Ўқув қулланма олий ўқув юртлари давлат таълим стандартлари ва намунавий режаларига мувофиқ ҳолда тайёрланган
жүктеу/скачать 0,83 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Birinjiden.
- Dördünjiden.
| doly açyk bogun (a–ta, e–ne, i–ni);
örtülen açyk bogun (bu, şu, hä); örtülmedik ýapyk bogun (at, it, el); doly ýapyk bogun (bar, gel, git)63. Diýmek, bognuň esasy görnüşleri we olaryň çäginde emele gelýän goşmaça görnüşleri şol bir zat däldir. Olary biri–birinden çäklendirmegiň we özara tapawutlaryny beýan etmegiň ylmy ähmiýeti bardyr. Türkmen dilinde sözleriň bogunlara bölünişiniň esasynda ýatýan berk kanuny düzgünler bar. Olar aşakdakylardan ybaratdyr. Birinjiden. Bu dilde sözleriň bogunlara bölünişi bogun gurluşynyň az sanly esasy görnüşlerine – V, KV, VK, KVK we goşmaça görnüşlerine – VKK, KVKK laýyklykda amala aşyrylýar. Ikinjiden. Türkmen dilinde bogun başynda (çekimliniň öňünden) iki çekimsiz ýanaşyk gelip bilmeýar. Iki çekimsiziň diňe bogun soňunda (çekimliniň yzyndan) ýanaşyk gelmegi mümkindir. Söz ortasynda iki–üç çekimsiziň yzygider gelen ýagdaýynda olaryň haýsy bogna degişlidigi, ine, şu düzgün boýunça kesgitlenilýär we amala aşyrylýar. Üçünjiden. Türkmen dilinde köp bogunly sözleriň aglabasynyň birinji bognundan beýlekileri diňe çekimsiz ses bilen başlanýar. Şu fonetik düzgün ilkinji gezek A.Alparowyň we G.Gulmanowyň işlerinde bellenýär64. Başgaça aýdylanda, M.Hydyrowyň we K.Begenjowyň belleýişleri ýaly, söz ortasynda we soňunda bogun çekimli ses bilen başlanmaýar. Ine, bu ýagdaý hem sözüň bogunlara bölüniş meselesinde göz öňünde tutulmaga degişlidir. Dördünjiden. Türkmen dilinde söz başynda we soňunda çekimsizleriň yzygider tirkeşmegi mahsus däldigi üçin, esasy mesele diňe söz ortasyndaky çekimsizleriň haýsy bogna – öňdäki ýa yzky bogna degişlidigini, bogun araçäginiň ýerini anyklamakdan ybaratdyr. Şeýlelikde, söz ortasynda gelýän çekimsizleriň bogna bölüniş aýratynlyklary diňe iki çekimliniň arasynda (interwokal şertde) gelýän çekimsizleriň mukdaryna – bir, iki, üç çekimsiziň ýanaşyk gelşine baglylykda ýüze çykýar. жүктеу/скачать 0,83 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|