Тіл тарихы өзі тарихи грамматика
Ғылымымызда “Орхон-Енесий “ жазба ескертшкіштері деп аталатын көнетүркі тілінің фонетикалық жүйесінде
жүктеу/скачать 29,87 Kb.
|
| Ғылымымызда “Орхон-Енесий “ жазба ескертшкіштері деп аталатын көнетүркі тілінің фонетикалық жүйесінде қазақ тілі құрамында сақталып келгенімен,онда дыбыстық құрамымызда жеке дыбыстарды қолдануымызда едәуір өзгешіліктер болғанын байқай аламыз.Жылпы көне түркі тілдерінің нұсқаулары руниқалыр жазу арқылы жеткен.Бұл жазу тілдің морфологиялық құрылымдарына негізделген. Біздің қазақ тілі түркі тілдес топқа жатады.Түркі тілдердің арасындағы қыпшақ тілдерінің, қыпшақ- ноғай тармағына жатады.Сол тармаққа ноғай тілі жәнеде қарақалпақ тіліде жатады.Егер ноғай және қарақалпақ тілін тыңдайтын болсақ , қазақ тілінен ешқандай айырмашылықтарды байқай алмаймыз.Ал мысалы Азербейжан немесе Түрк тілдері болатын болса оғыз тілдеріне,ал ұйғыр тілі қарлуқ тілге жатады.
Тарихи морфология және құрылымның дамуындағы тарихи өзгерістер Қ.Жұбановтың әліпби, емле туралы тұжырымдамалары Зат есімнің тәуелдік, жіктік жалғауларының қалыптасуы Қазақ тілі тарихындағы дауыссыз дыбыстардың даму жолдары Қaзaқ тілі дaуысты дыбыстардың даму жүйесін доцент Ж.Аралбаев үш түрге бөліп қарастырады екен..Яғни олар :Көне түркі кезеңі,орта түркі және де жаңа түркі кезеңі деп қарастырады.Көне түркі кезеңіе тоқталатын болсам,Аралбаевтың айтуынша түбір сөз бір дауысты фонемадан яғни г, ал дауысты және дауыссыз фонемалардан ГС,дауыссыз және дауысты фонемадан СГ дауыссыз-дауысты,дауыссыз фонемалардан СГС құралғаннын атап айтсам болады.Сонымен қатар осы кезеңде фонетикалық буын лексика-граматикалық морфемамен сәйкес болды.Осыған орай үш дауысты фонема :а,ы,у болған.Ал орта ғасырға келетін болсам жаңа атап көрсеткен дауыстылар негізінде жаңа е.і.ү дауыстылары келіп шықты.О,Ө дыбыстарына тоқталсақ бұл дыбыстарды этимологиялық деп,яғни бұлардың құрамында түркі негіз тілі дәіурінен-ақ айтылған деп қарастырсақ болады.XV-XVI ғасырда дауыстар жүйесі ә,и у дыбыстарымен толығады.Ә дауыстысы шығыс тілдерінің ықпалының нәтежесі болса,и,у дыбыс қосындылары яғни тіл құрамында болған дыбыс өзгерістерінің нәтежесі. Көптік жалғауларының қалыптасу тарихы Зат есімнің қалыптасуы тарихы Сын есімнің қалыптасу тарихы Үндесім заңы мен жазу теориясының қатысы Етістік тұлғаларының даму тарихы Есімдіктердің қалыптасу тарихы Жіктеу есімдіктерінің қалыптасу тарихы Сілтеу есімдіктерінің қалыптасу тарихы Қазіргі қазақ графикасындағы әріп-фонема-дыбыс қатынасы Сан категорияларының дамуындағы тарихи өзгерістер Септік категориясының даму тарихы Септік жалғауы зат пен құбылыстардың басқа бір затқа қатынасын,бағытын анықтаудан туған болатын.Көне түркі тілдерінің ескерткіштерінде біз септіктің екі түрін анықтаймыз.1)Ғалымдардың айтуынша,ең көне ататүрік тілінде болғандығы және бұл септік жалғауларының негізгі ерекшелігі көлемдік мағынаны беруде белсенді қолданылғандығы.Көне түркі жазбаларында атау септіктің грамматикалық көрсеткіші болмаған.Атау септіктің осы бір ерекшклігі қазыргі таңда да өмір сүріп отырған түркі тілдерінің барлығында сақталып келеді.Яғни айтпағым қазырде атау септігінің грамматикалық көрсеткіші жоқ.Септік жалғауы түркі тілдеріндегі даму жолы қиында-күрделі болып саналады.Зерттеушілердің көрсеткіші бойынша көне түркі тілдерінде атау мен табыс,жатыс пен барыс септіктері бірінің орнына бірі ауысып,жұмсалып қолданылған.Қазақ тілінде септік жалғауларының сана жетеу болса,түрік тілін зерттеген Коканов орыс ғалымы түркі тілінде септіктің алты түрі бар деп көрсеткен болатын. Дауыссыз дыбыстардың қалыптасу жолдары Жазба тіл мен ауызша тілдің өзара кодталу сатылары жүктеу/скачать 29,87 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|