Тұтықпасы бар балалардың қарым-қатынастық сөйлеу әрекетін қалыптастыру жолдары

1. Бастапқы тәжірибенің мақсаты мектепке дейінгі жастағы тұтығатын балалардың қарым-қатынастық сөйлеу әрекеттерінің ерекшеліктерін зерттеу болып табылады. Мұнда мынадай міндеттер шешілді:

- тұтығатын мектепке дейінгі жастағы балалардың қарым-қатынастық сөйлеу әрекетінің қалыптасу деңгейін анықтау;

- алынған мәліметтерге сәйкес кемістікті жою мен түзету жолдарын анықтау;

2. Тексеру келесі бағыттар бойынша жүргізілді:

1 - таныс жағдайда дайындалған шара;

2 - таныс емес ортада өткізілген шара;

3 - өзіне таныс ортада қарым-қатынастық түсе алу;

4 - өзіне таныс емес ортада қарым-қатынасқа түсе алу;

5 - коммуниканттық сөздік және сөздік емес тәртібін реттеу.

3. Біз жүргізген бастапқы тәжірибе мектепке дейінгі жастағы тұтығатын балалардың коммуникативті сөйлеуінің толық еместігін дәлелдейді. Баламен жүргізілген түзету-педагогикалық жұмыстың нәтижесінде сөйлеу жағдайының жақсаруына қарамастан балада логопедиялық сабақтың өзінде тұтығудың пароксиздерінің байқалуы жалғасады. Бала өз бетінше өзінің сөздік қателерін жөндей алмайды немесе түзеткісі келмейді. Кейде өзінің дұрыс емес сөйлеуін жасыру үшін қосымша қимылдар мен амалдарды қолданады. Тұтығатын балалардың әр алуан жағдайларда коммуникативті мақсатқа жету ерекшеліктерін талдау тұтығудың жағдайлық сипатын дәлелдейді.

4. Алынған мәліметтер тұтығатын балалардың ақпарат алмасуы және өзіне аз таныс ортада қарым-қатынасқа түсе алмауы жақсы дамымағанын көрсетті. Сөздік және сөздік емес бұзылыстардың болатынын: бала тәрбиешінің немесе логопедтің сұрақтарына жауап қайтара алмайды, сөйлеу барысында көп тоқтайды, сөздерді және логикалық ойларды тастап кетеді,қарым-қатынастық экстралингвистикалық амалдарын аз қолданады: беттің мимикасының кедейлігі, аз байқалатын пантомимика, жесттің болмауы.

5. Мектепке дейінгі жастағы балалардың әр алуан жағдайда қарым-қатынастық сөйлеу әрекетіндегі тұтығуды жоюдың түзету жүйесі кезінде төмендегідей принциптер мен теоретикалық жағдайлар ескерілді: жүйелілік принципі, сатылылық принципі, көрнекілік принципі, жеімділік принципі, тұлғалық принцип, іс-әрекеттік принцип, жүйелілік принципі мен талаптарды сатылап көтеру.

6. Тәжірибелік әдістердің амалдары мен тәсілдері жаттығудың әр алуан түрлері болып табылады. Бастысы балалар логопед ұсынған сөздік үлгілері қайталайтын еліктеушілік-орындаушылық жаттығулар. Шығармашылық сипаттағы жаттығулар да қолданылды. Бұл ойын әрекетінің әр алуан түрлерінде, күрделі кезеңдерінде үйренген қарым-қатынастық сөйлеу әрекетін қолдану.

7. Қарым-қатынастық сөйлеу әрекетіне үйрету процесі фронтальды, топтық және жеке сабақтар барысында әр алуан әрекетттер кезінде жүзеге асты. Тәжірибе 4 кезеңнентұрды: дайындық, бастапқы, өтпелі және қорытынды кезең.

8. Біздің тәжірибе жұмысының соңғы кезеңінде мектепке дейінгі жастағы балалар қарым-қатынастық сөйлеу әрекетін сенімді қолданып, аз таныс жағдайларда бейімдеулері оңай бола бастады: өз беттерінше сұрақ қояды, ойн ережесі туралы айтып береді, ойыншықтардың құрамын айтып, олардың ролдерін бөліп береді және т.б. Бұл біз жүргізген жұмыстың тиімділігін дәлелдейді. Тәжірибеге қатысқан барлық балаларда жағымды динамика байқалды.

9. Бақылау тәжірибесінің нәтижелері мектепке дейінгі жастағы тұтығатын балалардың тәжірибелі тобында жүргізілген түзету жұмысының тиімді екенін дәлелдейді. Тәжірибенің бақылау кезеңінде тәжірибе тобының көрсеткіштері бақылау тобына қарағанда жоғары.

10. Бастапқы тәжірибе кезінде бақылау тобындағы қарым-қатынастық сөйлеу әрекетінің қалыптасу деңгейінің орташа көрсеткіші 1,64 ұпай болып 54,66% құрады, ол бақылау тәжірибесінің мәліметтері бойынша 1,68 ұпай болып 56% құрады. Мұндай жоғары көрсеткі логопедтің мектепке дейінгі мекеме бағдарламасының шеңберінде күнтізбелі-тақырыптық және жеке жоспарға сәйкес топтық және жеке сабақтарда жүргізілген жүйелі түзету жұмысымен түсіндіріледі.

Бастапқы тәжірибе кезінде қарым-қатынастық сөйлеу әрекетінің қалыптасу деңгейінің, тәжірибелі топтағы орташа көрсеткіші 1,64 ұпай болып, сәйкесінше 54,6% құрады, ал бақылау тәжірибе кезеңінде бұл көрсеткіш 1,85 ұпай болып, сәйкесінше 61,6%құрады. Бұл көрсеткіштер біз ұсынған түзете-дамыту әдісінің тиімділігін дәлелдейді.

ҚОРЫТЫНДЫ

Екінші жағынан күйзеліс жағымсыз экзогенді факторлардан туындауы мүмкін.

Демдік діріл дыбыстық дірілге қарағанда жеңіл жойылады. Клоникалық тұтығу, тоникалыққа қарағанда оңай кетеді, өйткені клоникалық дірілдер бас миы қабығын қоздырады. Сондықтан оларға 2 сигналды жүйе арқылы әсер ету оңай, ал тоникалық түрі бұл жүйеге беріле бермейді. өйткені оған қакбықасты қоздырғыштары тән 2-4 жас аралықтағы сәтті кезең болып табылады (жағымды жағдай жасау оңай және тұтығу уақыты аз). Сәтсіз кезең 10-16 жас аралықтары пубертантты кезең жоғалып кеткен тұтығу сақталып қалады да, кез-келген жағымсыз жағдайда қайта туындауға дайын туады.

Логопедиялық сабақтар- тұтығатын балаға келмейді емдік педагогикалық әсер етудің тек құрамдас бөлігі ғана. Мынадай шараларды жасау керек: медикоментозды ем, физиотерапия, психотерапия, микроәлеуметтік орташа қалыптастыру.

Тексеру келесі бағыттар бойынша жүргізілді.
- таныс жағдайда дайындалған шара;

- таныс емес ортада өткізілген шара;

- өзіне таныс ортада қарым-қатынасқа түсе алуы;

- коммуниканттық сөздік және сөздік емес тәртібін реттеу;

Біз жүргізген бастапқы тәжірибе мектепке дейінгі жастағы тұтығатын балалардың коммуникативті сөйлеуінің толық еместігін дәлелдейді. Баламен жүргізілген түзету-педагогикалық жұмыстың нәтижесінде сөйлеу жағдайының жақсаруына қарамастан балада логопедиялық сабақтардың өзінде тұтығудың пароксиздерінің байқалуы жалғасады. Бала өз бетіншек өзінің сөздік қателерін жөндей болмайды немесе түзеткісі келмейді. Кейде өзінің дұрыс емес сөйлеуін жасыру үшін қосымша қимылдар мен амалдарды қолданады. Тұтығатын балалардың әр алуан жағңдайларда коммуникативті мақсатқа жету ерекшеліктерін талдау тұтығудың жағдайлық сипатынг дәлелдейді.

Алынған мәліметтер тұтығатын балалардың ақпарат алмауы және өзіне аз таныс ортада өарым-қатынасқа түсе алулары жақсы дамымағанымен, сонымен қатар олар ақпарат жинауда қиналатынын көрсетті. Сөздік және сөздік емес бұзылыстардың болатынын: бала тәрбиешінің немесе логопедтің сұрақтарына жауап қайтара алмайды, сөйлеу барысында көп тоқтайды, сөздерді және логикалық ойларды тастап кетеді, қарым-қатынастық экстралингвистикалық амалдарын аз қолданады: беттңің мимикасының кедейлігі, азщ байқалатын пантомимика, жесттің болмауы.

Тәжірибелік әдістің амалдары менг тәсілдері жаттығулардың әр алуан түрлері болып табылады. Бастысы балалар логопед ұсынған сөздік үлгіні қайталайтын еліктеушілік орындаушылық жаттығулар. Шығармашылық сипаттағы жаттығулар да қолданылады. Бұл ойын әрекетінің әр алуан түрлерінде, күрделі кезеңдерінде үйренген қарым-*өатынастық сөйлеу әрекетін қолдану.

Қарым- қатынастық сөйлеу әрекетіне үйрету процесі фронтальды, топтық жэәне жеке сабақтар арасында әр алуан әрекеттер кезінде жүзеге асты. Тәжірибе 3 кезеңнен тұрды: дайындық, бастапқы, өтпелі және өорытынды кезең.

Тәжірибе жұмысының соңғы кезеңінде мектепке дейінгі жастағы балалар қарым-қатынастық сөйлеу әрекетін сенімді қолданып, аз таныс жағдайларда бейімделулері оңай бола бастады. өз беттерінше сұрақ қояды ойын ережесі туралы айтып береді, ойыншықтардың құралын айтып, олардың ролдерін бөліп береді және т.б. бұл біз жүргізген жұмыстың тиімділігін дәлелдейді. Тәжірибеге қатысқан барлыө балаларда жағымды динамика байқалды.

Бастапқы тәжірибе кезеңінде бақылау тобындағы қарым-қатынастық сөйлеу әрекетінің қалыптасу деңгейінің орташа көрсеткіші 1,64 ұпай болып 54,66 ℅ құрады, ал бақылау тәжірибенің мәліметтерді бойынша 1,68 ұпай болып 56 ℅ құрады. Мұндай жоғары көрсеткіш логопедтің мектепке дейінгі мекеме бағдарламасының шеңберінде күн тізбелі-тақырыптық және жеке жоспарға сәйкес топтық және жеке сабақтарда жүргізілген жүйелі түзету жұмысымен түсіндіріледі.

Бастапқы тәжірибе кезінде қарым-өатынастық сөйлеу әрекеттің қалыптасу діңгейінің тәжірибелі топтағы орташа көрсеткіші 1,64 ұпай болып сәйкесінше 54,6℅ құрады, ал бақылау тәжірибесі кезеңінде бұл көрсеткіш 1,85 ұпай болып, сәйкесінше 61,6℅ құрады. Бұл көрсеткіштер біз ұсынған түзете-дамыту әдісінің тиімділігін дәлелдейді.