сыныптағы математика сабағында он көлеміндегі сандарды қосу және азайту

1. 
   Сабақта оқулықгың барлық жаттығуларын пайдалану.
   
2. 
   Бір-бірден қосу және бір-бірден шегеру (жүмыс
   дидактикалық материалмен немесе оқулықтың иллюстрациясы
   бойынша жүргізіледі).
   
3. 
   Сан тізбектерін кұру (жұмыс дидактикалық материалмен
   жүргізіледі).
   

- 4 дөңгелекті үстел үстіне қойыңдар, оның төменгі жағына сонша үшбұрыш қойыңдар, тағы бір үшбұрыш қойыңдар. Үшбұрыш қанша болды? 5 үшбұрыш қалай шықты? Қандай фигуралар артық? Қаншасы артық? Қанша бұрыш болса төменгі жағына сонша квадрат қойындар. Қанша квадрат қойдындар? (5)

Тағы бір квадрат қойыңдар. Қанша квадрат қойдыңдар? 6 квадрат қалай шықгы? Қандай фигура артық? Қаншасы артық? Ауызша немесе жазбаша түрде берілген көптеген тапсырмаларды дәптерге жазбаша түрде немесе касса цифрларымен орындау керек. Мүнда сигнал карточкалар арқылы міндетті түрде кері байланыста жүзеге асыру керек. Мысалы, мүғалім тапсырма береді, балалар жауапты әзірлейді, содан кейін

сигнал бойынша барлық оқушылар бір мезгілде жауабы бар карточканы көтеріп көрсетеді.

4. Тапсырмаларды орындау. Мысалы: 7 санынан кейін

6 мен 8 аралығында қандай сан тұр? 4-тен 9-ға дейінгі сандарды алтыдан 1-ге дейінгі сандарды жазындар. Қандай сандар қалып қойған? 2...4...5...7...9.

3,5,8,9 сандары берілген. Осы сандардың алдындағы сандарды жазындар. Олардан кейін келетін сандарды жазындар.

5. Кесінділерді сызу және салыстыру. Бұл жаттығулар

6. Қос мысалдарды шығару:

5+1 6-1

7. Балалардың цифрларды естерінде жақсы сақтаған,

8. Тақгадағы жазу: 1,2,3,4,5,6,7,8,9 — мұнда тағы қандай цифр жоқ? (0). Сендер барлығы қанша цифрды білесіндер?

Сонымен қатар, бүл материалдарды қолдану есептің берілген жағдайын суреттеп көрсетуге мүмкіндік береді. Мысалы, Айжанда 5 алма, ал Бақытта 3 алма бар. Екеуінде неше алма бар ? Жамиля 7 саңырауқүлақ, ал Динара одан 2 саңыраукүлақ кем терді. Динара неше саңырауқүлақ терді?

0-ден 9-ға дейінгі цифрлар мен математикалық символиканың белгілері бар карточкалар жиынтығы 2 түрде басылған: жекелеп пайдаланатын және демонстрациялық.

Олардың мөлшері 10 * 6 см комплекстегі саны 150 . Әрбір цифр немесе белгі 4-тен 12-ге дейін қайталанған. Бүл жазуға жаттықпаған балаларға математикалық өрнектерді амалдардың нәтижелері мен компоненттерінің арасындағы байланысқа көңіл бөлуге теңдеулерді, теңсіздіктерді орындауға мүмкіндік береді. Сонымен бірге, карточкалар ондық санау системасы үғымыментаныстыруға көмектеседі: 5 цифры жазылған оң жақгағы екінші орында тұрған 10 карточка 5 ондық, т.с.с.

1 сыныпқа арналған демонстрациялық дидактикалық материал 10 кестеден тұрады. Оларды цифрлар математикалық символдың белгілері, есептеу аспаптары, геометриялық фигуралардың моделдері, тиындар моделі және 1 сыныпта жиі қолданылатын өлшемдер атауы (л, м, кг т.б.) бейнеленген. Кестелер картонға желімделіп, одан соң кесіледі. Олар жоғарыда айтылған құралдардың кейбіреуін алмастыра алады (цифрлар жазылған жылжымалы карточкалар, заттардың суреттері) Балалардың есептің шешімін тезірек байкдуына көмектеседі.

1.10 көлеміндегі сандарды нөмірлеуді оқытуда сандарды шығарып алу және оларды цифрдың көмегімен жазу, қосу және азайту амалдарымен таныстыру теріс емес бүтін сандар нумерациясын оқытудығы алғашқы кезеңі болып табылады. Сандар нумерациясын оқыту әдістемесінің өзіндік ерекшелігі тақырып біртіндеп кеңейеді және төмендегідей ретпен даму арқылы қарастырылады: он көлеміндегі-нөл саны-жүз көлеміндегі сандар, мың көлеміндегі сандар-миллион көлеміндегі сандар.

Алғашқы ондық сандарын оқыту. Сан және цифр ұғымын анықтау. Оқытудың міндеттері:

1. 
   Сан және цифр туралы түсінік қалыптастыру: санды әртүрлі тәсілмен шығарып алу, 10 көлеміндегі сандардың атауын және сол сандарды цифрлармен белгілеу, меңгерту, цифрларды жазу біліктерін қалыптастыру.
   

3. Сандарды салыстыру және оның нәтижелерін >,<, = таңбаларымен белгілей алу біліктерін қалыптастыру және теңдік пен теңсіздік ұғымдарын қалыптастыру.

4. 10 көлеміндегі сандар құрамының барлық жағдайларын берік игеру.

5. «Бір және екі таңбалы сан» ұғымдарын ,бірдің және нөлдің қасиеттерін меңгерту.

Санды шығарып алудың әр түрлі тәсілдерін (олар үшеу) қарастыру барысында:

а) кез келген санды заттарды (дыбысты, қозғалысты) санау арқылы шығарып алуға болады

ә) Санды шамамен өлшеудің нәтижесінде шығарып алу: кесіндінің ұзындығын сантиметрдің немесе уақытты сағаттың көмегімен өлшеу арқылы;

б) Қосу және азайту амалдарын орындау нәтижесінде санды шығарып алуға болады:

4 + 1 = 5

5 – 1 = 4

Демек, сан арифметикалық амалдың нәтиесін сипаттайды.

в) Сандардың атауларын игеру жүзеге асырылады: оқушылар санды істиді және айтады (дыбыс сияқты), сонымен бірге санды таңбалардың, яғни цифрлардың (әріп сияқты) көмегімен жазумен таныстыру; оқушылар санды белгілейтін таңба ретінде цифрды көрсетеді және жазады, демек, ауызша және жазбаша нумерация бір уақытта енгізіледі.

г) Цифрларды жазу біліктері төмендегідей жоспар бойынша қалыптастырылады:

цифрдың баспа және жазба түрімен таныстыру: оларды ажырата алуға басқалардың ішінен тани білуге үйрету;

қол қозғалысының бағыт игеруі: ауада жазу, тақтада біртіндеп жазу, дәптердегі үлгіні бастыру;

цифрды өз бетімен жазу: әлдеқайда әдемі жазылғанын (бір сызықпен сызады) және сәтсіз жазылғанын (екі сызықпен сызады) таңдату.

2. Бір таңбалы сандар ретін анықтауға және натурал сандар қатары құруға үйрету.

а) Натурал сандар қатарын құру принциптерімен таныстыру жүзеге асырылады: санға 1-ді қосу арқылы келесі сан шығады, ал саннан 1-ді азайту барысында оның тікелей алдында келетін сан шығады, яғни сандар қатарындағы санға 1-ді қосып, келесі санды, саннан 1-ді азайтып, алдыңғы санды шығарып алуға болады.

ә) Оқушылар тура және кері бағытта санауға үйренеді, яғни кез келген саннан бастап, өсу және кему ретімен санайды.

б) Сандар қатарындағы сандардың орнын анықтау оларды салыстыру арқылы іске асырылады: 5>4, демек, ол сандар қатарында 4-тен кейін тұрады, ал 4<5, яғни ол сандар қатарында 5-тің алдында тұрады, демек, 5 саны 4 және 6 сандардың арасында тұрады.

Алдыңғы санды, кейінгі санды, берілген сандар арасындағы санды, берілген санның көршілерін атау;

ең кіші таңбалы, ең үлкен бір таңбалы санды атау;

әр жаңа санды белгілі сандармен салыстыру;

«Жалғастыра санау», «Эстафета», «Доп лақтыру», «Көршісін ата», және т.б. ойындарды қолдану.

в) 0 (нөл) санымен таныстыру 1 және 2 сандарын оқытып үйреткеннен кейін іске асырылады.

Дорбада бір доп бар, мұғалім оны бір балаға береді: «Мен не істедім? Неше доп қалды?» жауап: «Ешнәрсе қалған жоқ». Егер ештеңе жоқ болса, оны біз 0 деп түсінеміз. (Екі қарындашпен көрсетуге болады), демек, 1-1=0, 2-2=0.

1,2 және 0 сандарын салыстыру және сандар қатарындағы 0-дің орнын анықтау: 0<2; 0>1, демек, 1-дің алдында сол жақта бірінші тұрады және ең кіші сан болады.

Осының нәтижесінде сандар қатары және ондағы әр санның орны туралы ұғым қалыптасады.

3. Сандарды салыстыруға үйрету.

а) Сандарды салыстыру екі топ заттарын салыстыру арқылы іске асырылады.



Қайсысы кем: немесе ? Қайсысы артық? Неге?

3 және 4 сандары туралы не айтуға болады?

3<4 және 43.

ә) Кейінірек оқушылар көрнекілікке сүйенбей, сандар қатарындағы реті туралы білім негізінде сандарды салыстыруға үйренеді:

5>4, өйткені санағанда бес төрттен кейін айтылады;

3<5, өйткені санағанда үш бестен бұрын айтылады.

б) Сандарды салыстыру нәтижесі <,<, = таңбаларының (бір сабақта бір уақытта) көмегімен жазылады.

Жалаушылар санын 1 және 2 цифрларымен белгілейді;

2 саны 1-ден артық екені анықталады. 2>1;

«>» таңбасын көрсетіп, бұл «артық» таңбасы деп түсіндіріледі («<» және ұқсас «=»).

Таңбалардың ерекшеліктерімен танысады: таңбаның төбесі кем санға, ал сәуле жағы артық санға бағытталады; жазу солдан оңға қарай оқылады; 1<2 (бір екіден кем).

«Таңбаны тап»: 4*5, 6*3, 4*4; «Қатесін тап»: 7<8, 7<6, 7=7;

«теңдік» және «теңсіздік» ұғымдарымен таныстыру көрсету арқылы іске асырылады: 2>1, 1<2 – бұлар теңсіздіктер, ал 2=2, 1=1 – бұлар теңдіктер.

«<» «>» таңбаларымен жазылған жазу теңсіздіктер деп, ал «=» таңбасымен жазылған жазу теңдіктер деп аталатыны хабарланады;

«теңдік» ұғымы кеңейтіледі; «+» және «-», сондай-ақ «=» таңбаларымен жазылған жазу да теңдік болады. 2+1=3, 3-2=1, 3-1=2, 3=2+1.

4. 10 көлеміндегі сандар құрамын меңгерту.

а) 10 көлеміндегі әр санның құрамы сол санмен таныстырылғаннан кейінгі сабақта оқытылады:

қосылғыштың біреуі 1 болған жағдайда (сандар нумерациясы туралы білім негізінде) 10 көлеміндегі кез келген санның құрамын анықтай алу, мысалы, 3=2+1, 4=3+1; ...; 10=9+1;

қосу жағдайларындағы білім негізінде сандар құрамын оқып үйрену:

3+2=5, 5=3+2; 6+3=9 9=6+3;

қосудың ауыстырымдылық қасиеті негізінде сандар құрамын есте сақтауға арналған жағдайларды екі есе қысқарту:

сандар құрамының екі түсті кестелері.

«Қолымда нешеу екенін тап», «Әйнекшелерді толтыр», ; «Санды тап», «Құлыптың кілтін тап», «Үйлерге қоныстандыр» дидактикалық ойындары.

5. «Бір таңбалы және екі таңбалы сан» ұғымдарын меңгеру.

Бастауыш сынып мұғалімдерінің ойындарды математиканы оқыту процесінде пайдалану мүмкіндіктері зор. Осыған сәйкес біз өз жұмысымызда «Теріс емес бүтін сандарды нөмірлеу» тақырыбын оқытуда ойындарды пайдаланудың әдіс-тәсілдерін арнайы сөз етіп, олардың тәрбиелік мәнін ашып көрсетуді жөн көрдік. Бұл тақырыпты оқытып-үйретудегі ең басты міндет – оқушылардың сан және цифр жайындағы түсініктерін қалыптастыру, сандардың атауларын және олардың сәйкес цифрлармен белгіленетіндігін игерту, цифрларды жазу дағдысын қалыптастыру.

Сан туралы түсінікті дамыту ондықтар мен жүздіктерді, екі таңбалы сандарды шығарып алумен таныстыруды көздейді, бұл теріс емес бүтін сандар нумерациясын оқытудың екінші кезеңі деп аталады. Жүз көлеміндегі сандарды оқыту әдістемесі:

1. Ондықты шығарып алу және «натурал сандар» ұғымы.

2 «Толық ондықтар» және «Жүз» ұғымдарымен таныстыру

3. 100 көлемінде екі таңбалы сандарды шығарып алу, оқу және жазу

4. Екі таңбалы сандарды салыстыру және сандардың разрядтық құрамын оқыту

100 шамасындағы сандардың номерленуін оқытудың кезектілігі:

1. 10 және 20 шамасындағы сандардың номерленуін қайталау.

2. Толық ондықтарды номерлеуін оқыту.

3. 21-ден 99-ға дейін сандардың номерлеуін оқыту:

а. 20 – дан 30 - ға дейін . г. 50 - ден 60-қа дейін. ж. 80-нен 90-ға дейін.

б. 30 – дан 40 - ға дейін. д. 60 - тан 70-ке дейін. з. 90-нан 100-ге дейін.

в. 40 - тан 50-ге дейін. е. 70-тен 80-ге дейін.

3-сыныптың 1-тоқсанының бәрі қайталауға кетеді.

100 шамасындағы сандардың номерленуін оқытуда 20 шамасындағы сандардың номерленуін оқытуда қарастырылған әдістемелік кезеңдер қарастырылады.

Толық ондықтардың номерленуін оқытуға 3-4 сабақ беріледі.

21-ден 99-ға дейінгі сандардың номерленуін оқытқанда М.Н.Перова алдымен екі таңбалы санның аталу қағидасын көрсетуді ұсынады, мысалы, оқушыларға тапсырма беріледі: