Ва а. Т.,До зы баев м д. 71 Бошанов а д., К. Ул-мухаммед м. А., Мэжитов с. Ф. бас ре сагадиев к. , Токаев ц. К., Т0лепбаев б. А., Туймебаев ж д

I
Съезд шеппмдершщ кабылдануына «Казак» 
газетшщ тошрегше топтаскан казак, интеллиген- 
циясы ерекше ыкпал етп. Озык ойлы, парасатгы казак 
зиялыларынын белсендшк танытуымен бурынгы 
отаршыл билжтщ кезшдеп клерикалды соттардын
зандык
я *
ч
т ( М М
^
енпзшу1 тшс болды; вйелдер ерлермен тен дэреже- 
деп кукыкка ие деп шешиш; кальщмалга тыйым 
салынды, ислам дшшщ когамдагы кызме-п аныктал-
ды. Бш м беру тепн жэне азаматтык билжке багы-
нуы тшс болды. Бул мэселеде бастауыш бш м алу 
мвдетп, окыту алгашкы е й жылда ана тшнде журп-
зшуге THic делшдь36
Сонымен 6ipre съезд дш мэселесш карап, Ак- 
мола, Семей, Ж етку жэне Каспий жагалауы (Ман- 
гыстау ye3i) облыстарынын кыргыздары (казактары) 
уакьгпиа Орынбор муфтиатына косылады деп шешп.
I 
Букшказак съез1 непзш ен «Алаш» (казак) 
улттык саяси партиясынын куинмен етш зщ щ. 
Онын шеипмшде былай делшдк «Казак саяси пар-
М. Тынышбаев.
тиясын куру щажетт
1
гш мойындай отырып, съезд 
«Шура-исламига» (ягни Букмресейлхк мусылман 
кенесше. — 
авт.)
сайланган казак еюлдерше* осы 
партиянын багдарламасын жасауды тапсырады.
Партияньщ саяси багдарламасы непзш де «демо­
кратиялык федеративтж парламентпк республика
куру (Ресейде. — 
авт.)
талап етщщ».37
«Алаш» улттык-демократиялык партиясынын букара журтшылык
мойындаган квсем! Элихан Бекейханов саналды. Партия катарына
гылыми-шыгармашылык интеллигенциянын кернекп eKumepi, сондай-
ак мугал1мдер мен мемлекетпк мекемелердщ орта жэне теменп буын кыз-
меткердер? де кipдi. Олардын катарында А. Байтурсынов, М. Дулатов,
LLL Кудайбердиев, М. Тынышбаев, И. Жайнаков, Э. Ермеков, Ж. Акбаев,
О. Элжанов, С. Аманжолов, Е Омаров, С. Кддырбаев, М. Есболов, Б.
Кулманов, Т. Ибрагимов, А. Турлыбаев жэне баска Алаш азаматтары
болды**. 
I 
* у - 
1
а
| ' 
« 
-
Алаш азаматтары басым кепшшш социалиспк идеологияны, таптык
принципке непзделген большевиктер куресшщ багдарламасын кабылдай
коймады. Олар казак когамы тутасымен социалиспк революцияга дайын
емес деп есептедь «Алаш» партиясынын басшылары мен мушелер! «Кдзак
X. Досмухамедов.
* 
Бушлресейлш мусылмандар съезш е делегат болып Айдархан Турлыбаев (Акмола), 
Э бж ей Сэтбаев (Семей), Э лж ан Байгарин (Торгай), ЖаИанша Досмухамедов (Орал), 
У элихан Танашев (Бвкей Ордасы), Базарбай Мэметов (Жетюу), Мустафа Ш окай (Сыр- 
дария облысы), F абдолрахым Оразаев (Фергана) сайланган болатын (караныз: 
Нурпейков
К.
Алаш Ьэм Алашорда, 1995, 119-6.).
** K,a
3
ipri зертгеуинлерге толык емес мэл!мет бойынша «Алаш» партиясынын 350—
400-дей м у ш есш щ ж эн е оны н ж актастары ны н аты б е л г ш (караны з: 
Hypneuicoe К.
Аталган е н б еп , 216-219-6.).
103

А. Байтурсынов, Э. Бокейханов, М. Дулатов.
халкын отарлык езгщен азат ету» багдарламасынын тещ репне топ- 
тастырды.
Съездщ 1917 жылдын, жазындагы революциялык окигаларга талдау 
жасамай, саяси ешрдщ езекп ту старый жэне елкенщ болашак элеуметпк- 
экономикалык даму мэселесщ улттык мудде тургысынан шешу фактня 
Алаш кайраткерлершщ керегендт мен парасаттылыгын айкын танытты. 
Кун тэртабшде Кенестерге катысты сез де айтылмады. Ал шын мэншде 
Кенестер б1рнеше айдан 
6epi 
(акпаннын аягы — йнлдешн басы) елдеп 
eKiHmi (жэне барынша куатты) уюметке айналган ёдц. Олардын ыкпалы 
Казакстаннын б!раз жершде арта тустт, 
epici 
кенш , ауыл ецбекшшергнщ 
колдауына ие болды. Кенестерд1 елемеу, олардын буржуазияга балама 
бшпк орнатуы немесе диктатурага тжелей кол жеткгзу! мумкш екенш 
тусшбеу улкен 
Kayin 
болар едь
1917 жылдын жаз айындагы окигалар елдёи саяси жагдайды тым кур- 
деленд1рш, котам ем1ршде карама-карсы урдютер тугызды. Sip жагынан 
оншыл куштер кешбасшылык жасай бастады: олар куш алып, Кенестер 
екшш1 орынга ыгыстырыла бастаган едь Центристер оншылдарды колдауга 
к е п т , большевиктердщ жагдайы едэу1р нашарлады, олардын 
KeceMi 
сат- 
кындык жасады деп айыпталды. Кадеттер партиясы Акмола облыстык 
комитетшщ газеттнде И. Топалевтщ «За оградой истории» атты макаласы 
жарык кердь Онда болган окигага мынадай аныктама бершген: «Иэ, лени­
низм куйреда, орыстын саяси емфшен алынып тасталды, тарих сахнасынан 
аластатылды».38 Орал казак 
ecKepi 
басшылыгынын шугыл турде шщзщген 
съезшде: «Солдат, жумысшы жэне казак депутатгары Кенесше Орал казак 
эскершен сайланган екшдер Kepi шакырылсын» деген memiMre келген.39 
Бул кенестер ж уйеа курылымын бузуга жасалган кезеКта кадам болды.
Петроградтагы 1917 жылгы жазгы окигалар, барлык билжтщ уакытша 
yKiMerriH колына еткеннен кешнп кезенде елде уюметке деген бурынгы 

жүктеу/скачать 63,86 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: