Ўқув қулланма олий ўқув юртлари давлат таълим стандартлари ва намунавий режаларига мувофиқ ҳолда тайёрланган
жүктеу/скачать 0,83 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 2.3. BIR MANYLY WE KÖP MANYLY SÖZLER Meýilnama
- Daýanç düşünjesi
| Soraglar we ýumuşlar
1. Sözleriň aňladýan manylary leksikologiýanyň haýsy bölüminde öwrenilýär? 2. Sözüň nominatiw hyzmatyna nähili düşünýärsiňiz? 3. Haýsy söz toparlary özbaşdak many aňlatmaga ukyply? 4. Sözüň leksik we grammatik manylary diýip nämä düşünýärsiňiz? 2.3. BIR MANYLY WE KÖP MANYLY SÖZLER Meýilnama: 1.Türkmen dilinde sözleriň köpmanylygy. 2.Köp manylylyk. 3.Türkmen diliniň sözlügi. 4. Türkmen dilinde söz manylarynyň giňelmegi we daralmagy. Daýanç düşünjesi: Sözleriň göçme manylarda ulanylyşy, onuň görnüşleri, monosemantik, polisemantik sözler, sözüň asyl we göçme manylarynyň tapawudy, sözüň göçme manysynyň metafora, metonimiýa, sinekdoha görnüşleri, türkmen dilinde söz manylarynyň giňelmegi we daralmagy barada maglumat. Sözlem icinde gelende hem, aýratynlykda aýdylanda hem şol bir manyny aňladýan sözlere bir manyly (monosemantik) sözler diýilýär. Meselem, kitap, mekdep, mugallym, okuwçy, talyp, adam, dag... Ylmy adälgalar bir manyda ulanylýarlar. Bir sözüň baglanyşykly birnäçe many aňlatmagyna sözleriň köpmanylylygy diýilýär. Onuň soňky manylary ilkinji manysynyň ösüşi netijesinde ýüze çykýar. Şeýlelikde, sözüň many aňladyjylyk ukyby ösýär. Bu bolsa taze manyly sözleriň döremeginiň bir çeşmesidir. Bu ýagdaý hemme dillerde hem bar. Sözleriň köpmanylylygy, köplenç, predmetleriň arasyndaky meňzeşlik esasynda ýüze çykýar. Şunda ilkinji predmetiň bir ýa-da birnäçe alamatlary göz öňünde tutulýar. “Gözüň” birnäçe alamatlarynyň (möhüm görüş organy, onuň ýokarda ýerleşýänligi, gözüň owasy, aýtymy, daşky görnüşi, gözüň bedeniň içinde ýerleşýänligi, deşikligi, ýol saýgarmak, görmek hyzmaty we başg.) bolmagy mümkin. Şol alamatlaryň bir ýa-da birnäçesi esasynda başga bir predmete onuň ady geçýär81. Meselem: Gün ýörir gögüň ýüzünde, Şuglasy ýerge düşer (Kemine). Ser berler, ýer berilmez (Oguz ban). Durna gökde, duzagy ýerde. Birinji mysalda ýer planeta manysynda, ikinjide Watan, üçünjide zemin, dördünjide mellek, başinjide toprak, altynjy sözlemde orun manysynda geldi. Köp manyly sözüň haýsy manyda gelendigi sözlemde belli bolýar. Köp manyly sözlere diňe atlarda däl, özbaşdak manyly söz toparlarynyň hemmesinde duş gelinýär. Aýratynam köp manylylyk işliklerde has giň ýaýrapdyr.
Gün
Ot, çöp Sakgal
Durmuşa жүктеу/скачать 0,83 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|