Тіл мәдениеті, стилистика бойынша қүрастырылған бүл жинаңта сөйлеу мөдениетіне ңойылатын талаптар, топ ал-дында сөйлеуге әзірлік жүмыстары туралы айтылып, тіл да-мыту жолдары
жүктеу/скачать 0,92 Mb.
|
b175
| 2 бөлім
Тәжірибелік сабақтар 1-тақырып: Мәтін мәдениет мұрасы ретінде Мақсаты: студентердің логикалық көзқарастарын дамыту. Сонымен қатар тіл, мәдениет ұғымдарына мәлімет беру. Тіл мәдениетінің тірегі - әдеби тілдің нормалары мен стильдік жүйелері. Бұлар әдеби тілдің қоғамдық қызметімен астарласып жататындықтан, «тіл мәдениеті» деген ұғымының аясы кең. «Мәдениет» сөзінің бұрын қоғамның материалдары, рухани байлықтарының түрлі тарамдарын қамтиды деп қолдансақ, осы күндері оның жұмсалу аясының кеңейгені байқалады, мысалы: еңбек ету мәдениеті, сауда-саттық мәдениеті, егін жинау мәдениеті, мәдениетті дақылдар. Осылардың қатарында «Тіл мәдениеті» деген ұғым да жиі қолданылатын болды. Тіл – адамның барлық саналы өмірінің құралы: өнер-білімді, мәдениеттілікті, қоғамның белсенді азаматы болуды ол тіл арқылы үйренеді. Тіл, оның ішінде қазақ тілі де, халықтың барлық іс-әрекетінің, қарым-қатынасының құралы болғандықтан, оның мәдениетін жоғары сатыға көтеру әрбіріміздің борышымыз. Тіл байлығын игеру – ана тілін қадірлейтін, тіл мәдениетінің шыңына қол созатын адамның әрекеті. Тіл арқылы айтылатын ой сөзге, сөз тіркесіне, солардан құралған сөйлемдерге негізделеді. Тілдің бас арқауы – сөз. Арқаусыз кілем, алаша, мата тоқылмайтыны сияқты, сөзсіз сөйлем де құралмайды. Сөйлем адам ойын айтудың негізгі формасы болатындықтан, оқушының сөзден сөйлем құрап, өзгелермен тілдесе, жаза білуі – оның ақыл-ойының дамып, сана-сезімінің арта түскенінің белгісі. Тіл - әлеуметтік құбылыс. Бала ана тілін қоғам мүшесі ретінде пайдалануды табиғи айналадан үйренеді. Балаға дем алу, тамақтану қаншалықты табиғи болса, жастайынан тіл үйрену де сондай табиғи. Бірақ олардың әрқайсысының тіл үйрену негізі, болмаса, оның себеп-салдары әр түрлі. Ана тілін жақсы білу - әркімнің азаматтық борышы, қоғамда атқаратын қызметінің тірегі. Сондықтан бастауыш мектептен бастап бала ана тілін білу, үйрену, тіл мәдениетін арттыруды барлық саналы өмірінің әрекеті деп түсінуі керек. Әркімнің, оқушының да сөз білу дәрежесі екі түрлі: кейбіреулер көптеген сөздердің мағыналарын, жұмсалу аясын жақсы түсініп, сөйлеген сөзінде, жазған жазуында емін-еркін пайдаланады. Ондайды «актив қор» дейміз. Ал бірқатарымыз сөздерді басқалар айтып тұрғанда, мағынасын түсінеміз, бірақ өзіміз ол сөздерді емін-еркін пайдаланбаймыз, өйткені оларды жақсы білмейміз. Сондай емін-еркін естілетін, жадыңа әбден ұяламаған, бірақ өзің, шала білетін сөздерді «пассив қор» дейміз. Мақсат - актив қорды молайту. Халық тілі - сөзге бай. Сол байлықтардын ішінде біз бұрын есітпеген, түсініксіз, мән-жайын білмейтін де сөздер көп. Мысалы, нөпір, көшет, қарық, тыма, сүдігер сөздерін екінің бірі біле бермейді. Сөздердің әдебиетке еніп, жалпы халыққа бірдей түсінікті болғандары бар да, ескіріп қолданудан қалып бара жатқандары, әдебиетке көп енбегендері, диалектизмдер, профессионализмдер, түрлі ғылым, өнер, кәсіп саласына тән терминдер де бар. Солардың бәрін білу мүмкін емес. Сонда да көп білуге тырысқан кісі түрлі әдебиетте жиі кездесетін сөздерді жақсы «актив қор» ретінде білуге тиіс. Кейбір адамдардың тілі қазақша болғанмен, сөйлеген сөзі сылбыр, ынжық, пәлендей әсерлі болмайды, жаңағы, нетіп сияқты басы артық сөздерді көп қолданады. Тыңдаушының ықыласын өзіне аударып, делебесін қоздырып, еліктіре алмаған сөз - жасық сөз. Айтылған ой жігерлі, жалынды жастың аузынан шығып, нысанаға дәл тиіп жатса, ана тілінің құдіреті сонда байқалады. Орта мектепті бітіргендердің ана тілінен білім дәрежесінің қандай екенін жоғары оқу орындарына түсу алдындағы сынақтарда байқауға болады. Олардың көпшілігінің қазақ тілінен дайындығы жақсы болғанмен, кейбірінің тіл мәдениеті дәрежесінің төмендігі байқалады: Жазуларында бадырайып түрған стильдік қателер кездеседі, орфографиялық, пунктуациялық қателер самсап тұрады. 2. Көптеген оқушылардың тіл мәдениетінің төмен екенін көрсететін кемшілік - олардың сөздік қорының нашарлығы. Сөздік қордың аздығы оқушының ой-өрісінің тарлығын да байқатады. Олар тілде бар синонимдерді жақсы білмегендіктен кейбір сөздерді орынды-орынсыз қайталайды, кейде сөздерді өз орнында қолданбай, мағыналық үйлесімі жоқ, еркін және тұрақты тіркестер құрамында жұмсайды. 3. Оқушылардың әлемге әйгілі, әдебиетте жиі кездесетін термин сөздерді, олардың мағыналарын түсінбеуі де елеулі кемшілік. Тіл мәдениеті жоғары адамдардың әрдайым көз тігетін жарық жұлдызы әдеби тіл. Өйткені соңғы екшелген, сүрыпталған мәдени тіл, белгілі қалыпқа түскен стандартты әрі ресми тіл, халық тілінің шұрайлы байлықтарымен сусындаған, көркем, өткір тіл. Солардың бәрі жалпыхалықтық сипат алып, тілдік нормалар біршама тұрақталып, жаңа нормалар пайда болды, стильдік жүйелері сараланып, қоғамдық қызметі кеңейді. Солардың бәрін игеріп, игілікті іс-әрекетіне пайдалану кісіні тіл мәдениетіне жетектейді. Мәдениетті адамның көп қыр-сырының бір көрінісі - тіл мәдениетінің жоғары болуы. Адамның қоғамдық өмірі қарым-қатынассыз болмайды. Сол қарым-қатынаста біреуге біреу ойын айту, пікір алысу тілдік қарым-қатынасты тудырады. Адамның тіл жұмсауы - оның қоғам мүддесіне лайық көптеген іс-әрекетінің бір бөлігі. Тіл мәдениетінің шыңына жету жолы ұзақ әрі тарам-тарам. Оның негізі отбасында, балалар бақшасында қаланады да, бастауыш мектептен бастап ана тілін жүйелі оқып үйрену, тіл дамыту, сауатты жазу, грамматикалық кұрылыстардың жүйелерін, заңдылықтарын білдіру мақсаты қойылады. Мектептерде тілден білім беру - баланың тіл мәдениеті жоғары болуының да қамы. Оқушының мектептен алатын тіл сабақтары семья мен айналаның, әдебиет пен театрдың, кино мен теледидардың, радио мен жиналыстардың тіл «сабақтарымен» ұштасып жатады. жүктеу/скачать 0,92 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|