Вестник серия «Филологические науки» основан в 2008 году выходит 4 раза в год астана 2014 2
жүктеу/скачать 0,93 Mb. Pdf көрінісі
|
Пайданылған әдебиеттер тізімі: 1 Нұрсұлтанқызы Ж. О. Бөкеев шығармаларындағы бейвербал амалдар: Ф.ғ.к. ...авторефераты. – Алматы, 2006. - 29 б. 2 Момынова Б., Бейсембаева С. Қазақ тіліндегі ым мен ишараттың қазақша- орысша түсіндірме сөздігі. – Алматы, 2003. -136 б. 3 Балли Ш. Общая лингвистика и вопросы французского языка. – М.; Иностранная литература, 1955. -416 c. 4 Этинген Л. Мифологическая анатомия. М. : ИОИ, 2006. – 528 с. 5 Бейcембаева С. Невербальные компоненты коммуникации в казахском языке: Автореферат на соискание ученой степени канд. фил. наук. – Алматы, 2002. – 28 с. 74 Байменова С.У. «ҚАЗАҚСТАН - 2050» СТРАТЕГИЯСЫНДАҒЫ БІЛІМ БЕРУДІҢ ЗАМАН ТАЛАБЫНА САЙ ОҚЫТУ ТҮРІ. Аңдатпа Бұл мақалада «Қазақстан - 2050» стратегиясындағы білім берудің заман талабына сай оқыту түрі туралы айтылған. Аннотация В данной статье говорится о способах обучения, соответствующих современным подходам к образованию стратегии «Казахстан - 2050». Abstract This article refers to the methods of teaching, in line with modern approaches to education by strategy "Kazakhstan – 2050". Болашаққа нық қадам жасау үшін, қоғам талаптарына байланысты құндылықтарға көшуге сәйкес еліміздің білім беру жүйесінде жаңа пирамидаларға нақты бет алу байқалуда. Елбасы Н. Ә. Назарбаевтың «Экономикалық көрсеткішіміздің өсуіне орайбіздің қоғамымыздағы мәдени және білім деңгейінің артуына, жаңа қазақстандық зияткер ұлт қалыптасуына ерекше назар аудару қажет» деп атап көрсетуі, білім беру саласының еліміздегі даму үдерісіне атсалысатын жаңашыл, білікті мамандарды дайындау қажеттігін міндеттейді. Білім берудің тиімді жүйесін қалыптастыру, жаңа сапаға көшу, инновациялық ғылыми зерттеулерді әлемдік деңгейге шығару, болашақ мамандарды нарықтық және өндірістік шындыққа бейімдеу, оқушылардың қызметтік сауаттылығын дамыту еліміздегі білім беру жүйесін жетілдіруге және бәсекеге қабілетті мамандар даярлауға мүмкіндік береді. «Қазақстан – 2050» стратегиясында Елбасымыз жаңа бағытын ескере отырып, Үкіметке 2013 жылдан бастап халықаралық үлгідегі куәліктер беру арқылы инженерлік білім беруді және заманауи техникалық мамандықтар жүйесін дамытуды қамтамасыз етуді тапсырды. Кәсіби техникалық және жоғары білім ең бірінші кезекте ұлттық экономиканың мамандарға деген қазіргі және келешектегі сұранысын барынша өтеуге бағдар ұстауы қажет. Бізге оқыту әдістемелерін жаңғырту және өңірлік мектеп орталықтарын құра отырып, білім берудің онлайн- жүйелерін белсене дамыту керек болады. Ұлы ғалым Д.И. Менделеев «Мектеп дегеніміз – бүкіл халық пен мемлекеттің тағдырын айқындайтын аса қуатты күш болып табылады» - деп айта отырып, ұрпаққа білім берудегі мектептің ауыр миссиясын көрсетіп кетті. Мектеп - еліміздің халыққа білім беру жүйесінің – күрделі тармағы. Сондықтан мектебіміздің мақсаты: жеке тұлғаны жан-жақты дамытудың алғы шарты ретінде оқушыларды сараптап оқыту арқылы шығармашылық қабілетін дамыту. Білім берудің негізгі мақсаты – білім беру мазмұнын жаңартумен қатар, оқушылардың пәнге деген қызығушылықтарын әр түрлі әдіс тәсілдерді қолдана отырып, белсенділігін арттыру мақсатында интерактивті тақтаны пайдаланып сабақ өткізудің көптеген мүмкіншіліктері бар. 75 Интерактивті тақта арқылы электронды оқулықтарды қолдануға және оны көшіріп алып, белсенді жұмыс істеуге болады. Қосымша материалдарды да көшіріп енгізіп, онымен белсенді жұмыс істеуге болады, Қазақстан Республикасының «Білім туралы» «педагог қызметкерлер өз біліктілігін арттыруға міндетті» - деп көрсетілуі, «Қазақстан -2050» стратегиялық бағдарламасында Елбасының «біз балаларымызға өзіміздің жақын және алыс көршілерімізбен достық қарым-қатынасымызды мұра етіп қалдыруымыз керек» деген сөзі білеміз. Осы мақсатты жүзеге асыруда мектеп басшысы, ұжымдағы мұғалімдердің кәсіби шеберлігі мен шығармашылық ізденісін дамытуға аса мән беру қажет. Букишева С.С. РАЗРАБОТКА ЗАНЯТИЯ НА ТЕМУ: КОРЕНЬ СЛОВА. ОДНОКОРЕННЫЕ СЛОВА И ФОРМЫ ОДНОГО И ТОГО ЖЕ СЛОВА (УРОК-ИССЛЕДОВАНИЕ) Аңдатпа Бұл мақалада орыс тілі пәнінен практикалық сабақ жоспары ұсынылған. Практикалық сабақтын мақсаты – морфемаларды табу және бір сөздің түбірлес сөздерін айыру машықтарының қалыптасуы. Аннотация В данной статье предложена разработка практического занятия по русскому языку. Целью практического занятия явилось формирование умения у школьников среднего звена выявлять морфемную структуру слова, кроме того, различать однокоренные слова. Abstract This article proposes a plan of practical training in the Russian language. The purpose of the practice session was the formation of skills to identify and distinguish the morpheme, the same root of word. Тема урока Корень слова. Однокоренные слова и формы одного и того же слова. Цель: Формирование навыков умения выделять морфему (корень) на основе анализа слова, различать однокоренные слова и формы одного слова. Задачи: -знать морфологическую значимость морфемы -корень; -развивать устную объяснительную речь, творческое мышление, воображение; -создать условия для формирования познавательных интересов к русскому языку; - развивать умение работать в группах, парах, выполнять самоконтроль и самооценку. Ожидаемы -знать и различать однокоренные слова и формы слова; 76 й результат -уметь выделять корень слова, графически обозначать на схеме и подбирать однокоренные слова; - уметь применять усвоенные знания в процессе обучения. Вид дея- тельности Деятельность учителя Деятельность ученика Организац ионный момент Стадия вызова Стадия осмыс- ления Приветствует учащихся. Позитивный настрой на урок. Тренинг «Подари улыбку» Учитель объясняет порядок проведения тренинга Деление на группы «Оживи цветок». Развивает ассоциативное мышление и чувство образного воображения учащихся Учитель объясняет ход проведения урока –исследования. Работа в парах. Используются приемы «Кубик» и «Корзина идей и новых понятий». Работа с толковым словарем С.И.Ожегова. Физминутка «Две половинки» с учетом возрастных особенностей учащихся. (Использование интернет-ресурса). Исследование 1 1.Прием «Ученик -ученик». Ученики задают друг другу вопросы по пройденной теме. 2.Письмо по памяти. Учитель предлагает написать по памяти правило-четверостишие, которое заучивали наизусть в конце предыдущего урока.с последующей взаимопроверкой. Исследование 2 1.Мозговой штурм. Решение кроссворда «Найди спрятанное слово» После решения кроссворда учитель задает целевые вопросы: -Какое слово получилось в вертикальном столбике?(Корень) Как вы думаете, что же станет темой нашего сегодняшнего исследования? (Корень) Приветствуют учителя. Ребята берут друг друга за обе руки, смотрят в лицо и, улыбаясь, говорят добрые пожелания. Учащиеся должны собрать лепестки цветов и по форме и цвету лепестков объединиться в группы. Работают 3 группы. Весь ход исследования учащиеся будут записывать в журнале наблюдений- это рабочие тетради. Ребята находят определение понятий «исследование, исследователь», обсуждают в паре друг с другом в своей группе, затем учащиеся одной группы переходят в другую группу для обсуждения По толковому словарю С.И.Ожегова: «Исследователь – тот, кто занимается научными исследованиями. Исследовать –подвергать научному изучению» Герои мультипликационных фильмов проводят физминутку, показывая движения в музыкальном сопровождении. Учащиеся повторяют движения. Ученики задают друг другу вопросы по пройденной теме. Учащиеся пишут по памяти правило-четверостишие, которое заучивали наизусть в конце предыдущего урока. 77 Подведени е итогов Вывод:- Итак , тема сегодняшнего урока «Корень. Однокоренные слова» Исследование 3 1.Работа с учебником. Прием инсерт. Учитель задает «тонкие» и «толстые» вопросы: -У каких предметов есть корень? -Какие бывают корни? -Чем корень слова напоминает нам корни деревьев? -Какой же можно сделать вывод? Что называется корнем слова? 2.Работа в группах– письменно. Упр.2, стр.57 -1группа Упр.3, стр.57 -2 группа Упр.5,стр.57-3группа. Взаимопроверка. Составление плана исследования: -.Докажи, что они являются однокоренными. -Обозначь корень. Как ты это сделал? -Подумай, какова роль корня. Для этого попробуй прочитать слова без корня. -Обрати внимание, как пишутся корни в однокоренных словах. -Вывод: Корень –главная часть слова. В корне заключен смысл слова. Как называются слова с Затем проверяют работу друг друга. (взаимопроверка) Учащиеся решают кроссворд находят главное слово и отвечая на вопросы определяют тему урока- исследования (Корень)«Найди спрятанное слово» (первое слово – прилагательное, а остальные - существительные) 1.Приятный внешний вид (прилагательное). 2.Хозяйственные предметы, предназначенные для хранения продуктов, а также еды, питья. 3.Произведение живописи, выполненное красками на бумаге, доске или полотне. 4.Специалист, который преподает какой-либо учебный предмет в школе. 5.Тонкая палочка графита,вделанная в деревянную оболочку, необходим для письма. 6.Последний осенний месяц. Учащиеся читают текст «Сказка о чудесном дереве»(по учебнику стр.54- 55) При чтении текста помечают волнистой линией главные мысли и отвечают на «тонкие» и «толстые» вопросы: Учащиеся составляют план исследования и выполняют практическое упражнение, 78 Рефлексия Оценивание одинаковым корнем? (Однокоренные слова) Исследование 4 Исследовать слова с омонимичными корнями. 1.Учитель читает сценку «Родственники» (по учебнику)и задает вопрос: Вы согласны , ребята, с тем, что они родственники? Если нет, то почему? 2.Игра «Третий лишний» (упр.7,стр.58) 3.Работа по карточкам. Учитель предлагает группам исследовать пары слов. 1группа: рис-рисунок 2 группа: гора-горе 3группа: соль- солист -Какой вывод можно сделать? 4.Использование ИКТ Работа по электронному учебнику. Учитель объясняет ход следующего исследования. Исследование 5 1.Закрепление изученного материала Исследовать различие однокоренных слов и формы одного и того же слова. Упр.3,стр.62. 2. Работа по карточкам. 1группа.Задание: подберите к данным словам однокоренные слова. Обозначьте корень. Дом Двор 2группа.Задание:образуйте формы проверяют устные ответы групп, исправляют ошибки и оценивают группы друг друга. Учащиеся слушают сценку, отвечают на вопрос учителя доказывают свои убеждения и делают выводы. Учащиеся находят в каждой группе лишнее слово. Объясняют и доказывают верное решение. Учащиеся должны прийти к такому выводу: при подборе однокоренных слов нужно обратить внимание на значение слов, т. к. иногда в словах может совпадать форма корня, а значение этих слов быть совершенно другими, и тогда такие слова не будут однокоренными. Учащиеся усваивают теоретический материал по электронному учебнику и выполняют несколько практических заданий. Работа по таблице. На интерактивной доске дается таблица, которую необходимо заполнить (словом одинаковый или неодинаковый) и сделать вывод по различию однокоренных слов и формы слова. Каждая группа выполняет задание предусмотренное на карточке, ведут исследование и доказывают свое решение. Учащиеся заполняют таблицу ЗУХ 79 слова. Зима Зимний 3группа.Задание: определите однокоренные слова и найдите лишнее слово в каждом ряду Лес, леска, лесной. Парк, паркет, парковый. Вода, водитель, водичка. 3.Учитель подводит итог урока. 1.Учитель ведет диалог «Учитель - ученик» Вам понравилась исследовательская работа? Какие этапы урока Вам больше понравились? Трудности испытывали? В чем? Затем раздает учащимся рефлексивные карточки. 2.Домашнее задание. Упр. 4, стр. 63.(Записать слова и графически выделить корень слова) Упр. 5, стр. 63.(Выписать из текста однокоренные слова и формы одного слова в два столбика) Учитель по критериям оценивания комментирует формативное и суммативное оценивание учащихся Учащиеся отвечают на вопросы учителя.затем на рефлексивной карточке записывают уровень своей успешности или затруднении в процессе урока. Учащиеся записывают в дневнике домашнее задание Учащиеся слушают комментарий учителя и выражают свое мнение об оцениваний. Критерий оценки результата Оценка (Где ошибка?) Диагноз (В чем причина?) Самоконтроль (Каковы недостатки?) Критика (Согласны ли Вы?) Прогноз (постройте прогноз) 80 Манарбекова Ә.М. ҚАЗАҚ ТІЛІНДЕГІ ДЕМЕУЛІКТЕРДІҢ СЕМАНТИКАЛЫҚ СИПАТЫ (Д. ИСАБЕКОВТІҢ «ҚАРҒЫН» РОМАНЫ НЕГІЗІНДЕ) Аңдатпа Бұл мақалада қазақ тіліндегі демеуліктердің семантикалық сипаты көрсетілген. Практикалық материал Д. Исабековтің «Қарғын» романынан алынған мысалдар негізінде қарастырылған. Аннотация В данной статье описываются семантические свойства послелогов в казахском языке. Практический материал рассматривается на основе примеров из романа Д. Исабекова «Каргын». Abstract This article describes the semantic properties of postpositions in the Kazakh language. Practical material is considered on the basis of examples from the novel D. Isabekov "Kargyn." Тіл тарихында көмекші сөздердің бар екендігі көне грек, үнді тіл білімінен бастау алып келеді. Қай тілдің сөздік құрамын алып қарасақ та, сөздердің белгілі бір қызмет атқаратындығы белгілі. Сондай сөздердің бірі – көмекші сөздер. Қазақ тіліндегі көмекші сөздерді мағынасына, тіркестік сөз табына, қызметіне қарай үш топқа бөлінеді. Олар көмекші етістіктер, көмекші есімдер, шылаулар. Қазіргі тіл білімінде шылаулардың мағынасына, тұлғасына, қызметіне қарай септеуліктер, демеуліктер, жалғаулықтар деп үшке бөлінетіндігі белгілі. «Сөз семантикасы туралы сөз болғанда, ең алдымен, оның лексикалық мағынасы ойымызда болатыны анық. Бірақ бұл лексикалық мағына сөздің бірден- бір мағынасы, басқа мағына болмайды деген сөз емес. Сөздің құрамында лексикалық мағынамен бірге грамматикалық мағынаның да болатындығы анық» [1, 46]. Ғалым М.Оразовтың жалпы сөзге байланысты айтқан пікірін көмекші сөздерге, соның ішінде демеулік шылауларға да қатысты деп түсінуіміз қажет. Әрине, атауыш сөздердің бойындағы лексикалық және грамматикалық мағынасы мен көмекші сөздердің бойындағы лексикалық және грамматикалық мағынаның арақатынасы тең емес. Көмекші сөздердің «лексикалық мағынасы я түрлі дәрежеде солғындап, я бүтіндей жоғалып кеткендігі» туралы тіл ғылымында дәлелденген [2, 358]. Дегенмен түркологияда, соның ішінде қазақ тіл білімінде көмекші сөздердің лексикалық мағынасы туралы пікірлер бір ізді емес. М. Оразов «Көмекші сөздер» деген еңбегінде осы сұрақты арнайы көтеріп, оны бір ортақ шешімге келтіруге тырысқан. Автордың келтірген мәліметтеріне қарағанда тіл білімі тарихында Н.И.Мещанинов, А.М.Пешковский, А.А.Шахматов, Н.А.Баскаков, Н.Оралбаева т.б. ғалымдар көмекші сөзде лексикалық мағына болмайды деген пікірді қолдайды. Ал Н.Е.Петров, Н.Ю.Шведова, А.В.Щерба, К.Аханов, М.Оразов т.б. ғалымдар қалай болғанда да көмекші сөздерде белгілі бір дәрежеде лексикалық мағынаның болатындығын мойындайды. Бұл ғалымдардың пікірлерін түгел талдап шығу біздің 81 ғылыми мақаламыздың мақсаты емес, сондықтан бұл мәселе бойынша өз пікірімізді білдірумен ғана шектелеміз. Бұл тұрғыда, Н.Ю.Шведованың «В слова как единицы языка слиты три структуры звуковая, морфологическая и структурная значения» [3,7] деген пікірінің берері мол. Бұл қағидат бойынша сөз деп танылу үшін оның бойында осы аталған үш белгінің (дыбыстық жағы, формасы және мағынасы) болуы шарт. Көмекшілерді сөз деп қабылдайтын болсақ, оның бойында басқа да белгілерге қоса, белгілі бір мағынаның да болатынын мойындаймыз. Кез келген сөздің бойында лексикалық мағына болмаса, ол қолданудан да әлдеқашан шығып қалған болар еді. Әрине, әрбір сөздің мағынасының көріну дәрежесі әртүрлі болады. Кейде бір сөздің бойындағы лексикалық және грамматикалық мағыналардың бір-біріне сіңісіп кететін жағдайлардың да кездесуі мүмкін. Көмекші сөздерге келгенде бұл екі мағынаны ажырату белгілі бір қиындықтарды туғызады. Көмекші сөздердің мағыналарына талдау жасағанда мына бір жағдайды ескерген жөн: қазіргі қазақ тілінде көмекші сөздердің өзі бірде көмекші сөз ретінде бірде толық мағыналы сөз ретінде қолданылатыны немесе үнемі көмекші сөз қызметінде ғана қолданылуына қарай 1) функционалды көмекшілер және 2) нағыз көмекшілер деп бөлінетіні анық. «Алғашқысына көмекші есімдер мен көмекші етістіктер, кейінгісіне шылаулар жатқызылып жүр» [1, 39 ]. Дәл осы ерекшелікке байланысты көмекші сөздердің мағына дербестігінің деңгейі анықталады. Сондықтан шылау сөздерден лексикалық мағынадан гөрі грамматикалық мағына айқынырақ көрінеді, бірақ оларда лексикалық мағына мүлдем болмайды деген пікірді қолдамаймыз. Көмекші сөздердің жоғарыда аталған қасиеттерін талдап қарағанда, біз қарастырып отырған демеулік шылаулардың өзіне тән ерекшелігі басым екендігін байқаймыз. А. Ысқақовтың пікірінше, қазақ тіліндегі демеуліктер лексика-грамматикалық мағыналары жағынан сұраулық, шектік, нақтылық, күшейткіш, болжамдық, болымсыздық, қомсыну демеуліктері болып бөлінеді. Автор демеуліктерді осы топтарға бөлгенде сүйенген принципі анық көрсетілген. Бұған қарап проф. А.Ысқақов демеулік шылаулардың бойында лексикалық мағынаның да, грамматикалық мағынаның да бар екендігін мойындайтынын аңғаруға болады. Дегенмен демеулік шылаулардың бойында бұл мағыналардың дербестік деңгейі бірдей емес. Тіпті тілшілердің демеулік шылауларда дексикалық мағына болмайды деген пікірді қолдайтыны да айқын. Осы жағдайларды ескергенде қазақ тіліндегі демеулік шылауларды лексика-грамматикалық сипатына қарай топтастыру әрдайым жемісті болып шыға бермейтін сияқты. Мысалы, Ол үшін Зират көпірі болмады ма (М. Әуезов), Ол өзі бір бөлек ұран болып шықты ғой (М.Әуезов), Мен "Қос шалқарды" өмірімде үш-ақ рет көрдім (Ғ.Мүсірепов) деген сөйлемдерде қолданылған демеуліктердің (ма, ғой, -ақ) мағыналарын салыстырып көрейік. Алғашқы мысалымызда қолданылған ма демеулігі өзі жалғанған сөйлемге сұрау мәнін үстеп тұр. Бұл, әрине, грамматикалық категориялардың қатарынан орын алады. Ал грамматикалық категория болу үшін оның белгілі бір дәрежеде грамматикалық мағынамен байланысты болуы шарт. Лексикалық мағына грамматикалық категорияның жасалуына негіз бола алмайды. Оның үстіне лексикалық мағына сәл де болса, формалық тұтастықты, яғни дербестікті қажет етеді. Кейінгі мысалдардағы ғой, -ақ шылаулары туралы да осыны айтуға болады. Қазақ тіліндегі демеулік шылаулардың көп нұсқалы болып келуінің өзі олардың лексикалық мағынасының тым солғындап, грамматикалық мағынасының күшеюіне 82 байланысты, сондықтан демеуліктерді қосымша аффикстерге ең жақын категория деп қараймыз. Бұл жағынан алғанда, демеуліктер білдіретін кейбір грамматикалық мағыналардың бірнеше формада (әртүрлі демеуліктер арқылы) берілетінін ескере отырып, қазақ тілінде кейбір жаңа грамматикалық категориялардың белең ала бастағанын аңғаруға болады. Мысалы, «нақтылау категориясы», «күшейту категориясы», «болжау категориясы» т.б. Сонымен қазіргі қазақ тіліндегі демеулік шылауларда лексикалық мағынаға қарағанда, грамматикалық мағынаның басым болатынын байқадық. Сондықтан олар лексика-грамматикалық мағыналарына қарай топтастырылады. Сұраулық мәнде қолданылатын демеуліктердің қатарына ма (ма, ба, бе, па, жүктеу/скачать 0,93 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|