Вестник кгпи №1, 2017

жүктеу/скачать 0,67 Mb.

Pdf көрінісі

бет	3/19
Дата	01.02.2022
өлшемі	0,67 Mb.
	#24656

1 2 3 4 5 6 7 8 9 ... 19

2. Материалдар мен әдістер.

ЖАС ЗЕРТТЕУШІЛЕРДІҢ

НАУЧНЫЕ РАБОТЫ

ҒЫЛЫМИ ЕҢБЕКТЕРІ

МОЛОДЫХ ИССЛЕДОВАТЕЛЕЙ

байқағанын атап өткен. «Бұл теңеуге негіз болатын нәрсе – болымсыздық мағына емес, бір

зат екінші заттың бір-біріне ұқсас яки ұқсас емес екендігі. Басқаша айтқанда, кәдімгі теңеу-

лер заттар мен құбылыстардың өзара ұқсастығының негізінде жасалса, ал, керісінше, болым-

сыз теңеулер заттар мен құбылыстардың ұқсас еместігі негізінде жасалады» (Т. Қоңыров,

2007, 397 б.).

2. Материалдар мен әдістер.

Т. Қоңыров теңеулердің төмендегідей стильдік вариацияларын көрсеткен:

1) метафоралық теңеулер;

2) эпитеттік теңеулер;

3) метонимиялық теңеулер;

4) синекдохалық теңеулер;

5) гиперболалық теңеулер;

6) литоталық теңеулер;

7) градациялық теңеулер;

8) синонимдік теңеулер;

9) антонимдік теңеулер.

Ғалым метафоралық теңеу туралы мынадай ой түйген: «Теңеу дегеніміз – қысқарма-

ған, жайылма метафора: Басқаша айтқанда, әрбір теңеудің көлеңкесінен метафоралық мағы-

на көрініп тұрады. Бұған көз жеткізу үшін төмендегі мысалдарға көңіл аударайық: Исің – гүл

аңқыған, Нұрың – күн шылқыған (Абай); Ажарланып өңдері, Күндей болып жайнаған (С.

Мұқанов).

Алғашқы мысалдағы «нұрың күн шалқыған» тіркесі – таза метафора да, кейінгі мы-

салдағы «өңдері күндей болып жайнаған» конструкциясы – таза теңеу. Осы мысалдардың

алғашқысын: «Исің гүлдей аңқыған, Нұрың күндей шалқыған – деп өзгертуге әбден болады»

(Т. Қоңыров, 2007, 493 б.).

Эпитеттік теңеулер деп отырған теңеулердің түрі қазақ теңеулерінің ішінде көп кезде-

седі. Олардың басқа сөздермен салыстырғанда, өзіндік стильдік өңі, көркемдік тігісі бар. Бұ-

лардың өзіндік ерекшеліктері, әсіресе, олардың эмоционалды-эксперссивтік сапасынан

айқын көрініп тұрады.

Эпитеттік теңеулердің тек өздеріне ғана тән айырым белгілері болады. Ол мынау: ло-

гикалық екпін түскен сөзді образ әр уақытта анықтап, айқындап тұрады. Басқаша айтқан-

да, образ, не предметке, не белгіге көркем анықтауыш ретінде қолданылады.

Т. Қоңыровтың еңбектеріне ғалым А. Бекбосынова сүйенеді. Ол өзінің «С. Мәуленов

өлеңдеріндегі теңеу» атты кандидаттық диссертациясында теңеуге «Теңеу – таным көзі. Са-

лыстыру, ұқсату, теңеу арқылы таным үдерісі арта түседі. Теңеу – адамның бейнелі ойлауы-

ның, әлемді бейнелей тануының және қоршаған дүниені көркем қабылдауының нәтижесінде

қалыптасады» деп анықтама береді (А.Х. Бекбосынова, 2010, 3 б.). С. Мәуленов өлеңдерінде-

гі теңеулерді мынадай категорияларға бөліп қарастырады:

1) этномаркерлі;

2) прецеденттік;

3) сентенция;

4) сенсорлық-перцептивтік;

5) тұрақты;

6) семантика- стилистикалық;

7) метафоралық;

8) эпитеттік;

9) метонимиялық;

10) синекдохалық;

11) гиперболалық;

12) литоталық.

жүктеу/скачать 0,67 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 2 3 4 5 6 7 8 9 ... 19