Уытты процесс
жүктеу/скачать 26,78 Kb.
|
Уытты процесс
|
Уытты процесс Уытты процесс – токсиканттың әсеріне биожүйенің оның зақымдалуына (яғни, оның функцияларының, өміршеңдігінің бұзылуына) немесе өлімге әкелетін реакцияларының қалыптасуы және дамуы. Уытты процестің қалыптасу және даму механизмдері, оның сапалық және сандық сипаттамалары, ең алдымен, заттың құрылымымен және оның тиімді дозасымен анықталады. Дегенмен, улы процестің көрінетін формалары да биологиялық объектінің түріне және оның қасиеттеріне байланысты. Затпен әсер еткенде токсикогендік кезең бөлінеді, ол заттың (удың) бос күйде болу уақытын және улану әсерінен тіндер мен мүшелердің зақымдануынан кейінгі соматогендік кезеңді анықтайды. Уытты процестің көріністері ең алдымен заттың уыттылығы (немесе оның улы әсерінің салдары) зерттелетін биологиялық объектінің ұйымдастырылу деңгейімен анықталады: − жасушалық; − мүшелік; − организмдік; − популяциялық. Егер токсикалық әсер жасуша деңгейінде зерттелсе (әдетте in vitro эксперименттер), онда бірінші кезекте заттың цитотоксиктігі бағаланады. Цитоуыттылық қосылыстың жасушаның құрылымдық элементтеріне тікелей әсерімен анықталады. Тәжірибеде цитоуыттылықты зерттеу in vitro экспериментінде жаңа заттардың қасиеттерін бағалау және олардың токсикалық әсер ету механизмдерін зерттеу үшін жасуша дақылдарын қолдану кезінде қолданылады; қоршаған орта объектілеріндегі токсиканттарды анықтау (биотестілеу) және т.б. Жасушалық деңгейде токсикалық процесс көрінеді: - жасушадағы қайтымды құрылымдық және қызметтік өзгерістер (пішінінің өзгеруі, бояғыштарға жақындығы, органеллалар саны және т.б.); - жасушаның мерзімінен бұрын өлуі (некроз, апоптоз); - мутациялар (генотоксикалық). Егер заттардың токсикалық қасиеттерін зерттеу барысында олардың жеке мүшелер мен жүйелерге зақымдаушы әсері зерттелсе, қосылыстардың ағзаға уыттылығы туралы қорытынды шығарылады. Осындай зерттеулердің нәтижесінде гепатоуыттылық, гематоуыттылық, нефротоксиктік және т.б көріністері тіркеледі, яғни организмге әсер ететін заттың сол немесе басқа мүшені (жүйені) зақымдау қабілеті. Органоуыттылық, ең алдымен, жаңа химиялық заттардың қасиеттерін (биологиялық белсенділігін, зиянды әсерлерін) зерттеу процесінде бағаланады және зерттеледі; химиялық заттардың әсерінен болатын ауруларды диагностикалау процесінде. Ағза немесе жүйе тарапынан токсикалық процесс өзін көрсетеді: - функционалдық реакциялар (миоз, көмейдің спазмы, ентігу, қан қысымының қысқа мерзімді төмендеуі, жүрек соғу жиілігінің жоғарылауы, нейтрофильді лейкоцитоз және т.б.); - органның аурулары (белгіленгендей, әртүрлі заттар тиісті жағдайларда әртүрлі патологиялық процестерді бастауға қабілетті); - неопластикалық процестер. Популяциялық және биогеоценологиялық деңгейде тіркелген заттардың токсикалық әсерін экотоксикалық деп белгілеуге болады. Популяциялық деңгейде экоуыттылық өзін көрсетеді: - аурушаңдық, өлім-жітім, туа біткен даму ақаулары санының артуы, туу көрсеткішінің төмендеуі; - халықтың демографиялық сипаттамаларының бұзылуы (жас, жыныс және т.б. корреляция); - халық мүшелерінің орташа өмір сүру ұзақтығының төмендеуі, олардың мәдени деградациясы. Дәрігерге ерекше қызығушылық бүкіл ағза деңгейінде анықталған токсикалық процестің формалары болып табылады. Олар да көп және келесідей жіктелуі мүмкін: Интоксикация – химиялық этиологияның аурулары; - өтпелі токсикалық реакциялар – тез өтетін, денсаулық жағдайына қауіп төндірмейтін, қабілетінің уақытша бұзылуымен (мысалы, шырышты қабықтың тітіркенуі); - аллобиотикалық күйлер – химиялық фактордың әсерінен пайда болатын инфекциялық, химиялық, радиациялық, басқа да физикалық әсерлерге және психогендік күйзелістерге организмнің сезімталдығының өзгеруі (иммунитеттің төмендеуі, аллергия, затқа төзімділік, астения және т.б.); - Арнайы токсикалық процестер – химиялық заттардың әсерінен зардап шеккен популяцияның бір бөлігінде дамитын, әдетте қосымша факторлармен (мысалы, канцерогенез) дамитын ұзақ жасырын кезеңі бар шекті емес процестер. жүктеу/скачать 26,78 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|