Тіл тарихы өзі тарихи грамматика
жүктеу/скачать 29,87 Kb.
|
Күрделі
- Бұл бет үшін навигация:
- Әдеби тіл тарихы
|
Күрделі Қазақ тілінің тарихи грамматикасы пәнінің мақсаты мен міндеттері, зерттеу нысаны Тaриxи грамматтика дегеніміз-тіл тарихи туралы жалпы білімнің сaлaсы түрінде қaрaстырaмaз.Осы тіл тарихы өзі тарихи грамматика мен әдеби тіл тaрихынаажырайтынын білеміз.Әдеби тіл тарихы мен тaрихи грaмматиканың aйырмaшылығынa тоқтaлатын болсaм олaрдың зерттеу және түсіндіру обьектісінде.Тарихи грамматика тіл жүйесіндегі тарихи өзгерістерді зерттеп, түсіндіру обьектісінде.Тарихи грамматикақoрытындысын жүйеленген әдеби тіл халықтың сөйлеу тілі жүйелерінің өзгерістері мен дaму заңдылықтaры турaлы aйтылады екен.Бірақта,бұл тіл тарихының екі саласыда бір-бірімен тығыз бaйланысты болып келеді,мысалы:бірінің қорытындысын екінші саласыда өзінің орнымен қaйтaлaп отырaды екен.Тілдің тарихи дамуын өзгерістерін зерттеуде тарихи грамматика мен әдеби тіл тарихи бір әдіс немесе бір тәсілретінде қолдана алмаймыз.Оның себебі әдеби тіл тaрихы жaзбaлар тіліндегі өзгешіліктерді aнықтап,жaзба тіл сaлaсының дaму жолын белгілейді.Тарихи грамматика болса, жaзылып қалған ескерткіштердің тілін зерттеумен қатар жазуды қолданғанға дейінгі көне дәуірлердегі қолданыс тапқан тілдің сипатын баяндауға оны түсіндіруге арналады. Ғылыми этимологиянын принциптері Ғылыми этмологияның басты міндеттерінің бірі қазақ тілі бойынша қазыргі кезге дейінгі анықталған этимологиялық зерттеулер мен этмологиясы байқалған сөздердің нақты санын білу.Екінші міндетіміз ол біздің сол сөздердің этимологиясы қандай деңгейде орындалғанын айқындауымыз керек.Бұл мәселеге қатысты қазақ тіліндегі этимологиялар 3 түрге бөлініп қарастырылады.1)Біріншісі-ғылыми теориялық-бұл этимологияда онық дәстүрлі принціптері мен тілге қатысты өзгерістердің ғылымы заңдылықтары түгелдей сақталып жазылады.2)Екінші тобы- қызықты этимология.Бұл этимологияда біз нені қарастырамыз? Деген сұраққа жауап берер болсам, бұл топта дәлелдеу тәсілдері мен уәждерін айқындау әдісі қызық берілген.3)Үшінші яғни соңғы этимология бұл бізде халықтық(жалған) түрі.Бұл топта ғылымдық негізі жоқ, тек сөздердің ғана сыртқы тұлғасының бірдей болуымен ғана жобаланып,жарамалап айтыла салған түрін жалған этимология деп атайды екенбіз.Ғылыми этимологияға ең қажетті талаптың бірі-фонетикалық заңдылықтар.Бұл фонемадан,сөз тіркестері мен буындардың қатысымен сөздің үш түрлі: басы,ортасы, аяғы позициясына қатысты өзгешеліктерді қамтиды.Мәселен,өзіміздің күнделікті тұрмыс-тіршілігімізде пайдаланып жүрген шал ( шал түбір сөзі )сөзін алып қарасақ тіліміздегі мағынасы-жасы жетіп қалған,қартайған адамдарды айтамыз.Бірақта бұл сөздің ең бастапқы түпкі мағынасы біраз түркі тілдерінде,оның ішінде өзіміздің қазақ тілімізде ақ яғни ақ түс мағынасын білдірген. А.Байтұрсынұлы және қазақ жазуы 1.Ахмет Байтұрсынұлы бір мың тоғыз жүз тоғызыншы жылдан бір мың тоғыз жүз он жетінші жылға дейін қазақ халқының ұлттық сана-сезімі мен намысын оятқан «Масса» өлеңдер жинағын және де Иван Кыроловтың «46»мысалын аударып шығады.Ең маңыздысы ана тілін пән ретінде оқытатын арнайы оқу қуралы және тіл құралы атты оқулықтар жазды.Бұл еңбектерде ғалым Ахмет Байтұрсынұлы Қазақ әліппиін түрлендіріп,араб граффикасы негізінде төте жазу үлгісін жасап ұсынады.Сөйтіп қазақ әліппиенің жаңа әрі ыңғайлы нұсқасын жасап қазақ тілі грамматикасының және жалпы қазақ тіл білімінің ғылымын негізін салды.Ресей және Еуропа ғалымдарының пікіріне сүйінетін болсақ ұсынылған жаңа қазақ әліппи озық жазу үлгісі болып шыққанны аңғарамыз. Бір сөзбен айтатын болсам қалай жазылса солай оқылатын бір келкі концепция қалыптастыруы ең үлкен жаңалық болды. Біз қазырдың өзінде ұлт ұстазымыз Ахмет Байтұрсынұлының артынын мұра етіп қалдырған ғылыми,әдеби еңбектері ұлт мүддесіне қызмет етіп келеді.XX ғасырдан қазақтің қолданған жазуын атап көрсететін болсам 1929 жылға дейінгі аралықта Араб жазуында болдық яғни Ахмет Байиұрсынұлының төте жазуын пайдаландық.Ал, 1929-1940 жылдар аралығында Латын графикасына негізделген қазақ жазуын қолдандық.1940 жылдан бастап қазіргі кезге дейін Орыс графикасына негізделген қазақ жазуын пайдаланып жүрміз. Қазақ тіліндегі тарихи фонетикалық өзгерістер Қазақ тілі тарихындағы дауысты дыбыстардың дамуы Қaзaқ тілі дaуысты дыбыстардың даму жүйесін доцент Ж.Аралбаев үш түрге бөліп қарастырады екен..Яғни олар :Көне түркі кезеңі,орта түркі және де жаңа түркі кезеңі деп қарастырады.Көне түркі кезеңіе тоқталатын болсам,Аралбаевтың айтуынша түбір сөз бір дауысты фонемадан яғни г, ал дауысты және дауыссыз фонемалардан ГС,дауыссыз және дауысты фонемадан СГ дауыссыз-дауысты,дауыссыз фонемалардан СГС құралғаннын атап айтсам болады.Сонымен қатар осы кезеңде фонетикалық буын лексика-граматикалық морфемамен сәйкес болды.Осыған орай үш дауысты фонема :а,ы,у болған.Ал орта ғасырға келетін болсам жаңа атап көрсеткен дауыстылар негізінде жаңа е.і.ү дауыстылары келіп шықты.О,Ө дыбыстарына тоқталсақ бұл дыбыстарды этимологиялық деп,яғни бұлардың құрамында түркі негіз тілі дәіурінен-ақ айтылған деп қарастырсақ болады.XV-XVI ғасырда дауыстар жүйесі ә,и у дыбыстарымен толығады.Ә дауыстысы шығыс тілдерінің ықпалының нәтежесі болса,и,у дыбыс қосындылары яғни тіл құрамында болған дыбыс өзгерістерінің нәтежесі. жүктеу/скачать 29,87 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|