) адамның 14) ұстаз а)  Атау септік

3. Сәйкестендіріңіз.
1) топтасың 
а) оның
2) үйім 
б) біздің
3) елім 
г) сіздің
4) досы 
д)сендердін.
5) әжелерің 
е)сенің
6)  қаламыңыз 
ж)  менің
7) отанымыз
4.
 Септіктің сұрақтарын сәйкестендір.
1) кімде?  неде? 
а) атау
2) кімді? нені?
3) кіммен? немен?
4) кімге?  неге?
5) кімнен? неден?
6)  кім? не?
7) кімнің?  ненің?
б)  ілік
в) барыс
г) табыс
д) жатыс 
ж)  шыгыс
е)  көмектес
5. Ж іктік жалғауы  қате жалғанған сөзді табыңыз.
1 ) студентпін
2) отырсың
3 ) герекпін
4) әжеңмін
5) менмін
6,  Төмендегі  сөз  тіркестері  мен  сөилемдерді  казак 
аударыңыз. 
_
Десять  книг.  Каспийское  море.  Мы  -  
удущее. 
Балхаш.  Проспект  Достык.  Девять  корпусов, 
рат  друг 
комиссии.  Мои родители.
7. Ж алғауларды сэкестендіріңіз.
I ) -м ,  -ңыз, -мыз
2) —ның,  -н,  нда
3) -  дар,  -тер,  -лер
4) -  мын,  -сыз,  -піз
5) ~ мен,  -ны,  - нан
6 ) -  ым,  -іміз, -ң
7) -  тар,  -дер, лар
8 ) -  сың,  -  пін. - сіз
а) көптік жалгау
б) тәуелдік жалгау
в) септік жалгау
г) жіктік жалгау
81

Етістік -  заттың  қимыл-әрекетін,  калпын  білдіретін  сөз табы 
(глагол выражает различные процессы  движения).
Тұлғасына  карай  етістіктер  негізгі  жэне  туынды  болып 
екіге 
бөлінеді 
(основы  глагола  делятся  на  производные, 
непроизводные).
Негізгі 
етістіктер 
эрі 
қарай 
бөлшектенбейтін 
бір 
морфемадан  тұрып,  қимыл  мағынасын  білдіретін  етістіктер 
(неразложимые  на  суффиксы  и  корни).  Мысалы:  кел,  оқы,  жүр, 
ал, жаз, бел т.б.
Туынды  етістіктер  негізгі  түбір  сөзден  жұрнақтар  арқылы 
жасалған,  екі  морфемадан  тұрагын  етістіктер 
(образующиеся  с 
полющъю  словообразовательных  суффиксов).  Мысалы,  дос-тас, 
әңгіме-ле,  ақыл-дас, ой-ла т.б.
Есімше
(причастие)
Есімше  кимыл  -   әрекетті  білдірумен  катар  есім  сөздің  де 
белгілерін 
білдіреді 
(причастия 
сочетают 
в 
себе 
грамматические признаки имени и глагола).
Есімшенің жұрнақтары:
1
.  -ған, -ген,  -қан,  -  кен: айт-қан,  көр-ген, жаз-ған, өт-кен.
2. 
-ар, -ер,  -р, -с:  жаз-ар, айтпа-с,  бер-ер, сейле-р.
3.
  -атын,  -етін, -йтын,  -йтін: айт-атын, кер-етін, тіле-йтін.
4. 
-мақ,  -мек,  -бақ,  -бек,  -пақ,  -пек:  жаз-бақ,  айт-пак, 
кер-мек, сен-бек,  есті-мек.
Көсемше
(деепричастие)
Көсемше 
тиянақсыз  т ұ л
ғада  келін,  көмекші 
етістіктермен 
тіркесу арқылы  күрделі  етістік тудыратын  етістікке тэн  категория 
(деепричастие  совмещает  в  себе  признаки  глагола  и  наречия,  с 
помощью  деепричастия  передается  причина,  цель,  характер  и
Етістік, түрлері
( г л а г о л )
82

качество  действия).  Мынадай 
жұрнақтар  арқылы  жасалады 
сепричастия образуются с помощью таких суффиксов):
1.
  -   ып,  -in,  -п:  жаз-ып,  көр-іп. тыңда-п.
2.  -  
а, -е,  -й: жаз~а,  көр-е,  сөйле-й.
3.
  -  қалы,  -келі.  -ғалы,  -гелі: жаз-ғалы, айт-калы,  көр-гелі, 
кел-гелі.
Көсемшеден 
кейін 
жіктік 
жалғауының 
толық 
түрі 
жалғанады.
III деңген
Есімшенің жұрнақтарын  ажыратып.  сөйлемдерді  орыс  тіліне 
аударыңыз.
Жогалган  уақыттың  бәрі  алтын.  Біз  бұл  кітапты  сатып 
алғанбыз.  Жыламағаи  баланы  емізбейді.  «Мен  -   қазақлын» 
поэмасын  жазған  -  Ж.  Молдағалиев.  Надежда Лушникова -  қазақ 
тілінде  елең  айтқан  жэне  айтысқан  орыс  қызы.  Е.Брусиловский  -  
қазақ  операларын  жазған  компазнтор.  «Алматының  жас  балетін» 
үиымдастырған -   Б.  Аюханов.
II деңгей
Мақалдардан  есімшенің  жүриақтарын  тауып,  мағынасьгн
ТҮСІНДІріңі3 .
I-  Кеп  жасағаннан  сұрама,  Көпті  көргеннен  сүра.  2.  Еңбек 
деген  байлық  бар,  ерінбеген  жететін.  Жоқшылық  деген 
жебірді,  жермен-жексен  ететін.  3.  Айтысқан  ауыл  болмас, 
болыспаған 
бауыр  болмас.  4.  Ж ығылған  сүрінгенге  күледі.
5. 
Жылтырағанның  бэрі  алтын  емес.
Iдеңгей
Мақал  -  мәтелдерден  көсемшелерді  тауып,  етістіктердің қай 
Жақта 
жіктеліп 
түрганын 
айтыңыз. 
Мағынасын 
ауызша 
ТҮСІНДІріңі3
1-  Дүшпан  кулдіріп  айтады,  дос  жылатып  айтады.  2.  Досы 
көпті  жау  алмайды,  ақылы  көпті  дау  алмайды.  3.  Ақылсыз 
адам  айқайлай  келеді,  жан-жағын  жайпай  келеді.  Ақылды 
адам  жай-жай  келеді,  жан-жағын  байқай  келеді.  4.  Адамды 
түсіне  қарап  таныма,  ісіне  қарап  таны.  5.  Оқып  сөйлеме, 
көңкпіңе тоқып  сөйле.
83

Шақыру
Қүрметті  — -------------------- ----------!
Сізді 
университетімізде  өзге  ұлттар 
арасында 
өтетін 
«Достықтың 
бастауы 
-  
мемлекеттік 
тіл» 
атты 
байқауға 
шақырамыз.
Кеш  2007  жылы  қыркүйектің  22-ші  жүлдызында сагат  15-те 
бас ғимараттың акт залында өтеді.
Ұйымдастыру алқасы.
Қ үпы қтау
Қымбатты--------------------------------- !
Сізді мерейлі  60 жасыңызбен  шын жүректен  кұттықтаймыз.
Біз  Сізді  тәжірибелі  үстаз  ретінде  зор  қүрмет  гұтамыз. 
Кэсіби  біліктілігіңіз  бен  біліміңіздің  аркасында  жас  мамандарды 
даярлауға қосқан үлесіңіз өлшеусіз.
Алдагы  уақытта  Сізге  шығармашылық  табыс,  мықты 
денсаулық, отбасы амандығьгн тілейміз.
Ізгі  ниетпен:  Әріптестеріңіз.
*  Берілген  мэтіндерді  орыс  тіліне  аударыңыз.  Мәтіннен
етістіктерді  тауып, түлғасын ажырат.
III деңгей
а) 
жолдасыңызды,  туысыңызды  мерейтойға  немесе  үйлену 
тойына шақырыңыз.
э)  досы ңы зғатілекж азы ңы з.
II деңген
Төмендегі  сөздерге мерейтойлық қүттықтаулар жазыңыз.
¥ л ы   Отан  соғысының  ардагері,  көп  балалы  ана,  белгілі 
мэдениет  қайраткері,  өнегелі  үстаз,  қадірлі  эріптес,  қымбатты
ДО С.
Iдеңгей
Қазақстан  Республикасының  ресми,  ұлттық  мерекелерін^ 
баиланысты 5  шақырухат пен  5  құттықтау жазыңыз.
84

Осы  шак етістігі, түрлері
Іс  - әрекеттің,  қимылдың мезгілге, уақытқа байланыстылығын 
көрсететін  етістікке  тэн  категорияны 
етістіктің  шактары  деп 
атайды.
Осы  шак  кимылдың  сөйлеушінің  хабарлау  кезінде  болып 
жатқан,  үнемі  болып  түратын  дағдылы  кимылды  білдіреді 
(настоящее  время  обозначает  действие,  которое  происходит  в 
момент  речи  или  постоянно).  Мысалы,  Мен  жазып  отырмын. 
Адам сөйлейді.  Құс ұшады.
Осы  шақтың түрлері:  1.  Нақ осы шак.
2. Ауыспалы осы шақ.
Нақ осы  шақ қимылдың сөйлеуші хабарлап түрганда болып 
жатқанын  нақтылы  білдіреді 
(собственно-настоящее  время 
выражает  действие,  которое  происходит  в  данный  момент). 
Нақ осы шак дара жэне  күрделі болып болінеді.
1. 
Дара  нак  осы  шак 
отыр,  тур,  жатыр,  жүр 
етістіктеріне 
жіктік 
жалгауы 
жалғану 
аркылы 
жасалады.  Мысалы:
Етістіктің шақтары
(времена глагола)
Жекеше
Копше
I.
Мен отырмын
I. 
Біз отырмыз
II.
Сен отырсьщ 
Сіз отырсыз
И. Сендер отырсыңдар 
Сіздер отырсыздар
III. Ол отыр
111. Олар отыр
Жатыр
Жекеше
Копше
J  ■ Мен жатырмын
I.  Біз жатырмыз
И. Сен жатырсын 
__ Сіз жатырсыз
II.  Сендер жатырсывдар 
Сіздер жатырсыздар
JJI; Ол жатыр
III.  Олар жатыр
Нақ осы  шақтың  күрделі  формасы  негізгі  етістікке - 
ып,  -  in, 
~п  жұрнақтары 
жэне 
көмекші 
отыр,  тур,  жатыр,  жүр 
етістіктерінің  тіркесіп  келуі  арқылы  жасалады.  Мысалы:  мен 
°КЫп отырмын  (Я  пишу). Сен жазып отырсын  (Ты  пишешь).
85

Бару  «идти»  (туда),  келу  «идти»  (сюда),  апару  «относить», 
экелу  «приносить»  етістіктеріне  нақ  осы  ш ак  тұлғасында 
көсемшенің 
-а,  -  еж ұрнақтары   жалғанады.  Мысалы:
Бару
 -  мен  бара жатырмын 
Келу
 -  мен  келе жатырмын 
Апару 
-  ол  апара жатыр 
Экелу
 -  ол  экеле жатыр
Отыр,  тур,  жатыр,  жүр  көмекші  етістіктері  нак  осы  шак 
түлі асында эртүрлі  мағынага ие.
Отыр  -   қимылдың дэл  қазіргі  уакытта  болып  жатқандығын 
білдіреді. 
Арман  кітап  оцып  отыр.  -   «Арман  читает  книгу». 
Эсел ший пит отыр -   «Асель пьет  чай».
Жатыр  -   қимылдың  үнемі  жэне  ұзақ  уақыт  болатындыгын 
білдіреді. 
Олжас  университетте  оцып  жатыр.  -   «Олжас 
учится в университете».
Түр -  қимылдың айтушының хабарлап  түрған  кезіндегі  сәтін 
жэне  қайталануын  білдіреді. 
Олар  әңгімелесіп  тур.  -   «Они 
разговаривают».  Маган келіп тур.  -  «Заходи ко мне (регулярно)».
Ж ур 
-  
іс-әрекеттің 
унемі 
болатындыгын 
немесе 
қайталанатындыгын  білдіреді. 
Ол  институтта оңып жур.  -   «Он 
учится в институте(продолжает учиться)».
Нак  осы  шақ  етістігінің  болымсыз  түрі  түбір етістікке  -ми,  - 
ме, -ба, -бе, -па, -пе
 жұрнақтары жэне  көсемшенің 
й
  жүрнағының 
жалгануы аркылы жасалады.
Жекеше
Көпше
I.  Мен 
жаа-ба-й отырмын
I.  Біз жаз-ба-й отырмыз
ІІ.  Сен 
жю-ба-й отырсың 
Сіз 
жаз-ба-й отырсыз
11. Сендер 
жаз-ба-й отырсыңдар 
Сіздер 
жаз-ба-й отырсыздар
III.  Ол 
жаз-ба-й отыр
III.Олар жаз-ба-й отыр
Ауысналы  осы  шақ қимылдың  орындалып  жатқанын  бірде 
осы  шак,  бірде келер шақ түрінде білдіреді 
(выражает действие, 
происходящее в настоящее время вообще,  не в момент речи).
Етістіктің  түбіріне  көсемшенің  -  
а,- 
е,-  й  жұрнақтары  мен 
жіктік  жалғауы  жалгануы  арқылы  жасалады.  М ысалы:  мен 
мактан -  
а -  мын,  сен  көр -  е -сің, ол қара -  й - ды.
8 Ь

III деңгей
] -тапсырма
Көп  нуктенің  орнына  жіктік  жалғауын  жалғап, 
орыс
  тіліне 
аударыңыз.
а) отыр
1. Мен аудиторияда отыр...  .  2.  Сендер асханада отыр...  .3.  Ол оқу 
залында  отыр...  .  4.  Сіз  кітапханада  отыр...  .  5.  Олар  «Қазақстан» 
кинотеатрында отыр...  .
ә )т ұ р
1.  Студенттер  эңгімелесіп  тур...  .  2.  Сіз  БҚМУ  аялдамасында 
тұр...  .  3.  Сендер  кезекте  тур...  .4.  Мен  қаланьщ  орталығында 
тұр....  5.  Сәкен  мен  Арман сөйлесіп тұр...  .
б) жатыр
1. Сіз «Орал» қонақүйінде ж а ты р ....  2.  Мен кереуетте ж аты р....
3.  Бізде  қазақ  тілі  сабағы  болып  жатыр...  .  4.  Студенттер 
кітапханаға бара ж а т ы р ....  5.  Мен  келе ж аты р....
в) жүр
1.  Біз  «Әмбебап»  сауда  орталығында  жүр...  .  2.  Арман  саябақта 
кьідырып  жүр...  .  3.  Сендер  Сарайшык  көшесінде жүр...  .  4.  Олар 
тауда шаңғы теуіп  жүр...  .
2-тапсырма
Оқып  сұрақтарға  жауап  беріңіз.  Өзіңіз біяетін  маман  иелері 
не істей алады? Толықтырыңыз. 
. 
^ 
„
Суретші  не  істей  алады?  Оқытушы  не  істей  алады. 
Сауыншы 
не  істей  алады?  Әнші  не  істей  алады?  Домбырашы  не 
істей 
алады? 
Аудармашы  не  істей  алады?  Құрлысшы^ не  істеи 
ЗДады?  Тігінші  не  істей  алады?  Аспазшы  не  істей  алады. 
Жүріізуші  не  істен  алады?  Дәрігер  не  істей  алады?  Етікші  не 
істей алады?
Мен
Сен
Сіз
Ол
II деңгей
Кестедегі  сәздерден сейлем  кураңыз. 
Университет,  мекеме,  мұз| 
айдыны,  көрме  залы,  казак] 
драма  театры,  оку  залы, 
эуежай, 
сауда 
орталыгы, 
саябақ,  үй,  спорт  кешені, 
кинотеатр
9™ П -1¥Ь.
87

Біз
Мұражай,  дүкен,  концерт,
Сендер
кереует,  гылыми  кітапхана,
Сіздер
мәжіліс  залы,  орталык  алаң,
Олар
кезекте,  балабақша,  диван,
жатыр, жүр.
ұлттық 
кітапхана, 
ауыл,
еден, теміржол бекеті
I деңгей
1-тапсырма
Сөйлемдерді  қазақ тіліне аударыңыз.
1.  Студенты  сидят  в  читальных  залах.  2.  Они  читают  газеты, 
журналы.  3.  Что  делают  Олжас  и  Арман?  4.  Асель  гуляет  во 
дворе.  5.  Родители  смотрят  телевизор.  6.  Я  пишу  другу  письмо.
7.  Ученик  читает  стихи.  8. 
Я  несу  книгу  в  библиотеку.  9.  Он 
учится  в  университете.  10.  Мальчик  лежит  на  диване.  11.  У  нас 
идет  лекция.  12.  Он  смотрит  на  меня.  13.  Я  несу  из  магазина 
продукты.
2 -тапсырма
Дара  осы  шаққа,  күрделі  осы  шаққа  10  сөйлем  жазып, 
етістіктерін талданыз.
Үлгі:  Мен  кітап  оқып  отырмын  -   оқып  отырмын  күрделі 
етістік,  негізгі  етістік  оқу,  көмекші  етістік  отыр,  түбірі  отыр,  - 
мын  жіктік жалғауының 1 жағы
¥лттық тағамдар
Қазақ  халқы  дастарқан  байлығына  ерекше  мэн  берген. 
Қазақтар  тағам  түрлерін 
ақ  (сүт  тагамдары), 
қызыл 
(ет 
тағамдары)  және  көк  (көкөніс,  жемістер)  деп  үшке  бөлген. 
Нин -  
басты тагам.
Ет тагамдары:  цазы-қарта,  жал-жая,  шүлсық,  куырскік.
Сүт  тағамдары:  цұрт,  ірімиіік,  қымыз,  шұбат,  айран,  май, 
цаіімақ,  балцаішац,  цатыц.
Көк  дегеніміз  ет  тағамдарының  тұздығы  мен  сорпасын 
дэмдендіру  үшін  пайдаланған  түрлі  өсімдік  түрлері: 
пііяз, 
сарымсац,  ңымыздық,  шалцап.
Қазақ  халқының 
үлттық  тағамдарына  бауырсаң,  іиелпек 
бесбармац,  көже,  куыроаң,  ірімшік, жент,  қүіімаң т.б. жатады.
88

Шай  дастарқанынын  басты  асы  -   бауырсак,.  «Бауырсақ» 
сөзі  қазақ  тілінде  бауырмал,  үйірсек,  жақыншыл  деген  мағынаны 
білдіреді. 
Бауырсақтыц 
«Ак 
бауырсақ», 
«Ши 
бауырсак», 
«Ашыган  бауырсақ»,  «Жол  бауырсақ»  деген  түрлері  бар. 
Бауырсақты  арнайы  ашытылган  камырға  жүмыртқа  қосып  илеп, 
жүмсақ басып,  үлкендеу етіп  кесіп  майға жүздіріп  қуырады.
Ет  тағамынан  жиі  жасалатын  тагамньщ  бірі  -  
куырдац. 
Қуырдақ  -   өкпе-бауыр,  ішек-карын,  араластырып  майға  қуырған 
ұсақ ет.  Қуырдақты  көбінесе  ірі  караның,  түйенін,  койдың  етінен 
қуьірады. Қазақ дастарканында  куырдақтың  көптеген түрлері  бар.
дастарқан 
байлығы 
-  
богатство дастархана 
тагам 
түрлері 
-  
разновидность блюд 
қазы 
-  
блюдо 
из 
реберный  части  конины 
шұжық -  колбаса, 
приготовленная  из  мяса  и 
сала конины
майға  куыру  -   жарить  на 
масле
тұздық 
-  
рассол, 
приправа
дәмдендіру 
-  
придать 
вкус
бауырсак -  бауырсак
Сұрақтарга ауызша жауап беріңіз.
1.  Қазақтың қандай үлттық тагамдарын білесіздер?
2.  Сүт  гағамдарына нелер жатады?
3.  Ет тағамдарына нелер жатады?
4.  Бауырсақ қалай дайындалады?
5.  Ж ылқы етінен  кандай тағамдар жасайды?
6.  Қуырдақ қалай жасалады?
7.  Мэтін  бойынша түсінгеніңізді айтьщыз.
III деңгей
а) 
Әр 
халықтың  өзіңіз  білетін  ұлттык 
тагамдарын 
атаңыз.
Дайындалу  жолдарын айтып  көріңіз.
б)  «М енің  сүйікті  тағамым»  такьгрыбь/на  өзіңіз  жақсы 
көретін  тагам жайлы  шагын  әңгіме жазыңыз.
II деңгей
«Ас  — адамның  арқауы»,  «Жаман  ауруға  -   жаксы  ас»,  «Ас 
Кадірін  білмеген  аштан  өледі,  ат  қадірін  білмеген  жаяу  калады»
89

мақал  -   мәтелдердің  мәнін  түеіндіріңіз.  Іаға м ға   байланысты 
мақал -  мэтелдермен  толықтырыңыз.
I деңгей
1 -тапсырма
¥ л тгы қ   тағамдар:  «Бесбармақ»,  «Жент»,  «Наурыз  көже», 
«Ірімшік»  қалай  дайындапатынын  жазбаииа  жазыңыз.  Тағы 
қандай  ұлттық  тағамдар  мен  сусындар,  олардың 
дайыпдалуы 
туралы  айта аласыз?
2
-тапсырма
«Қазақтың 
ұлттық 
тағамдары» 
тақырыбына 
реферат 
жазыңыз.
Ө гкен шақ, жедел өгкен шақ
(прошедшее время)
Ө ткен  
ш а қ  
қимыл-әрекеттің 
сөйлеушінің 
хабарлаған 
кезінен  бұрын  болатынын  білдіреді.  Мысалы,  Ол  кеше  келген. 
Оқушы  сабақ айтты.
Өткен  шақтың үш  түрі  бар:  1.  Бұрынғы  өткен  шақ;  2.  Жедел 
өткен шақ; 3.  Ауыспалы  өткен  шақ; 4.  Анык өткен  шақ.
Ж едел  өткен  ш а қ  
(очевидно-прошедшее  время)  -   жақын 
арада,  жуықта  болған  іс-әрекетті  білдіреді  (
очевидно-прошедиіее 
время  обозначает  действие,  имевшее место  в  прошлом).  Жедел 
өткен  шақ  етістіктің  түбіріне 
-ды,  -ді,  -ты,  -m i  жұрнагы  одан
Қатаң
-ты,  -mi
АЙТ-/ІШ -Қ, 
кет-тг'-к
дауыссыздардан
кеиін
Қалған уақытта
-ды, -ді
Ж аз-ды-ң,  көр-д(-м,
сез-^г-ніз
етістігінің жедед өткен  шақта жіктелуі
Жекеше
ЬСөпше
1.  Мен  айт- 
ты-м
I. 
Біз 
ат-ты-ц 
_
П. Сен ай т-ты -// 
Сіз 
ш і-т ы -ңы з
П.  Сендер айт
-ты-ңдар
Сіздер 
апт-ты-ыңыздар 
__
III. Ол  айт-/иы
III. 
О ларайт-/«ы  
___
90

Жедел  өткен  шақтың  болымсыз  түрі  етгстікке 
-ма,  -ме,  -ба, 
-бе,  -па,  -пе  жүрнактары  жэне  жіктік  жалгауы  жапғануы  арқылы
Жекеше
Кепше
1. Мен 
жеа-ба-ды-м
1.  Біз 
жаз-ба-ды-к
П. Сен жаз
-ба-ды-ң 
Сіз жаз-бо-ды-ныз
П. Сендер жаз-ба-ды-ндар 
Сіздер жаз-ба-ды-ңыздар
III. Ол жаз
-ба-ды
III.  Олар жаз
-ба-ды
III денгей
Мьша етістіктерді  жедел  откен  шаққа  койыныз.  Орыс  тіліне
аударыңыз.
Үлгі: жазу -  жаз-ды  «писал».
Жазу,  отыру,  шығу,  оқу,  сөйлесу,  үйрету,  сену,  жүру, 
жуыну, үнату,  салу, білу,  айту,  үйлену, бару,  қуану, алу, орындау, 
істеу,  қайғыру,  ішу,  өшіру,  үндемеу,  іздеу, 
сөну,  жану,  егу, 
зерттеу.  шығу,  есту,  жасау,  сағыну,  ұялу,  сурау, 
түсіндіру, 
тексеру.
II деңгей
Мына  сөйлемдерді  жедел  өткен  шаққа  айналдырып,  орыс
тіліне аударыңыз.
Үлгг: Ол хат жазып отыр. -  Ол хат жазды.
1. 
Студенттер 
лекция  жазып  отыр.  2.  Сенің  әкең  ауылдан 
келе  жатыр.  3.  Біз  кітапханада  отырмыз.  4.  Тауға  саяхатка 
шығамыз.  5.  Бала  еденде  ойнап  отыр.  6.  Театрда  «Қараторгай» 
спектаклінің премьерасы болады.  7.  Бізде қазак тілі  сабағы болып 
Жатыр.  8.  Түскі  тамақты  асханадан  ішеміз.  9.  Менің  ата-анам 
аУылда 
кеп  жыл түрады.  10. Студенттер сенбіде демалады.
Iдеңгей
Қазақ тіліне аударыңыз.
1. 
Ты  вчера  не  ходил  в  библиотеку,  Олжас  ходил.  2. 
ы  не 
смотрели  кин о, 
Вы  смотрели.  3.  Они  не ждали  гостей, 
мы  ждали.
4. Асель не писала письмо, Гульнара писала. 5. Я не разговаривала 
по 
телеф ону, 
он  разговаривал.  6.  Они  не  приходили  в  столовую, 
ТЬ|  приходил.  7.  Я   не  спала,  ты  спал.  8.  Ты  не  играл  вчера,  он 
играл. 
9.  Родители  не  жили  в  городе,  мы  жили.  10.  Он  мне  не
сказал, ты сказал.
91

Дұрыс тамақтану -  денсаулық кепілі
«Ас  -   адамның  арқауы»  деген  қазақтың  мақалы.  Бұл  мақал 
өте  орынды  айтылған.  Өйткені  денсаулықтың  жақсы  болуы 
адамның  дүрыс  тамақтануына  байланысты.  Тамақгану  -   адам 
ағзаның  негізгі  талаптарының  бірі.  Дұрыс  тамақтану,  әсіресе, 
балалар  үшін  маңызды.  Дүрыс  тамақтану  адамның  қанын 
толтырады,  күшін  арттырады.  Ал  қаны  толык,  күші  мол  адам 
ыстыққа  да,  суыққа  да  шыдамды.  Таңертеңгі,  түскі,  кешкі 
тамақты  күнде  белгілі  бір  мезгілде  ішу  керек.  Тамақты  мезгілсіз 
ішу  немесе  шамадан  тыс  көгі  ішу  зат  алмасуының  бүзылуына, 
дене  массасының  артуына  әкеліп  соғады.  Тамақтануға  саналы 
қарау  адамға  көптеген  аурулардан  қүтылуға  көмектеседі.  Күніне
3-4  рет тамақтанған  дүрыс.  Сәбіз,  қызанақ,  қияр,  алма,  өрік,  шие, 
қарақат сияқты  көкөністер  мен  жемістер адамға пайдалы.  Оларды 
көп жеген  адамның денсаулығы  жаксы болады.
тамақтану -  кушать 
зат алмасуы -  обмен
күшін  арттырады -  
веществ
придает силу 
а у р у -б о л е з н ь
кеп іл -  залог 
қарақат -  черная
маңызды -  важный 
смородина
ыстык -  горячий,  жаркий 
шие -  вишня 
суық -  холодный
III деңгей
Көкөністер  мен  жемістердің адамға  пайдасы  туралы  ауызша 
әңгімелеңіз.  Өзіціз  білетін  10  жеміс-жидек  түрлерін  атап,  сөйлем 
қүрастырыңыз.
II деңгей
Тамақтануға  байланысты  10  сөйлем  қүрастырып,  ауызша 
айтып  көріңіз.
\лгі: Мен тузды тамақ жей алмаІмыл.  (Я не ем соленое)
I деңгей
«Ас  -   адамның  арқауы»,  «Арпа бидай  ас  екен,  алтын,  күміс 
тас  екен»,  «Жүтпай  түрып  шайнап  ал,  сөйлемей  гүрып  ойлап  ал» 
мақалдарды  қатыстырып  сөйлем  қүраңыз.  Мақал-мэтелдердін 
мағыиасын  ауызша  түсіндіріңіз.  Өзіңіз  кандай  нақыл  сөздер 
білесіз?
92

жүктеу/скачать 6,17 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: