Түркі академиясы халықаралық Ұйымы йүСҮП ҰЛЫҚ хас-хажиб баласағҰНИ
«Жеті планета мен он екі шоқжұлдыз» деген тақырып
жүктеу/скачать 1,36 Mb. Pdf көрінісі
|
Й.Баласағұн.-Құтадғу-білік
| «Жеті планета мен он екі шоқжұлдыз» деген тақырып
бойынша Жеті планетаның аттары «Құтадғу білікте» былайша берілген: 1. Секентір – Қоңырқай жұлдыз (орысша: Сатурн). 2. Оңай – Есекқырған (Юпитер). 3. Көрүд – Қызыл жұлдыз (Марс). 4. Иашық – Күн (Солнце). 5. Севіт – Шолпан (Венера). 6. Арзу – кіші шолпан (Меркурий). 7. Йалчық – Ай (Луна). Он екі шоқжұлдыздың тұратын орнын ев (үй) атаған. Жоғарыдан (алыстан) төмен қарай (жерге таман жақындай беретін) ретімен берілген жұлдыздардың (електің) аттары (Күн есебі бойынша): 1. Қозы – Қозы (Амал, Көкек, Тоқты, орысша: Овен) – 22/03– 21/04 арасы. 2. Уд – Сиыр (Үт, Сәуір, Торпақ – Телец) – 22/04–21/05 арасы. 3. Ерендіз – Зауза (Егіздер – Близницы) – 22/05–21/06 арасы. 4. Қучық – Шаян (Саратан – Рак) – 22/06–21/07 арасы. 5. Арслан – Арыстан (Әсет – Лев) – 22/07–21/08 арасы. 6. Бұғдай башы – Бидай басы (Сүмбіле, Бикеш – Колосья, Дева) – 22/08–21/09 арасы. 7. Үлгү – Таразы (Мизан – Весы) – 22/09–21/10 арасы (үлгү – қазақша: өлшем, көлем). 8. Чадан – Шаян (Ақырап, Бүйі – Скорпион) – 22/10–21/11 арасы. 9. Йа – Қауыс (Мерген – Лук, Стрелец) – 22/11–21/12 арасы (йа – қазақша: жай, жақ, садақ). 543 10. Оғлақ – Жәді (Ешкімүйіз – Козерог) – 22/12–21/01 арасы (оғлақ – қазақша: лақ). 11. Көнек – Конек (Дәлу, Суқұйғыш – Водолей) – 22/01–1 21/02 арасы. 12. Балық – Балық (һүт – Рыба) – 22/02–21/03 арасы. Бұл он екі шоқжүздыздың үшеуі – оттан жаралған, үшеуі – судан жаралған, үшеуі – желден (хауадан) және үшеуі – топырақтан жаралған. Осыдан барып, Әлем дүниесі түзілген деп жазады автор. Қазақ тіліндегі алдыңғы үш ай көктемге жатады (Амал, Үт, Зауза), одан кейінгі үшеуі – жаз айлары (Саратан, Әсет, Сүмбіле), қалғандары – үш-үштен күз (Таразы, Ақырап, Қауыс) бен қыс (Жәді, Көнек, һүт) айларына жататын жұлдыздар. Қазіргі қазақ күнтізбесі бойынша бұдан басқа толығырақ мәліметтерді Х.Әбішұлының «Халық астрономиясы» (1959 ж., 5-6, 207-223 б.) және «Аспан сыры» (1962 ж., 24-243 б.); М. Ысқақовтың «Халық календары» (1963 ж ., 112-117 б.) деген еңбектерінен қарауға болады. Доктор А. Шәріп «Зодиак шоқжұлдыздары көне түрікше төмендегідей тізбектеледі» деп көрсетеді: Қозы (Овен), Уд (Телец), Ерентуз (Близнецы), Қушық (Рак), Арыстан (Лев), Бидайбасы (дева), Өлкі (Весы), Шаян (скорпион), Сұрмерген (Стрелец), Ұғлақ (Козерог), Көнек (Водолей), Балық, (Рыбы) [А. Шәріп. Водолей – суқұйғыш, Овен – тоқты емес. – «Егемен Қазақстан», 19/11 - 2003, 6-бет]. Сөздің иіні келген соң айта кетейік: осы мақаласының аты «Водолей – суқұйғыш емес, Овен – тоқты емес» деп жазғанда, оның айтайын деп отырған ойы әлдеқайда нақтылау болатын еді. Бұл тақырып бойынша, «Водолей – суқұйғыш болғанда, Овен – тоқты емес екен» деген де пікір туып қалуы мүмкін ғой! Жазушы К. Жүністегі бұл тізімді былайша түзеді: Қозы, Тана, Қосақ, Шаян, Арыстан, Үркер, Таразы, Үшарқар, Садақ, Қамбар, Көнек, Үт. Бұл жерде ескерте кететін мәселе мынау: көне (ескі) түркі тілдерінде уд сөзі орысша «корова» деген мағына беретін болған және астрономияда «созвездие Тельца» деп аталған, календарда жүктеу/скачать 1,36 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|