Вестник серия «Филологические науки» основан в 2008 году выходит 4 раза в год астана 2014 2

 
 
23 
Көптілділік  –  нақтылы  коммуникативтік  жағдайдың  әсер  етуімен  белгілі 
бір 
әлеуметтік  ортада
,  мемлекетте  бірден  үш  немесе  одан  да  көп  тілде  сөйлей 
білушілік.  Көптілділіктің  үш  тілді  меңгеру  дәрежесі  сол  адамның  немесе  бүтіндей 
халықтың  өмір  сүрген  тілдік 
ортасы,  әлеуметтік,  экономикалық, 
мәдени 
өмірі, тұрмыс-тіршілігі
 секілді көптеген факторларға байланысты.
 
Ал  соңғы  уақытта  «Қазақстан  үштілділіктің  әлеуметтік  кеңістігіне  айналуда». 
Бұл  әлемдегі  бәсекеге  қабілтті  елеу  елдің  қатарына  кіру  мақсатынан  туындап 
отырған  сын  екендігін  әркім  айқын  сезінеді,  мемлекеттік  тіліміздің  қолданысы 
ығыстырмайды деген сезіммен қарайды. 
Көптілділік  –  ұзақ  жылдардың  жемісі,  қазіргі  заманға  сай  адамдар  бір  тілмен 
ғана  шектелмей,  бүгінгі  күндегі  өзекті  мәселелердің  бірі  –  бірнеше  тілдерді  ұғып, 
үйрену. 
Адам  неғұрлым  көп  тілдерді  білген  сайын,  соғұрлым  мүмкіндіктері  де  арта 
түседі. Өз ана тілінен меңгерген адамның келесі тілдерді меңгеруі әлдеқайда жеңіл 
болатынын  психолог  ғалымдар  дәлелдеген.  «Қандай  да  болмасын  бір  өзге  тілді 
білетін адамға екінші тілді меңгеру біріншіге қарағанда айтарлықтай жеңіл және тез 
болады, себебі бірінші өзге тілді меңгергенде, адамда ана тіліне қосымша үйренуші 
тіл  сезімі  қалыптасады,  сонымен  қатар  жалпы  тіл  ерекшеліктерін  айыра  білу 
қабілеті  дамиды,  осы  қабілеттің  арқасында  адам  тек  қана  үйренетін  тілдің  емес, 
жалпы тілдердің арасындағы ерекшеліктерді айыра алады». 
Елбасы  жыл  сайынғы  Қазақстан  халқына  Жолдауында  мемлекеттік  тілдің 
басымдығына,  білім  беру  мәселесіне,  жас  ұрпақ  тәрбиесіне  баса  көңіл  аударады. 
Баршамызға белгілі, көзі қарақты зиялы қауым тарапынан оң бағасын беріп отырған 
заманауи  білім  мен  оқу  үрдісінде  маңызды  фактор  –  адамдар  арасындағы 
ынтымақтастық қарым-қатынас болып табылады.  
Тәуелсіздік  алған  Қазақстан  ең  алғашқы  Тіл  туралы  заңды  қабылдағанда  өзге 
тілді  ұлттарға  мемлекеттік  тілімізді  үйренуге  4  жыл  мерзім  берілген-ді  («Ана  тілі» 
18.04.2002  №16-17).  Содан  бері  25  жыл  өтті.  Оң  өзгерістер  жоқ  емес.  Дей 
тұрғанмен,  мемлекеттік  тілді  екінші  ана  тілі  ретінде  жетік  біліп,  еркін  сөйлеу  өзге 
ұлт тұрмақ, қазақ ұлтының өз (кейбір) баласына да бұйырмай отырғанын жасырмау 
керек шығар.  
Қай  кезде  де  тіл  –  қоғамдық  қызметімен  тіл,  ал  тілдің  мәні  де,  сәні  де 
қолданыспен кіреді. Тілдің ұлттық белгі екендігі анық, оның халықтық мұра ретінде 
дүние  таным  құралына  айналуы  сол  тілді  қолданатын  ұлтқа  байланысты.  Тіл  – 
халықтың тұтастай кескін-келбеті, болмысы. Адамды мұратқа жеткізетін де ана тілі 
мен  ата  дәстүрі.  Дегенмен  жаһандық  жағдайда  тілдерді  қолдану  үдісі  сәл  бөлекше 
сипат  алып  отыр.  Ол  ағылышын  тілінің  ғылым  тіліне  айналуы.  Дамыған  және 
көршіліес  елдермен  экономикалық  байланыс  жасап,  қарқынды  қарым-қатынасқа 
түсу үшін де маңызды фактор болатын тіл мәселесі. 
Тілдің  көмегімен  өнер-білімді,  ғылымды  игереміз,  өткен-кеткенімізді  саралап, 
сабақ аламыз. Тіл арқылы рухани байлығымызды меңгереміз.  
Бүгінгі уақыт талабы әр адамның өз көзқарасын, пікірін қорғай білуін, өз ойын 
дұрыс  дәлелдей  алуын  қажет  етеді.  Демократиялық  қоғамның  басты  белгілерінің 
бірі – сөз  еркіндігінің өріс алуы. Бірақ бұл кім не  айтқысы келсе, соны айта беруге 
болады  дегенді  білдірмейді.  Керісінше,  өзінің  айтары  бар,  жеке  ой-пікірлері 

 
 
24 
ұтымды,  қоғамдық  көзқарасы  қалыптасқан  адамдарға,  топтарға  өзін  танытуға 
мүмкіндік беру дегенді меңзейді. 
Орынды  айтылған  орнықты  сөзге  тоқтау  -  біліктілік  белгісі,  арлылықтың 
айғағы  деп  санаған  ата-бабалар  өз  ішіндегі  де,  мемлекет  арасындағы  да  даулы 
мәселелерді  тілмен  шешіп  отырғаны  аян.  Осындай  озық  дәстүрді  дамыту  бүгінгі 
демократия  заманында  қайта  мүмкін  болып  отыр.  Ендігі  жерде  әркімнің  өмірден 
алар  еншісі  ақыл-ой  қабілеті  мен  өз  идеясының  өтімділігін  дәйектей  білер 
шешендігіне  тәуелді  болар  кезеңге  кетіп  бара  жатқанымыз  шындық.  Мәселен, 
бүгінгі таңда шағын бизнестен бастап, алып компаниялардың өзі де өмір сүру үшін 
өзін-өзі дәлелдеуге мәжбүр болып отыр. Бұл уақыт талабы деп бағаласақ, әр ұлттың 
тағдыры тек өз ана тілінде жатыр.  
Қазірде  әлемдегі  іскерлік  бәсекелестік  ерекше  дамыған  ел  Америка  Құрама 
Штаттарында жылына 50 000-ден аса таласты жиындар өтіп тұрады екен. Сонымен 
қатар, саяси, қоғамдық ұйымдардың жиындары да жиі болып жатады. Біздің еліміз 
де  жиі  жиын  өткізуден  кенде  емес.  Ал  тіл  қарым-қатынас  құралы  ретінде  пікір 
алмасу  сияқты  адамдардың  ақыл-ой  қабілеті  дамуының  басты  тетігі.  Әртүрлі 
пікірлердің  болуы  жеке  адамдардың,  топтардың  арасында  сөз  қақтығыстарының 
тууына  әкеледі.  Мұндай  сөз  майданында  тек  ақылдылар  ғана  емес,  ойы  алымды, 
сөзі  шалымды  шеберлер  жеңіс  тұғырына  көтерілмек.  Сондықтан  полемикалық 
шеберлікке  үйренудің  мән-маңызы  ерекше.  Полемикалық  шеберлікті  меңгеру 
арқылы жеке адам қоғамдық маңызы бар мәселелерді жан-жақты талқылауға қатыса 
алады. 
Қазіргі  Қазақстан  көп  этникалық  кеңістігіндегі  мәдениет  пен  тілдің, 
қазақстандық 
мәдениеттің 
тоғысуының 
даму 
құбылысы, 
Қазақстан 
Республикасында 
тілдік 
контексте 
көптілділіктің 
қолданылуы, 
халықтар 
ынтымағын  нығайтудағы  және  өзара  түсінушілік  негізіндегі  тіл,  мәдениет  аралық 
және  полилингвизм  қарым-қатынасы,  ұлтаралық  келісім  негізінде  саяси 
тұрақтылықты  нығайтуға  да  қызмет  ететін  құралға  айналуы  керек.  Сондықтан 
еліміздің  елдігін,  мемлекетіміздің  рухани  келбетін  айғақтайтын  өзектердің  бірі 
мемлекеттік  тіл  екендігін  сезіне  отырып,  қазақ  тілінің  мемлекеттік  тіл  ретіндегі 
мәртебесін арттырар бағытындғы іс-шараларды жүзеге асыра беруіміз керек. Бүгінгі 
дөңгелек үстел басындағы күн тәртібіне қойылып отырған игі шара. Бірінші кезекті 
тіл  жанашырлары  мен  зиялы  қауым  көтеретін  жауаптылық  -  өз  тілін  білмейтін  не 
білгісі  келмейтін,  тіпті  сөйлеуге  үрке  қарайтындар  болса,  соларға  мән-жайды 
түсіндіре білу. 
Ел Тәуелсіздігінің жемісті жылдары барысында ұйымдастырылып отырған осы 
іс-шара  елімізде  мекендейтін  көп  ұлттардың  мәртебесін  арттыруға  бағытталған  іс 
болып  отыр.  Өйткені  тіл  мен  тәуелсіздік  –  егіз  ұғым.  Тәуелсіз  елде  бақытты  өмір 
сүруді  әркім-ақ  армандайтыны  анық.  Тіпті  мемлекеттік  нышандардың  қатарында 
қазір  мемлекеттік  тіліміз  аталып  жүргендігі  көңілге  нұр  құяды.  Себебі  тіл  – 
халықтың автопортреті. 
Осыдан  жеті  жыл  бұрын,  яғни  2007  жылдың  26  мамырында  «Қазақстанның 
болашағы  –  мемлекеттік  тілде»  деген  атпен  дөңгелек  үстел  өтті.  Бұл  -  жан-жақты 
ойластырылған,  ауқымды  шара  болатын.  Содан  бері  сан  алуан  игі  іс-шаралар 
атқарылуда.  Елімізде  жүзеге  асып  жатқан  жұмыстар  мен  іс-әрекеттердің 
қорытындысында  Елбасы  тарапынан  мемлекеттік  тілді  дамыту  мен  қолданудың  іс-

 
 
25 
шаралар  ауқымын  белгіленді.  Тіпті  қалалар  мен  облыстар  және  мемлекеттік 
мекемелердің қазақ тіліне көшуінің кезең-кезеңдік жүйесін нақтылаған аса маңызды 
Жарлыққа  Елбасы  қолы  қойылған  болатын.  Осыған  орай  мемлекеттік  тілді  үйрену 
соншалықты  қарқын  алып  кетпесе-дағы  оң  өзгерістер  мен  нәтижелі  қадамдар  жоқ 
емес.  Уақыт  талабына  сай  еліміздегі  білім,  бизнес,  ірі  өндіріс  саласында 
полилингвизмнің  маңызы  артуда.  Өйткені  қандай  да  бір  саланың  дамуында  тіл 
маңызды  рөлге  ие  болып  отыр.  Шетелдік  мамандардың  біздің  елімізде  еңбек 
келісімдері  бойынша  жұмыс  жасап,  қызмет  атқаруы  көптілділікті  қажет  етіп 
отырғаны анық. 
Қазіргі  Қазақстандағы  мемлекеттік  тілдің  қоғамдағы  барлық  сала  бойынша 
дамыған  сипатта  барынша  өріс  алуы  оның:  ұлттық  психология  ғылымының 
категория  ретінде,  әлеуметтік-  лингвистикалық  сипатының  зор,  оның  тарихи-
этникалық  астарының  маңызды,  демократиялық,  педагогикалық  және  саясаттану 
ғылымының  категориясы  ретінде  де  жан-жақты  сипат  алуы  өте  маңызды.  Оны 
қазіргі ғылым дәлелдеуде. 
Еліміздің ұстанған саясаты болды, ол ұлт тілдерінде жарияланды, бірақ саясат 
кейінгі  кезде  ғана  ғылымның  нысанасына  алына  бастады.  Алайда  заман  өзгерді, 
саясатқа деген көзқарас та бұрынғыдай емес. Тіл саясаты салтанат құрып, жоғарыда 
айтп  өткендей,  ғылымның  дамуына  толыққанды  жауап  беретін  ғылымға  айналуда 
деп айтуға болады. 
Әр  адамның  күллі  тілді  білуі  мүмкін  емес,  өз  ана  тілін  білу  –  азаматтық 
парызы.  Ал  қазақ  тілі  –  мемлекеттік  тіл,  ол  қазақ  халқының  ана  тілі.  Қазіргі 
Қазақстанда мемлекеттік тілдің барынша дамуы осы отырған тіл жанашырларының 
белсенділігіне  артылатын  жүк  деп  білеміз.  Алайда,  тілдің  дамуы  –  оның  қоғамдық 
қызметінің  өсуімен  байланысты.  Қазір  тілдің  қоғамдық-саяси  өміріндегі  аясын 
кеңейту,  дамыту  мақсатында  түрлі  шаралар  жасалып  жатыр.  Алайда  аударма 
қызметі  әрбір  мекемеде  жүзеге  асырылуда.  Жалпы  жұрт  тілді  білудің  қажеттігін 
сезінген жағдайда ғана жауапкершілігі артады.  
Әлем  халықтары  бір-бірімен  қатынасады,  тілдік  алмасулар  жасайды, 
араласады,  тілдесіп,  бір-бірімен  түсініседі.  Әрқилы  елдердегі  әлеуметтік,  саяси, 
экономикалық  жағдаяттарды,  сауда-саттықты,  мәдениет  жаңалықтарын,  өндірісте 
қол жеткізген жетістіктерін әңгімелеп, әр елдің даму деңгейлерін, тұрмыс-жағдайын 
анықтайды.,  материалдық  және  рухани  құндылықтарын  бағалайды.  Осы  арада,  сөз 
жоқ, тілдің қарым-қатынас құралы ретіндегі маңызы мен рөлі айқындалады.  
Елбасынаң  Қазақстан  халқына  2007  жылғы  Жолдауында  үш  тілдің  орны  мен 
мәртебесі  анық  көрсетілген:  «Тілдердің  үштұғырлығы  мәдени  жобасын  кезеңдеп 
іске  асыруды  қолға  алуды  ұсынамын.  Қазақстан  бүкіл  әлемге  халқы  үш  тілді 
пайдаланып жоғары білімді ел ретінде танылуы тиіс. Бұлар: қазақ тілі - мемлекеттік 
тіл, орыс тілі – ұлтаралық қатынас тілі және ағылшын тілі – жаһандық экономикаға 
ойдағыдай кіру тілі». Бұл жөнінде ғалым Н. Уәлиұлы:  «...Ең алдымен, мемлекеттік 
тілдің үш тағаны (басқару, ақпарат, ғылым-білім саласындағы қызметі) түгелденуге 
тиіс. Үштұғырлы тіл формуласында ең бірінші осы мәселе шешімін табу қажет және 
мемлекттік  тіл  жоғары  деңдейде  болғаны  абзал.  Өйткені  қазақ  тілі  мемлекет 
құрушы  этностық  тілі,  мемлекеттің  бірден  бір  тірегі  деп  күллі  Қазақстан 
жұртшылығы  мойындағандықтан,  Ата  Заңымызда  конституциялық  мәртебе  алды. 

 
 
26 
Сондықтан  оның  тағдыры  жөнінде  жауапкершілікті,  әлемдік  қауымдастықтың 
алдында, ең алдымен мемлекет өз мойнына алуы тиіс», - деп атап көрсетеді. 
Көптілді  және  билингвалды,  көптілді  білім  беру  үлгісін  енгізудің  идеялық 
негізіне  Елбасы  Н.Ә.Назарбаевтың:  «Мен  бұған  дейін  қазақстандықтардың  жаңа 
ұрпағы кем дегенде үш тілді болып, қазақ, орыс және ағылшын тілдерін еркін білуі 
тиіс дегенмін. Еуропада көптілділік қалыптылыққа айналды, біз де үш тілде оқытуға 
шақырамын.  Бұл  олардың  болашағы  үшін  маңызды»  -  деген  сөздері  басшылыққа 
алынған.  
Қазақстан  Республикасының  2011-2020  жылдарға  арнадған  тілдерді  қолдану 
мен  дамытудың  Мемлекеттік  бағдарламасында  еліміздегі  өмір  сүріп  жатқан 
халықтардың  мәдениеті  мен  дәстүріне  құрметпен  қарайтын,  үш  тілде  еркін 
меңгерген,  көпмәдениттілік  тұлғаны  тәрбиелеу  ісіне  көп  мән  беріледі.  Бұл 
мемлекеттік бағдарлама аясында тілдерді үйрену ісіне ерекше көңіл бөлінуде. Тілдік 
пәндерді  оқу  барысында  оқушылар  әр  ұлт  пен  әр  тілдің  ұлттық  нормаларының 
көптүрлілігіне, олардың бағалауға немесе салыстыруға болмайтынына көз жеткізеді 
және  тілдерге  тән  бұл  ерекшеліктерге  түсіністікпен  қарай  отырып,  әр  азамат  өз 
бойында  басқа  ұлттарға  деген  құрметтеушілік  сезімді  қалыптастырудың 
маңыздылығын түсінеді. 
 
 
Исенова Ф.К., 
Надырова Ф.Р. 
К ВОПРОСУ О СТАТУСЕ РУССКОГО ЯЗЫКА 
КАК ЯЗЫКА-ПОСРЕДНИКА В ОБРАЗОВАТЕЛЬНОМ ПРОЦЕССЕ 
fatima_9@mail.ru
 
 
Аңдатпа 
Бұл  мақала  біздің  еліміздегі  көптілдік  қалыптасу  жағдайындағы  орта  және 
жоғары  оқу  орындарындағы  оқыту  барысында  қолданылатын  тілдер  көзқарас 
жағынан  тілдік  жағдай  талдауына  арналған.  Орыс  тілінде  өткізілетін 
гуманитарлық  цикл  пәндерінің  оқыту  процесіндегі  әр  түрлі  оқу  жағдайларындағы 
«келістіруші тіл» ұғым мағынасының сипаттамасы ұсынылған.  
 
Аннотация 
Статья  посвящается  анализу  языковой  ситуации  с  точки  зрения 
использования  языков  обучения  в  среднем  и  высшем  образовании  в  условиях 
формирования  полиязычия  в  нашей  стране.  Автором  предложено  описание 
содержания понятия «язык-посредник» в различных учебных  ситуациях в процессе 
преподавания различных дисциплин гуманитарного цикла на русском языке.  
 
Resume 
This article is devoted to the analysis of a language situation from the point of view 
of using of languages of education on sсhool and the higher education in the conditions of 
formation of a doctrine of a multilingualism in our country. There is offered by the author 
the  description  of  the  content  of  the  concept  "intermediate  language"  of  various 

 
 
27 
educational  situations in  connection  with  teaching  various  disciplines of  a  humanitarian 
cycle in Russian.  
 
Подготовка  будущих  специалистов  в  Казахском  гуманитарно-юридическом 
университете  осуществляется  на  двух  языках:  казахском,  русском;  кроме  того,  в 
условиях  формирования  полиязычия  в  образовательной  системе  нашей  страны 
статус языка обучения всё большее значение приобретает английский язык. На наш 
взгляд, возникает довольно острая необходимость в анализе возникающих проблем 
в  практике  преподавания.  Как  известно,  статус  языка  обучения  самым  тесным 
образом  связан  с  родным  языком,  что  с  психофизиологической  точки  зрения 
абсолютно  логично:  получение,  анализ, накопление  больших  объёмов  информации 
невозможно  без  такого  владения  языком,  при  котором  обучаемый  не  испытывает 
трудностей  на  разных  этапах  работы  с  информацией  как  в  устной  форме,  так  и  в 
письменной.  Очевидно,  что  кардинальным  образом  изменяется  в  нынешней 
ситуации  роль  преподавателя  (тьютора),  владеющего  не  только  языком,  но  и 
демонстрирующего особенности использования различных метаязыковых структур, 
позволяющих  сделать  усвоение  дисциплин  студентами  наиболее  эффективным. 
Этим определяется, на наш взгляд, актуальность рассматриваемой в статье темы. 
Так,  в  программах  подготовки  будущих  юристов,  экономистов,  финансистов 
изучаются  дисциплины,  преследующие,  пожалуй,  главную  цель  –  формирование 
общеязыковой (общекоммуникативной) компетенции, в частности, знание русского 
языка  и  умение  использовать  в  различных  коммуникативных  ситуациях  учебной, 
социальной, деловой и др. сфер общения. В последнее время всё более актуальным 
становится  дифференциация  студентов  с  точки  зрения  уровней  владения  языком 
(элементарного,  базового,  продвинутого),  поскольку  такое  разделение  позволяет 
преподавателю  выстроить  более  эффективную  для  студента  траекторию  обучения. 
Как показывает практика внедрения модульных программ обучения в университете, 
именно  такой  подход  становится  наиболее  эффективным  с  точки  зрения  выбора 
конкретных методик преподавания дисциплины. 
Что  касается  роли  русского  языка  как  языка-посредника,  то  можно 
проиллюстрировать  это  положение  следующими  примерами.  В  последнее  время  в 
группах с казахским языком обучения встречаются студенты, одинаково владеющие 
казахским  и  русским  языком.  При  этом  уровень  владения  русским  языком  – 
средний  (то  есть  наблюдается  преимущественное  использование  в  речи 
разговорных  форм).  В  такой  аудитории  преподаватель  выбирает  тот  вариант 
русского литературного языка, который можно отнести к средне-высокому уровню. 
В  нем  не 
содержатся  слишком  сложные  синтаксические  конструкции, 
преподаватель  прибегает  к  различным  приёмам  синонимической  замены, 
демонстрации  примеров  использования  того  или  иного  грамматического  правила, 
работая  при  этом  над  постепенным  усложнением  используемых  конструкций,  а 
также последовательным увеличением словарного запаса студентов и расширением 
круга использованных коммуникативных ситуаций. 
Следующая  группа  представлена  студентами,  свободно  владеющими  обоими 
языками. Однако, и для этой группы студентов характерны случаи интерференции, 
часто  проявляющейся  в  непоследовательном  использовании  знаний  по  грамматике 
русского языка, в особенности, на письме. Не скоординированными оказываются и 

 
 
28 
компетенции  в  области  устной  и  письменной  форм  речи:  зачастую  студент,  не 
допускающий ошибок в устной речи, обладающий хорошим словарным запасом, не 
проявляет таких знаний при выполнении письменных работ. Поэтому роль русского 
языка как языка-посредника заключается в более углубленном изучении различных 
явлений русской грамматической системы с привлечением более широкого спектра 
рассматриваемых вопросов. На наш взгляд, необходимо использовать такие приёмы 
демонстрации, 
как 
историко-этимологический 
комментарий, 
формирование 
системных  представлений  о  специфичности  функционирования  тех  или  иных 
явлений. При таком подходе к материалу преподаватель выбирает в качестве языка 
обучения тот вариант русского языка, который представляет собой высокий уровень 
литературного  языка,  что  находит  отражение  в  преимущественном  использовании 
сложных  конструкций,  более  широкого  круга  обсуждаемых  проблем  как  в  устной, 
так и письменной форме, в частности, в работе над эссе различной тематики. 
Третий  аспект  определения  роли  русского  языка  как  языка-посредника  в 
обучении  связан  с  преподаванием  русского  языка  как  иностранного,  в  частности, 
использование  русского  языка  в  работе  с  корейскими  студентами.  Очевидно,  что 
преподавание  в  такой  аудитории  имеет  свою  специфику,  поскольку  русский  для 
таких студентов – это в первую  очередь иностранный язык. Однако, анализ уровня 
подготовки студентов, приезжающих изучать русский язык в нашу страну, мотивы, 
по которым студенты предпочитают обучение в нашем университете, различаются. 
Так,  если  в  прошлом  году  студенты  в  начале  обучения  владели  элементарным 
уровнем,  но  при  этом  демонстрировали  знание  английского  языка,  то  в  этом  году 
только одна студентка прибегает к английскому языку как языку-посреднику, тогда 
как  вторая  использует  знания  только  русского  языка.  В  этом  случае  процесс 
обучения  выстраивается  как  вектор  постепенного  усложнения  рассматриваемого 
материала:  от  отработки  грамматических  правил  создания  предложений,  то  есть 
формирования  собственно  грамматической  компетенции,  -  к  формированию 
общекоммуникативной компетенции [1; 2]. 
Интересно  отметить,  что  нет  необходимости  обучать  корейских  студентов 
письму, кроме того, они демонстрируют при этом очень хорошую скорость письма 
и  знание  требований  по  пунктуационному  оформлению  русского  предложения. 
Преподаватель  выбирает  разговорно-литературный  вариант  языка,  который 
позволит  ему значительно продвинуть уровень владения русским языком  студента. 
Однако, необходимо отметить, что в таких условиях сам преподаватель прибегает к 
помощи  английского  языка  как  языка-посредника.  При  работе  над  ошибками, 
письменными  и  устными,  необходимо  периодически  возвращаться  к  уже 
пройденному  материалу,  поскольку  процесс  закрепления  имеет  в  такой  аудитории 
более циклический характер по сравнению с казахоязычной аудиторией, в которой 
этот вектор можно определить как равнонаправленный.  
Кроме  того,  многими  создателями  программ  по  изучению  русского  как 
иностранного  указывается на необходимость формирования у  студента-иностранца 
лингвострановедческой  компетенции,  что  требует  от  преподавателя  включения 
такого  лингвострановедческого  комментария,  которое  позволит  этому  студенту 
знакомиться  с  культурой  страны.  Очевидно,  что  для  этого  особенно  интересными 
становятся  не  только  анализ  пословиц  и  поговорок,  русских  народных  сказок  или 
обращение к анализу произведений русской классической литературы, но и попытка 

 
 
29 
объяснить более глубинные механизмы функционирования языка, проникновение в 
грамматическую  структуру,  менталитет  народа.  В  частности,  интересные 
наблюдения  можно  сделать  со  студентами,  обратившись  к  анализу  особенностей 
использования  сравнительной  конструкции  в  русском  языке,  который  позволяет 
увидеть не только собственно формальные стороны (союзы как, словно, будто, или 
особенности  пунктуационного  оформления),  но  и  ответит  на  вопрос:  как  эти 
структуры  отражают  ментальные  особенности  восприятия  окружающего  мира, 
почему  актуализированными  в  разных  языках  оказываются  разные  с  точки  зрения 
этой  культуры  явления  и  предметы.  Как  показывает  практика,  студентами-
иностранцами 
легче 
воспринимаются 
комментарии 
словообразовательной 
структуры  слова,  или  словообразовательной  мотивации  (с  одной  стороны, 
используя 
критерий 
Г.О. 
Винокура, 
с 
другой 
– 
включая 
слово 
в 
словообразовательное гнездо однокоренных слов). 
Таким  образом,  вопрос  о  функционировании  русского  языка  как  языка-
посредника  в  современной  языковой  ситуации  в  Казахстане,  оказывается 
теснейшим  образом  связанным  с  вопросом  об  осознанном  использовании 
компетенций в языке преподавателя-тьютора, о его целенаправленной деятельности 
по  выработке  у  студента  четко  сформированного  алгоритма  о-владения  русским 
языком в различных коммуникативных ситуациях. Речь идет не только и не столько 
об  использовании  различных  подсистем  современного  русского  литературного 
языка  преподавателем  (объективно  это  зависит  и  от  уровня  языковой  личности 
самого  преподавателя,  сформированности  у  него  языкового  чутья,  направленности 
на  определенную  методику  преподавания  или  содержание  типовой  программы, 
жестко  регламентирующей  рассматриваемые  вопросы)  в  зависимости  от  целевой 
аудитории,  но  и  варьирование  частных  методов  и  приемов  –  от  этимологического 
или  словообразовательного  анализа  к  обращению  более  широкого  круга 
лингвострановедческих,  культурологических  или  литературоведческих  знаний.  В 
этом  случае  поставленная  цель  обучения  –  формирование  коммуникативной 
компетенции  –  станет  для  студента  не  фактором  оценки,  а  фактором  его  личного 
роста,  его  собственного  уровня  как  уровня  формировании  целостной  языковой 
личности, ответственно относящейся к проблемам языкового поведения в обществе. 
Преподаватель, использующий русский язык как язык обучения в такой же степени 
обязан понимать необходимость использования различных кодов (вариантов языка) 
в целях наиболее эффективного  усвоения студентами знаний, только в этом  случае 
такие  знания  превратятся  не  в  простую  сумму  языковых  фактов,  а  в  реально 
осознаваемое  человеком  желание  стать  по-настоящему  привлекательной  для 
языкового коллектива языковой личностью. 
Очевидно, что такое представление о роли русского языка в системе среднего и 
высшего  образования  в  нашей  стране  важно  как  с  социолингвистической  точки 
зрения:  проблемы  существования  и  распределения  языков  в  данном  языковом 
коллективе,  но  и  –  в  узко  профессиональном  смысле  -  с  точки  зрения  механизмов 
реализации их в практике подготовки многонациональной студенческой молодежи, 
которая  была,  есть  и  остается  наиболее  активной  в  социальном  плане  частью 
казахстанского  общества.  Очевидно,  что  реализация  больших  государственных 
программ  или  доктрин,  несущих  в  себе  положительный  заряд,  станет  более 
эффективной при активном внимании к частным вопросам, каким и является вопрос 

 
 
30 
о  роли  русского  языка  как  языка-посредника  в  школьном  и  вузовском 
преподавании.  Но  вместе  с  тем,  обращение  к  анализу  конкретной  ситуации 
позволяет  увидеть  более  далекие  перспективы,  а  также  конкретные  практические 
шаги по реализации глобальных языковых программ.  
 

жүктеу/скачать 0,93 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: