Учебно-методическое пособие для студентов-бакалавров базового уровня владения казахским языком всех направлений подготовки Филиала. / Г. Т

48 
 
11-
САБАҚ 
 
ГРАММАТИКА: Есімше 
Есімше (причастие) сочетает в себе грамматические признаки имени и 
глагола и в казахском языке делится на 3 группы:  
1. 
Болжалды  келер  шақ  есімшесі  (причастия  будущего  времени): 
суффиксы –
ар/ -ер/ -р. 
2. 
Бұрыңғы  өткен  шақ  есімшесі  (причастия  прошедшего  времени): 
суффиксы –
қан/-кен, -ған/-ген. 
3. 
Ауыспалы  өткен  шақ  есімшесі  (причастия  переходного 
прошедшего времени): суффиксы –
атын/-етін, --йтін /-йтын. 
 
Причастия  образуются  при  помощи  суффиксов,  присоединяемых  к 
корню глагола:  
после согласных в 
твердом слоге 
-
атын 
-
ар 
бас-атын «ступавший», қайт-атын «возвращавшийся» 
бас-ар «ступаемый», қайт-ар «обратный» 
после глухих 
согласных  
-
қан 
-
кен 
бас-қан «Ступивший», қайт-қан «возвратившийся» 
жет-кен «достигший», кет-кен «ушедший» 
в остальных случаях  -ған 
-
ген 
қара-ған «смотревший», жаз-ған «писавший» 
же-ген «принявший пищу», күл-ген «смеявшийся» 
после согласных в 
мягком слоге 
-
йтін 
-
ер 
күл-етін «смеявшийся», кет-етін «уходивший» 
кір-ер «входной», кет-ер «уходящий» 
после гласных в 
твердом слоге 
-
йтын 
-
р 
қара –йтын «смотревший», ойна-йтын «игравший» 
ойна-р «играющий», қайтала-р «повторяющий» 
после гласных в 
мягком слоге 
-
тін 
-
р 
же-йтін «кушавший», төле-йтін «оплачивавший» 
төле-р «оплачивающий», сөйле-р «говорящий» 
 
В  предложении  причастия  могут  выполнять  функцию  любого  члена 
предложения, кроме обстоятельства: 
Функция 
-
атын/ -етін/ -йтын/ -йтін; -ар /-ер/ -р; -қан/-кен, -ған/-ген 
Подлежащее 
Айтатыным жоқ. «Мне нечего сказать». 
Саған айтарым осы. «Это то, что я хочу тебе сказать». 
Айтқаның дұрыс. «Сказанное тобой - верно». 
Сказуемое  
Ол саған айтатын. «Он, бывало, говорил тебе». 
Ертең ол айтар. «Завтра он скажет». 
Мен саған айтқанмын. «Я тебе говорил (когда -то)». 
Дополнение  
Мен  саған  айтатынымды  айттым.  «То,  что  я  хотел  тебе  сказать, 
сказал». 
Мен айтарымды айттым. «То, что я хотел сказать, сказал». 
Сен айтқанымды түсіндің бе? «Ты понял то, что я тебе сказал?» 
Определение 
Айтатын адамды тапқан екенсің. «То же мне, нашел человека, который 
скажет». 
Айтар сөзім осы. «Это слова, сказанные мной». 
Мұны  айтқан  адам  осында  отыр.  «Человек,  рассказавший  об  этом, 
сидит здесь». 
Отрицательная форма причастия образуется при помощи отрицательных 
суффиксов  –
ма/-ме,  -ба/-бе,  -па/-пе,  которые  присоединяются  к  корню 
глагола: 

49 
 
1. 
Переходного  прошедшего  времени:  кел-ме-йтін  «не 
приходивший»,  айт-па-йтын  «не  говоривший»,  жаз-ба-йтын  «не 
пишущий». 
2. 
Будущего  времени:  кел-ме–с  «не  приходящий»,  айт-па–с  «не 
говорящий», жаз-ба-с «не пишущий». 
3
.  Прошедшего  времени:  кел–ме-ген  «не  пришедший»,  айт–па–ған 
«не сказавший», жаз-ба-ған «не писавший».  
 
1-
жаттығу. Келесі етістіктерден есімше формасын жасаңыз.  
Үлгі: алу- алған, алатын, алар 
 
Сөйлесу, апару, ашу, әкелу, бару, билеу, жөндеу, болу, ішу, деу, білу, 
танысу, көшіру, есептеу, дайындау, жазу, жабу, жуыну, зерттеу, кету, жату, 
көру, сөну, оқу, орналасу, орындау, өсу, кіру, табу, шығу, тұру, іздеу, беру, 
жеңу, үйрету, іздеу, тоқу, тазалау, өзгеру, өзгерту, ұту, бейнелеу, қалу, қосу.  
 
2-
жаттығу.  Келесі  етістіктерден  есімшенің  болымсыз  түрін 
жасаңыз.  
Үлгі: айту – айтпаған, айтпайтын, айтпас. 
 
Көну, апару, әкелу, басу, жөндеу, дайындалу,егу, қуану, ұнату, ұйрету, 
пісу,  сағыну,  төгу,  сену,  ілу,  тұру,  тамақтану,  шашу,  көрсету,  кесу,  жинау, 
жазылу,  аудару,  шақыру,  жеу,  тыңдау,  отыру,  емделу,  жасау,жүгіру,  жеңу, 
үйрету, іздеу, тоқу, тазалау, өзгеру, өзгерту, ұту, бейнелеу, қалу, қосу.  
 
3-
жаттығу. Келесі сөз тіркестерін аударыңыз.  
1
.  Айтқан  адам,  айтылған  сөз,  сатылған  үй,  ашылған  есік,  өткен  заман, 
қалған жұмыс, оқыған бала, жазылған хат, жұмған көз, келген қонақ, жайылған 
дастархан, үйренген жер, телефон соққан жігіт, төленген ақша. 
2. 
Сатылатын  үй,  істейтін  жұмыс,  келетін  адамдар,  билейтін  жер, 
жөндейтін зат, таусылмайтын жұмыс, ұшатын уақыт, танысатын қыз, отыратын 
жер, жейтін тамақ, көретін көз, еститін құлақ, жинайтын бөлме. 
3. 
Кірер есік, бір киер киім, келер қонақ, сенер дос, шабар шөр, жанар от, 
көрінер үй, істер жұмыс, қайнар су, тыңдар ән, жуар көйлек, ескерер зат, жатар 
орын, айтар сөз, қыдырар кез, шақырар қонақ, қоштасар кез, сатар зат. 
 
4-
жаттығу. Келесі сөйлемдерден есімшені анықтаңыз. Қандай сөйлем 
мүшесі болып тұрғанын анықтаңыз.  
1
. Дәрісханада 1 курста оқитын студенттер дәріс тыңдап отыр. 2. Келесі 
жылы  жаңа  үйге  көшерміз.  3.  Неге  айтқанымды  істемейсің?  4.  Айтқаным 
айтқан. 5. Сенімен енді сөйлеспеспін.  6. Тыңдар құлақ болса, айтар сөзім көп. 7. 
Сенер  досым  сен  болсаң!  8.  Кімге  сенерімді  білмеймін.  9.  Кепкен  жемістерді 
қыста  жеген  пайдалы.  10.  Жуатын  ыдыс-аяқ  үстелде  тұр.  11.  Сурет  салатын 
қағазды әкелші. 12. Жуынатын бөлме қайда орналасқан? 13. Жазатының көп пе? 

50 
 
14
. Келгенінен келетіні көп. 15. Бармағанымды қалап тұрсың ба? 16. Тас түскен 
жеріне ауыр. 17. Піспеген жемісті жеуге болмайды.  
 
5- 
жаттығу. Келесі сөйлемдерді аударыңыз. Есімшені қолданыңыз.  
1
. Где ты живешь? 2. Нет человека, кто бы не ошибался. 3. Сейчас время 
поесть. 4. Есть еще места на земле,  где не ступала нога человека. 5. Студент, 
пропустивший занятие, не получит балл. 6. Ушедшее время не вернешь. 7. Тебе 
некуда идти? 8. Не закрывай дверь, которую еще откроешь. 
9
. Пришло время прощаться. 10. Может быть, ты еще изменишься. 11. Письмо, 
которое ты еще не отправила, лежит на столе.  
 
6-
жаттығу. Келесі етістіктерді берілген сөйлем мүшесі функциясында 
қолданыңыз. 
Бастауыш: айту, апару, әкелу, көру, тапсыру, жазу, салу, жіберу, табу. 
Баяндауыш:  қоштасу,  қуыру,  жету,  әңгумелесу,  аяқтау,  билеу,  ойнау,  сезу. 
Толықтауыш: жеңу, дайындалу, кебу, ұту, қою, танысу, тазалау, сату, ашу. 
Анықтауыш: сөну, жүргізу, шақыру, оқу, кездесу, көріну, өзгеру, іздеу. 
 
ЛЕКСИКА:
 
Қазақ тілінің реформаторы – А. Байтұрсынов 
 
1-
тапсырма. Мәтінді оқыңыз. Орыс тіліне аударыңыз.  
Қазақ тіл білімінің негізін қалаушы – А. Байтұрсынов 
Ахмет  Байтұрсынов  –  ірі  қоғам  қайраткері,  оның  артынан  мол  әдеби, 
ғылыми еңбектері қалды. Ол өз заманында әрі ақын, әрі аудармашы, әрі ғалым 
ретінде  кеңінен  танылды.  Оның  1909  жылы  Петербург  қаласында  «Қырық 
мысал» деген атпен И.Крыловтан аударған аударма мысалдары жарық көрді. Ол 
мысалдап айтқан ойларын 1911 жылы шыққан «Маса» атты өлеңдер жинағында 
ашық жария етті. Ғалымның 1913 «Қазақ» газетінде жарияланған «Қазақтың бас 
ақыны»  атты  мақаласы  ұлы  Абайдың  шығармашылығына  баға  берген  тұңғыш 
ғылыми  зерттеу  еңбегі  болды.  А.Байтұрсынов  әдебиет  саласына  қосқан  еңбегі 
зор. Оның ел аузынан жинап, фольклорлық үлгілер негізінде Мәскеу қаласында 
1923 жылы «Ер Сайын», 1926 жылы «23 жоқтау» кітаптары жарық көрді.  
А.Байтұрсынов қазақ тілінің ұлы ағартушы-реформаторы. Сонымен қатар 
ол қазақ тілі саласына орасан зор еңбек сіңірген көрнекті ғалым. Ғалым  араб 
тілінінің  негізіндегі  төте  жазу  үлгісінен  бас  тартып,  қазақ  тілінің  төл  әліпбиін 
жасады.  Оның «Оқу құралы», «Тіл құралы», «Әліпби», «Жаңа әліпби» сияқты 
қазақ тіліндегі кітаптары әр жылдары басылып шықты. Кітаптарында ол қазақ 
тілінің ғылыми, теориялық және әдістемелік мәселелерін қарастырды. Қазақ тіл 
білімінде  терминдер  жүйесін  қалыптастырды.  Сонымен  қатар  қазақ  тілі 
грамматикасындағы  ұғымдар мен категорияларға жаңаша әрі дәл анықтамалар 
берді. А.Байтұрсынов қазақ лингвистикасының негізін қалаушы деп толық айта 
аламыз.  
 
 
 

51 
 
Сөздік 
мысал – басня 
ағартушы - просветитель 
қоғам – общественный 
орасан – большой 
қайраткер – деятель 
көрнекті – видный 
ғылыми –  научный 
төте жазу –  арабская письменность 
еңбек – труд 
әліпби – алфавит, букварь 
танылу – быть известным 
әдістемелік – методический 
жарық көру  –  опубликоваться 
мәселелер – проблемы 
ақын – поэт 
қарастыру – рассматривать 
жинақ – сборник 
жүйе – система 
шығармашылық – творчество 
анықтама – определение 
тұңғыш – первый 
ұғым – понятие 
зерттеу – исследование 
негізін қалаушы – основоположник 
кеңінен – широко 
дәл – точно 
 
2-
тапсырма.  Сұрақтарды  қазақ  тіліне  аударып,  берілген  сөздерді 
пайдаланып, жауап беріңіз. 
1 
Кем является А.Байтурсынов? 
қоғам  қайраткері,  аудармашы,  ақын, 
ғалым 
2 
Что он оставил после себя? 
әдеби, ғылыми еңбектер 
3  
Какую басню Крылова он перевел? 
«Қырық мысал» 
4 
Что он в 1911 году опубликовал? 
өлеңдер жинағы 
5 
Кому  ученый  посвятил  свою  статью, 
опубликованную в 1913 году? 
Абайдың  шығармашылығына,  «Қазақтың 
бас ақыны» мақаласы, баға беру, зерттеу 
6 
Какие книги выпустил А.Байтурсынов в 
1923, 1926 годах? 
«Ер  Сайын»,  «23  жоқтау»,  ел  аузынан, 
фольклорлық үлгіде 
7 
Какой  вклад  внес  ученый  в  развитие 
казахского языкознания?  
төте  жазу,  қазақ  әліпбиі,  араб  тілі,  еңбек 
сіңіру, қазақ тілі 
8  
Какие учебники по казахскому языку он 
выпустил? 
«Оқу  құралы»,  «Тіл  құралы»,  «Әліпби», 
«Жаңа әліпби» 
9 
Какие  проблемы  казахского  языка  он 
рассматривал? 
жаңа  ұғымдар,  теориялық,  ғылыми, 
әдістемелік, мәселелер 
 
3-
тапсырма.  Сөйлемдерді  мәтіннен  алынған  сөздермен  және  сөз 
тіркестерімен толықтырыңыз. 
1
.  Ахмет  Байтұрсынов  –  ірі  ...  қайраткері.  2.    Оның  артынан  мол  ..., 
ғылыми  еңбектері  қалды.  3.  Ол  өз  заманында  әрі  ақын,  әрі  ...,  әрі  ғалым 
ретінде  ...  таңылды.  4.  Оның  1909  жылы  Петурбург  қаласында  «Қырық 
мысал»  деген  ...  И.Крыловтан  аударған  ...  ...  жарық  көрді.  5.  Ол  мысалдап 
айтқан  ...    1911  жылы  шыққан  «Маса»  атты  ...  ...  ашық  жария  етті.  6. 
Ғалымның  ...  «Қазақ»  газетінде  ...  «Қазақтың  бас  ақыны»  атты  ...  ұлы 
Абайдың шығармашылығына ... ... тұңғыш ғылыми зерттеу еңбегі болды. 7. 
А.Байтұрсынов  ...  ...  қосқан  еңбегі  зор.  8.  Оның  ...  ...  жинап,  ...  ...  негізінде 
Мәскеу қаласында ... жылы «Ер Сайын», 1926 жылы «23 жоқтау» кітаптары 
... көрді.  
 
 
 

52 
 
4-
тапсырма. Сөз тіркестерін толықтырыңыз.  
Қоғам ..., әдеби ..., «Қырық ...», жарық ..., өлеңдер ...,  ашық ..., Абайдың 
..., баға ..., ғылыми ..., зерттеу ..., әдебиет ..., еңбегі ..., ел ..., қазақ ..., еңбек ..., 
көрнекті  ...,  төте  ...,  бас  ...,  төл  ...,  басылып  ...,  теориялық  ...,  қазақ  тіл  ..., 
терминдер  ...,  мәселелерді  ...,  анықтама  ...,  негізін  ...,  түрлендіруші-..., ...-
ғалым, ғылыми ..., «Жаңа ...», «Оқу ...», «Қазақтың бас ...», 1911 ..., араб ... . 
 
5-
тапсырма. Сөйлемдерді кеңейтіңіз. 
Үлгі:  А.Байтұрсынов  –  ғалым.  А.Байтұрсынов  –  атақты  ғалым. 
А.Байтұрсынов – атақты ғалым, қазақ тілінің ұлы реформаторы. 
 
1
.  А.Байтұрсынов  еңбектер  қалдырды.  2.  А.Байтұрсынов  кеңінен 
танылды. 3. Оның мысалдары жарық көрді. 4. Оның өлеңдер жинағы жарық 
көрді. 5. Ғалымның «Ер Сайын»атты кітабы жарық көрді. 6. Ғалым ғылыми 
зерттеу  еңбегін  жазды.  7.  Ғалым  –  түрлендіруші-реформатор.  8.  Ол  қазақ 
тілінің  мәселелерін  қарастырды.  9.    Ғалым  жаңаша  анықтамалар  берді.  10. 
Ғалым қазақ тілінің әліпбиін жасады. 
 
6-
тапсырма. Сөйлемдерді мәтін бойынша рет-ретімен қойыңыз. 
1
.  Сонымен  қатар  қазақ  тілі  грамматикасындағы  ұғымдар  мен 
категорияларға жаңаша әрі дәл анықтамалар берді. 2. Ғалымның 1913 жылы 
жазылып,  «Қазақ»  газетінде  жарияланған  «Қазақтың  бас  ақыны»  атты 
мақаласы  ұлы  Абайдың  шығармашылығына  баға  берген  тұңғыш  ғылыми 
зерттеу еңбегі болды. 3. Ол өз заманында әрі ақын, әрі аудармашы, әрі ғалым 
ретінде  кеңінен  таңылды.  4.  Ол  мысалдап  айтқан  ойларын  1911  жылы 
шыққан  «Маса»  атты  өлеңдер  жинағында  ашық  жария  етті.  5.  Оның  «Оқу 
құралы»,  «Тіл  құралы»,  «Әліпби»,  «Жаңа  әліпби»  сияқты  қазақ  тіліндегі 
қітаптары  әр  жылдары  басылып  шықты.6.  Кітаптарында  ол  қазақ  тілінің 
ғылыми,  теориялық  және  әдістемелік  мәселелерін  қарастырды.  7.  Қазақ  тіл 
білімінде  терминдер  жүйесін  қалыптастырды.  8.  А.Байтұрсынов  әдебиет 
саласына  қосқан  еңбегі  зор.  9.  Ғалым    араб  тілінінің  негізіндегі  төте  жазу 
үлгісінен  бас  тартып,  қазақ  тілінің  төл  әліпбиін  жасады.  10.Ахмет 
Байтұрсынов  –  ірі  қоғам  қайраткері,  оның  артынан  мол  әдеби,  ғылыми 
еңбектері қалды. 11. Оның 1909 жылы Петербург қаласында «Қырық мысал» 
деген  атпен  И.Крыловтан  аударған  аударма  мысалдары  жарық  көрді.  12. 
Оның  ел  аузынан  жинап,  фольклорлық  үлгілер  негізінде  Мәскеу  қаласында 
1923 жылы «Ер Сайын», 1926 жылы «23 жоқтау» кітаптары жарық көрді.  
 
7-
тапсырма.  Берілген  сөздермен  және  сөз  тіркестерімен  сөйлем 
құрыңыз. 
Мысал,  қоғам  қайраткері,  ғылыми  еңбек,  өлеңдер  жинағы,  әдебиет 
саласы, шығармашылық, ақын, баға беру, әліпби, фольклорлық үлгі, басылып 
шығу, тіл білімі, ұғым, анықтама, негізін қалаушы,  ғылыми зерттеу, термин.  
 

53 
 
8-
тапсырма. Мәтіннен тірек сөздерді теріп жазыңыз,  мазмұндаңыз. 
 
 
 
12 – 
САБАҚ 
 
ГРАММАТИКА: Көсемше 
Көсемше  (деепричастие)  в  казахском  языке  образуется  путем 
присоединения  к  корню  или  основе  глагола  суффиксов  и  отвечает  на 
вопросы наречий.    
Көсемше (деепричастие) образуется 3 способами:  
Нақ осы шақ (актуальное 
настоящее время) 
-
ып/ -іп/ -п 
Марат оян –ып тұрды.  
«Марат, проснувшись, встал». 
Ауыспалы осы шақ 
(
настояще-будущее  
(переходное) время) 
-
а /-е / -й 
Балалар Жаңа жылды асығ- а күтеді.  
«Дети ждут Новый год с нетерпением». 
Бұрыңғы өткен шақ 
(
давно прошедшее время) 
-
қалы /-келі 
 -
ғалы /-гелі 
Мен мұнда сөйлес -келі келдім.  
«Я пришел сюда, чтобы поговорить». 
 
1-
жаттығу.  Келесі  етістіктерді  көсемшенің  үш  формасына  
айналдырыңыз. 
Танысу, көшіру, есептеу, дайындау, жазу, жабу, жуыну, зерттеу, кету, 
жату, сөйлесу, апару, ашу, әкелу, бару, билеу, жөндеу, болу, ішу, деу, білу, 
көру, сөну, оқу, орналасу, жеңу, үйрету, іздеу, тоқу, тазалау, өзгеру, өзгерту, 
ұту, бейнелеу, қалу, қосу, орындау, өсу, кіру, табу, шығу, тұру, іздеу, беру.  
 
2-
жаттығу.  Жақшадағы  етістіктерді  аударып,  көсемшеге 
айналдырыңыз. 
І. Ауыспалы осы шақ: 1. Мен саған (идти) жатырмын. 2. Сен менімен 
(не  разговаривать)  кетпе.  3.  Жолды  (спрашивать)  Меккеге  де  жетерсің.  4. 
Жылдар (проходить), сен де өзгересің. 5. Жаттығуды (не писать), орынңнан 
тұрма!  6.  Кітаптың  бетін  (не  открывать)  қалай  білімді  болмақсың?  7. 
(работать) отырып, баласын ойлайды. 8. Өзің (не знать), елге ақыл айтпа. 
ІІ.  Нақ  осы  шақ:  1.  Біз  (одеваться),  жұмысқа  кеттік.  2.  Шешем 
қонақтан  (уставать)  келді.  3.  Бала  (проснуться)  жылады.  4.  Студенттер 
мәтінді  (переводить),  сұрақтарға  жауап  берді.  5.  Қоңырау  (звенеть),  сабақ 
аяқталды.  6.  Мұғалім  (задавать  вопросы),  сабақ  түсіндірді.  7.  Серік  тақтаға 
(смотреть),  тақырыпты  көшірді.  8.  Студенттер  сөздікпен  (работать), 
тапсырманы орындады.  
ІІІ.  Бұрыңғы  өткен  шақ:  1.  Мен  сенімен  (разговаривать)  келдім.  2. 
Жиналыс  (начинать),  бір  сағат  өтті.  3.  Біз  емтихан  (сдавать)  отырмыз.  4. 
Астанаға (поехать) көп уақыт болды. 5. Жаңа үйге (въехать) отырмыз. 6. Осы 
жексенбіде қонақ  (звать) отырмын. 7. Сені (не видеть) біраз болды. 8. Хат 
(отправить) күтудемін.  
 

54 
 
3-
жаттығу. Келесі сөйлемдерді аударыңыз.  
1
.  С  тех  пор  как  открылась  школа,  прошло  много  времени.  2.  Мы 
пришли  сдать  работу.  3.  Ты  собираешься  уйти?  4.  В  скором  времени 
собираюсь  съездить  домой.  5.  Переведя  слова,  сможешь  понять  текст.  6. 
Говоря  другими  словами,  Вы  не  справились  с  заданием.  7.  Почему  ты  не 
разговариваешь  со  мной?  8.  Не  соря  деньгами,  можно  накопить  их.  9. 
Расчесываясь,  посмотри  в  зеркало.  10.  Погасив  свечи,  зажгла  свет.  11. 
Девушки  потанцевав,  сели  на  места.  12.  Послушав  лекцию,  студенты 
разошлись по домам. 13. Отмерив семь раз, один раз режь. 14. Простившись с 
родными, мы поехали в аэропорт.  
 
4-
жаттығу. Келесі сөйлемдерді орыс тіліне аударыңыз.  
1
. Жүре-жүре аяғым шаршады, сөйлей-сөйлей жағым шаршады. 2. Күн 
батып,  қараңғылық  түсті.  3.  Спортшы  бәрінен  озып,  мәреге  бірінші  болып 
жетті. 4. Сені жақсы жаңалықпен қуантқалы отырмын. 5. Екпей  егін шықпас, 
ұйренбей білім жұқпас (мақал).6. Біреу тойып секіреді, біреу тоңып секіреді 
(мақал).7.  Ағылшын  тілін  үйренбей,  Англияға  қалай  бармақсың?  8.  Сені 
көрмегелі  көп  айдың  жүзі  болды  ғой!  9.  Жаман  айтпай,  жақсы  жоқ.  10. 
Қалыңды сұрағалы  келідім. 11. Тігін тігіп үйренгелі,  қолым босамайды. 12. 
Жұмыс  істемей  отрысың  ба?  13.  Дәрі  ішкелі  тәуір  болдым.  14.  Үйімді 
жөндегелі жатырмын.  
 
5-
жаттығу. Келесі етістіктерді көсемше жасап, сөйлем құраңыз.  
Сөну, өшіру, жабу, төгу, үйлену, үйрену, шығу, іздеу, беру, ұялу, жағу, 
басу,  билеу,  болу,  сөйлесу,  дайындалу,  әңгімелесу,  дайындау,  ашу,  қалау, 
орындау, салу, салдыру, зету, жуу, кету, қуу, ілу, қарау, өсу, үйрету, тойлату, 
көшіру, сұрақ қою, жауап беру, жеткізу, сөндіру, тебу, сағыну, шөлдеу, пісу. 
 
ЛЕКСИКА:  Әуезов – суреткер 
 
1-
тапсырма. Мәтінді оқыңыз. Орыс тіліне аударыңыз.  
Әуезов – қазақ әдебиетінің негізін салушы  
М.Әуезов  –  қазақтың  әйгілі  жазушысы,  қоғам  қайраткері,  КСР  Ғылым 
академиясының  академигі,  филология  ғылымдарының  тұңғыш  докторы, 
профессор. Жазушы өзінің шығармашылық жолында талай тақырыптарға із 
салған, қыруар әңгіме, очерк, пьесалар жазған, тамаша аудармалар жасаған. 
Ол  әдеби  сынға,  әдебит  тарихына  зерттеу  жұмыстарын  жүргізген,  көптеген 
мағыналы  мақалалар  жариялаған,  баяндамалар  жасаған,  оқулықтар 
құрастырған,  жоғары  оқу  орындарында  дәріс  берген.  Сонымен  қатар  ол 
шығармашылық  жұмыспен  де  айналысқан.  Оның  алғашқы  қарлығашы  – 
«Татьянаның  қырдағы  әні».  Содан  кейін  ғалым  Абай  образын  бейнелеуге 
кіріседі,  сөйтіп  «Абай»  трагедиясы  туады.  Бұл  ақынның  образын  сахнада 
тұңғыш бейнелеген шығарма болды.  

55 
 
М.Әуезов  «Абай  жолы»  роман-эпопеясын  бес  жылға  жуық  жазды.  Бұл 
роман-эпопея – бүкіл кеңес әдебиетінің аса көрнекті шығармасы. Романның 
идеялық-көркемдік  биік  жетістігін  жер  жүзінің  прогресшіл  әдебиет,  өнер 
қайраткерлері  жоғары  бағалады.  Бұл  еңбек  әлемнің  отыздан  астам  тіліне 
аударылып  жарық  көрді  және  миллиондаған  оқырмандарға  ұлы  Абайды, 
Абай арқылы қазақ халқын танытты.  
М.Әуезов  қазақ  әдебиетінде  драматургия  жанрының  негізін 
салушылардың бірі болды. «Еңлік - Кебек», «Қаракөз», «Түнгі сарын», «Ақ 
қайың»,  «Тартыс»,  «Алма  бағында»    сияқты  шығармаларында  драматург 
кеңес  адамдарының  жаңа  өмір  қалпын,  жасампаз  еңбегін  бейнеледі.  Осы 
салаға ерекше көңіл бөліп, қаламгер бас-аяғы жиырмаға жуық пьеса жазды. 
Талантты романист, білгір сыншы, белгілі қоғам қайраткері өзінің ғажайып 
таланты, асқан еңбекқорлығының арқасында көркем сөздің шыңына шығып, 
соңына мәңгі өлмес мұра қалдырды.  

жүктеу/скачать 1,2 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: