Т†лен …бдiк?Лы парасат майданы таЎдамалы Алматы «Раритет» 2012
жүктеу/скачать 1,3 Mb. Pdf көрінісі
|
Парасат майданы
| 13 к†кек
К†Ўiлiм бейжай. Бiрнеше кҐннен берi басым ауырып, кҐнделiк жазуЈа јґлјым болмады. Бейтаныс јґрбымныЎ јарасы батјан секiлдi. Хабар жој. Бiрај оныЎ кесапат ойлары менiЎ к†кiрегiмде сай- рап тґр. ОныЎ †зiнiЎ бар-жоЈы ендi маЈан б„рiбiр секiлдi, мен „лгi кесапат ойлармен iштей арпалысудамын. ТабиЈат аясында к†галды жерлердi бiрте-бiрте јґм ба- сып, ш†лейтке айналдырып жатјаны секiлдi, мґрат таза- лыЈы мен имангершiлiк деп аталатын рухани к†галды сайјал „лемнiЎ бiрте-бiрте тарылтып келе жатјанын аЎ- Јармау, „рине, мҐмкiн емес. К†ркем „дебиет, музыка, театр, кино неЈґрлым д†рекi сезiмдерге толы болЈан сайын, неЈґрлым шектен тыс ґят- сыз болЈан сайын, соЈґрлым †тiмдi. Бетховендi тыЎда- майтындар еЎ т†менгi санаЈа арналЈан тґрпайы музыка- Ја јґмырсјаша јаптайды. Шынайы да маЈыналы к†ркем фильм жасаЈан режиссер баЈасын ала алмай, баЈы жан- бай, јайыршылыјта жҐруi мҐмкiн, ал таза порногра- фиядан добалдап фильм жасаЈан шалаЈай бiреу ајша- ныЎ астында јалып жатады. ЯЈни арсыздыј „лемiне сґра- ныс мол. ‡ркениеттi елдерде аты шулы актриса ия „ншi тыр жалаЎаш кҐйiнде журналЈа жарияланып, журналистерге †з бойында кҐнiне неше рет оргазм болатыны туралы сґхбат берiп, еЎ жоЈарЈы заЎ жҐйесi парламенттер „йелдiЎ „йелге, еркектiЎ еркекке Ґйленуiне рґјсат беретiн заЎ шыЈарып жатса ж„не бiз оны бҐгiнгi демократияныЎ жеЎiсi деп јабылдап жатсај – оны iзгiлiктiЎ жеЎiлiсi демегенде не деймiз? Бiрај бґл јґлдырау д„уiрiнiЎ болмыс заЎдарымен Ґндескен д„йектi аныјтамасы жој. Кез келген рухани јґбылыс †мiр сҐруге хајылы болу Ґшiн, математикалыј теЎдiкке баЈынатын табиЈат жаратылысы секiлдi, белгiлi бiр жҐйелi јисынЈа баЈынуЈа тиiстi. Ал жаппай рухани кҐйреуде универсалды јисын жој. Тґйыјја тiрелу Јана бар. Арајтан жеЎiлген маскҐнем немесе есiрткiге улан- – 40 – Јан нашајор †зiнiЎ тҐзелуден кеткенiн сезген кезде †зiне- †зi јол жґмсайтыны секiлдi, адамзат та бґдан †зiн-†зi мерт јылу арјылы Јана јґтыла алады. Парасат майданында iзгiлiк жеЎiлiске ґшыраса, оныЎ ајыры немен тынатыны ж†нiнде басјаша болжам айту мҐмкiн емес. И„, и„, Јылым мен техниканыЎ еЎ жоЈарЈы жетiс- тiктерiмен јаруланЈан бҐгiнгi адамды „лдебiр сырт- јы алапат кҐш јґртып жiбере алмайды. Ядролыј јатер немесе космос апаты „шейiн аЎыз Јана. Адам јґрыса шегiне жеткен рухани азЈындыјтан Јана јґриды. Ал сонда рухани кҐйреудiЎ басты себебi не? МенiЎше, „уелде жан иесiнiЎ тiршiлiгiне тґтја болып басталЈан, одан шегiне шыЈа шарыјтап, ендi парасатты †мiр тґсында аяјја тґсау болып отырЈан ‡зiмшiлдiк ауруы. ОныЎ ґраны – «Мен». Бiрај аныј †мiрде осы «Мендi» јґтыртпай, ауыз- дыјтап отыратын кҐш адам бойында бар ма? Тiптi оны былай јойЈанда, адам †з «Менiн» ауыздыјтау јажет деп есептей ме? Биологтар ґзај уајыт јабыландардыЎ †з кҐшiктерiнiЎ аузынан тамајты тартып алып жейтiн „деттерiн хайуани таЈылыј деп баЈалап келген. Бiрај кейiн мҐлде басја н„рсе аныјталЈан. ЅабыландардыЎ балалары јомаЈай болЈан- дыјтан, сырттан бiреу тојтатпаса, тойЈандарын бiлмей, кҐптi болып †лiп јалады екен. ЅабыланныЎ †зi болса, генетикалыј жад арјылы мґны жајсы бiледi. Сол себептi артыЈын жегiзбейдi. ‡мiрдiЎ барлыј саласында – iшетiн тамајтан бастап, басја јонЈан бај-д„улетте де, б„секе-тартыста да, н„псiде де јомаЈайлыј пен ынсапсыздыјја бой алдырып, јабы- ланныЎ кҐшiгiндей јатерде тґрмыз. ЅабыланныЎ кҐшiгiн јґтјаратын кҐштi табиЈат кҐнi бґрын ойластырЈан. Ал адамды јґтјаратын †зiнен басја кҐш жој. Тiршiлiкке јажеттi сојыр сезiмдер јаншалыјты јґдiреттi болЈанымен, жоЈары сапалы парасат „лемiнде билеушi кҐш бола алмайды, еЎ бастысы, болуЈа тиiстi емес. Бiрај адам баласы „лi де †з «Менiн» †зi јызыјтап, сол сојыр сезiм патшалыЈынан шыЈа алмай жҐрген си- яјты. Егер бҐкiл «Мендер» јосылып парасатты «Бiзге» айналса, адамгершiлiк јаЈидаларын iске асыру, „рине, „лејайда жеЎiлдер едi. – 41 – АдамныЎ рухани тҐлеп, жаЎаруына, жаЎа биiкке к†терiлуiне кедергi болып отырЈан јатыгездiк, кҐншiлдiк, јызЈаншајтыј, менмендiк, астамшылдыј, сараЎдыј, ајшајґмарлыј, арајјґмарлыј, „йелјґмарлыј, атајјґ- марлыј секiлдi кесапат јасиеттердiЎ јай-јайсысыныЎ да тҐп-тамырында «†зiм, †зiм Јана» деп емiнген «МеннiЎ» жатјаны ешкiмге де јґпия емес. Тарихта iргелi мемлекеттердiЎ јґлауына негiзiнен бас- јарушылар арасындаЈы алауыздыј себеп болЈан. Ал ала- уыздыјты бас-басына би болЈан, бiрiгуге жандары јас «МендердiЎ» †зiмшiлдiгi тудырады. От басынан бај тайып, ерлi-зайыптылар ажырасып жатса, оЈан да бiреуiнiЎ я екеуiнiЎ бойындаЈы †зiнен бас- јаны ойламайтын †зiмшiлдiк кiн„лi. АЈайынды екi адам немесе јанды к†йлек достар араз- дасып жатса, ол да †ЎмеЎдеген †зiмшiлдiктiЎ кесiрi екенi даусыз. «МеннiЎ» †лермендiгi тґрЈан жерде жарасымды махаббат та, риясыз достыј та, береке-бiрлiк те болуы мҐмкiн емес. «Мен» јашан да тойымсыз – б„рiнен артыј, б„рiнен биiк, б„рiнен ыјпалды болЈысы келедi де тґра- ды. ОныЎ бас сґјпайтын, бҐлдiрмейтiн жерi жој. Рас, арсыздау «МеннiЎ» арјасында †зiнiЎ Јана емес, †згенiЎ де несiбесiне ие болып жҐрген олжабайлар жетерлiк. Алайда «Мен» жҐйесi јауым талабын орындау- Ја жарамсыз. «‡мiр дегенiЎ јашан да – кеменiЎ апаты», – дейдi Х. Ортеге-и-Гассет. 1912 жылы 14 с„уiрдiЎ тҐнiнде ?лыбританияда жасал- Јан «Титаник» кемесiнiЎ Нью-Йоркја бет алЈан сапарда Атлант мґхитында апатја ґшыраЈаны м„лiм. ‡з заманын- даЈы еЎ алып, еЎ к†рнектi бґл кемеде негiзiнен зиялы јауым †кiлдерi, аса д„улеттi адамдар орналасјан едi. Айс- бергке соЈылып, јираЈан кеме мґхитја батып барады. Ажал јґрсауында јалып, Ґрейлерi ґшјан екi мыЎнан астам адам ессiз жанталас Ґстiнде. …ркiмнiЎ санасында – жалЈыз «Мен». «Ѕайтып аман јаламын? Ѕалай јґтыла- мын?» Басјаша ойлауЈа уајыт та, мҐмкiндiк те жој. Бґл табиЈи јґбылыс. Бiрај парасатты адам јашан да рухани „лемнiЎ биiк јаЈидаларымен †мiр сҐргiсi келедi. Ол јаЈида бойынша сен еЎ алдымен †зiЎдi емес †згелердi ойлауыЎ – 42 – керек (бґл †з бойыЎдаЈы «Менге» јарсы соЈыс ашу деген с†з). Кеме капитаны т†тенше жаЈдай негiзiнде јґтјарушы јайыјтарЈа еЎ алдымен балалар мен „йелдердi отырЈыза бастады. Ѕґтјарушы јайыјтардыЎ саны †те аз едi. Ѕайыјја отыруЈа ґмтылЈан ессiз топтыЎ тасјынына, јисапсыз ајша берiп, јайыјја отырЈыз деп жалбарынЈан миллионерлердiЎ арызына т†теп беру, б„лкiм, оЎай да болмаЈан шыЈар. Бiрај шарттыЎ б„рi орындалды. Ѕґтја- руЈа мҐмкiн адамныЎ б„рiн јґтјарып, бајытсыз 1500 адам- мен бiрге экипаж батып бара жатјан кемеде јалды. К†зi к†ргендердiЎ айтуына јараЈанда, теЎiз суы кемедегi му- зыканттардыЎ тiзелерiнен асјан кезде де оркестр тојтау- сыз ойнап тґрЈан. Оркестр осылайша рух м„ЎгiлiгiнiЎ гимнiн ойнаЈан кҐйiнде ажал јґшаЈына енген. КеменiЎ капитаны мен оныЎ экипажы †з мiндеттерiн орындап бол- Јаннан кейiн, кемедегi јалЈан жолаушымен бiрге јаза болады. Осылайша «Мен» емес, «Бiз» деп аталатын жҐйенiЎ арјасында кеме басшылыЈы ажал алдында адамгершiлiктiЎ биiк јаЈидаларын (мейлi, толыј кҐйiнде болмаса да) iске асыру арјылы адам баласыныЎ парасат мҐмкiншiлiгiнiЎ мол екенiн к†рсеттi. Егер сол с„тте адамдардыЎ б„рi тек јара бастарын Јана ойлап, «МеннiЎ» жетегiнде кетсе, кемедегiлердiЎ б„рi о дҐниеге хайуан кҐйiнде аттанЈан болар едi. 14 19 к†кек АйдыЎ кҐнi аманында †зiм тап болЈан мынау беймаЈлґм жаЈдайЈа мен де Ґйрене бастаЈан секiлдiмiн. Д„лiздегi ҐстелдiЎ астынан кезектi хатты алЈанда бґрынЈылай јорыјјан да, Ґрiккен де жојпын. Ежелгi танысымнан келген „шейiн бiр с„лем хаттай жайбарајат ашып, оји бастадым: «Ѕґрметтi Ѕґрбым! Бiраз уајыт хат жазуЈа жаЈдайым болмады. Ауырып јалдым. (Осы с„тте ерiксiз мырс еттiм: «Менiмен кiндiгiЎ бiр емес пе, мен ауырЈанда јосыла – 43 – бiрге ауыратын», – деген кекесiн ой келдi). СоЎЈы ха- тыЎды ризашылыјпен ојып шыјтым. …рине, б„рiне келiсу мҐмкiн емес. Бiрај јисынды д„лелдер баршылыј. Ал келiспейтiн жерiм – сен Ґнемi iзгiлiк мґратын абсолюттiк д„режеге к†тересiЎ. Бiрiншiден, абсолюттiк †лшем т„Ўiрiден басјаЈа лайыј болуы мҐмкiн емес. Екiншiден, кез келген заЎ шындыјја с„йкес келмесе, орындалмайды. СенiЎ iзгiлiк ту- ралы идеяЎ ешјашан да орындалмайтын, сол себептi јоЈам- да Ґнемi јайшылыјтар тудыратын †лi заЎ секiлдi. Осыдан барып адамдар арасында јол жетпеген арман, iске аспаЈан мајсат, маЈынасыз текетiрес, †мiрге наразылыј, уайым- јайЈы тҐрiнде сан тҐрлi берекесiздiктер туады. Ал †мiрде к†птеген јайшылыјтарды шешуге мҐмкiндiк беретiн н„рсе – м„мiле, компромисс. Ол Ґшiн еЎ алдымен дҐниета- нымдыј компромисс керек. Iзгiлiк пен зґлымдыј деп атала- тын философиялыј категориялар к†не заманЈы адамдардыЎ јарабайыр „серi мен ой-†рiсiнен туындаЈан атаулар болЈан- дыјтан, бҐгiнгi дҐниетанымныЎ талабына жауап бере ал- майды. ТiршiлiктiЎ дамуын јамтамасыз ететiн екi кҐштi жүктеу/скачать 1,3 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|