Ва а. Т.,До зы баев м д. 71 Бошанов а д., К. Ул-мухаммед м. А., Мэжитов с. Ф. бас ре сагадиев к. , Токаев ц. К., Т0лепбаев б. А., Туймебаев ж д
жүктеу/скачать 63,86 Mb. Pdf көрінісі
|
Байпақов. Қозыбаев Қазақстан тарихы (көне заманнан бүгінге дейін)
| TyciHfli,
ейткен1 буган онын колында ж етк ш к н сен1мд! дэлелдер, Казак- станнан Кытайга, Монголияга, Ауганстанга, Иранга жэне баска елдерте ауган боскындарга сауал кою жолымен алынган материалдар болды. Конолли 03iHin «Оралдын аргы жагында» деп аталатын Heri3ri ецбе- гшде, жоспарлау, каржыландыру жэне кенеспк жангырту проблемалары бойынша, к1тап шыккан туста суйенуге болатын статистикалык материал- дар мен зерттеулердщ жетк 1 л 1 кс!з болганына карамастан, Казакстаннын экономикалык дамуынын кен панорамасын бейнелеп, онын н еп зп ба- гыттары мен белйлер1н керсепп бере алды. Тутастай алганда, Орта Азия республикалары мен Казакстанды индустрияландыруга, деп корсетед! автор, сталиндж террордын, ашаршылыктын жэне тургындарды калага мэжбурлеп KemipyfliH есебшен кол жетюзщц. Сапалык емес, сан жагынан дамыган кенеспк когамнын экономика лык KeciMfli талаптары мен дэстурл! когамнын кундылыктары кактыгыска тускен — Казакстанды индустрияландырудын аякталмай калган ypfliciHin н еп зп корытындысы республиканы Ресейд1н косалкы шиюзат корына 48 айналдырумен аякталды. Батые тарихшылары, соган сэикес, казак когамын тарихи урдостщ табиги дамуы барысында аз киындыкпен, барынша тшмд1 турде жангыртуга болар ед1, деген корытындыны дэйектедь Казакстандагы мэдениет курылысынын тарихы э /ii де зертгелу успнде. BipaK ол 90-жылдардыц бас кезше дейш тутасымен «мэдени революция нын» максаттарын, MiHaerrepi мен корытындыларын пайымдауга арнал ган болатын.142 Казакстандагы мэдениет курылымы мэселелер1 жешндеп гылыми- тарихи жумыстардын кепшшгш кенеспк отаршылдык теориясын ныса- на еткен авторлар (А. Беннигсен, А. Парк, Р. Пайпс, М. Ривкин, В. Ко- нолли т.б.) жазды. Олар кенес мемлекетшш аймактагы элеуметпк-эко- номикалык шараларын орыстандыру саясатымен тжелей байланыстыра- ды: кенестещцру, индустрияландыру, ужымдастыру, орыстандыру - окиганын T i3 6 eri, мше осындай. Р. Хилл «Кенес Одагьг. Лениннен Горба- чевка дешнп саясат, экономика жэне когам» деген айтулы енбепнде e 3 i- HiH когамдык дамуында артта калган халыктарга «бипмд1 аксуйектердш ез кундылыктарын тануы» олардын рухани oMipi мен экономикасынын жекелеген салаларын ез калауларынан тыс кушпен жацартуга мэжбур ет кен отаршылдык саясаттын с е з а з салдары деп санайды. «Халыктардын экономикалык дамуын камтамасыз ете отырып, — деп жазады ютап авто ры,— Кенес YKiMeTi олардын дэстурл1 мэдениетш унем1 куйретт отырады, сол аркылы олар халыктардын мусэшрлж eMip салтына душар болуынын, олардын орыстар пайдасы у ш ш каналуынын барлык кшэсын мойнына арт- ты».143 Алайда, бул онын niKipiHiue, жангырту жолына тускен е л д е р д щ барлыгынын да ук1меттер1 бастан кешепн дилемманьщ 6ip нускасы болып табылады. Сейтш кенест1к отаршылдык, тоталитаризм жэне модернизация (жангырту) теорияларынын жактаушылары 6ip-6ipiH eH е з д е р ш щ тек бас- тапкы кезкарастары тургысынан гана ерекшелешп. pipeysepi жангырту ypflici халыктын рухани бастауы мен моральдык нелзш узш тастайды, сондыктан мэдениеттщ езгерютер мен ыкпалдарга ушырауы сезс1з бола тын жагдай деген кезкарасты устанады. Енш б1реулер (алдынгы eKi теория- ны жактаушылар) мэдениет пен когамдык дамудын аракатысын т у с щ - д1руде, рухани кубылыстардын, когамдык сананын тэyeлciздiгiн мойын- дайтын мэдени детерминизму непзгеалады. Батыстыктарихшыларезде- piHiH тупю теориялык кезкарастары н, мэдениетпн манызды саласы р е т ш - деп мектепте бшш беру iciH дамытудын мысалында айшыктап керсетуге умтылды, бул жагдайда, олардын niKipiHiue, Кенес мемлекеп саясатынын максаттары мен объективп н э т и ж е л е р ! арасында щ е ц п м ш таппаган ди лемма болгандыгы айтылды (Р. Видмайер, Г. Бэрман, Н.де Витт т.б.).144 BipaK сонда да узак уакьгггар бойы Батые галымдарынын куш-жнер1 б ш м саласы нын эр т у р Л 1 даму к е з е в д е р ш д е г } кенеспк саясат такырыбынын шенбершен шыга койган жок. Орыс эрштерш (кириллицаны) енпзудрц салдарлары мен максаттары туралы мэселе 6ipKaTap щ е т е л д ж тарихшылардын (Дж. Уилер, М. Рив кин, С. Данн жэне Э. Данн, П. Хенце, С. Матушевский т.б.) енбекте- piane145 жан-жакты талкыланады. Олардын з е р т а е у л е у р ш щ Heri3ri коры- тындылары алфавита ауыстыру Орта Азия мен Казакстан халыктарынын 49 рухани мэдениетше орасан зор зиян келт!рд1 дегенге саяды. Олардын керсетушше, кириллицаны енпзу аркылы кенестж кесемдералыс мак- саттарды кездеген: а) аймак халыктарын шетелдж мусылмандардан алыс- тату жэне оларды алда болатын ассимиляцияга, орыс мэдениетше жакын- дату; э) орыстар кашанда ездерЗрщ аймактагы бишине тенетш Kayin есеШнде багалап келген — пантюркизмнш 1ргетасы рет1нде кызмет етуге тшс жалиытуркш к мэдениетйд тамырларынан ажырату; б) казак жэне баска тищерге араб, парсы создерщш; орнына орыс атаулары мен термин- дершщ K i p y i H онайлату. Саясаттын экономикадан, мемлекеттщ когамнан, Орталыктын муд- делер1 шет аймактардын манызды кажетт1л i кте р i н е н басым болуын непз eTin алган КСРО-нын эм1ршш-эк1мшш жуйес1 Казакстаннын согыска дейщ и кезендеп экономикалык дамуынын бейшара беталысын одан api куйзелтп. Батыс мамандары ушш бул багыттын болашагы кандай болатынын тусшудш каж еттш п ерекше болды, ©йткещ бул мэселенщ КСРО эконо микалык жуйесшщ тш мдш п мен саяси курылысынын болашагы туралы тужырым жасау ушш манызы зор ед 1 . Осы суракка берген жауаптарына карай батыстьж тарихшылар мен экономистер жүктеу/скачать 63,86 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|