«Вітчизнянанаука: сучаснийстан,актуальніпроблемитаперспективирозвитку»

«Проблеми та перспективи розвитку науки на початку третього тисячоліття у країнах Європи та Азії»

 

 

341 

 

 

 

Құралдарды  тізбекке  қосады  және  құралдың  нақты  типтерінде  НТҚ  белгіленген  күш  кезінде  және  уақыт 

аралығында  жұмыс  режимін  орнату  мақсатында  оларды  қыздырады.  Егер  НТҚ

-

да  қыздыру  уақыты  көрсетілмесе, 

құралды  алдын

-

ала  қыздыруға  ұшыратпайды  және  негізгі  қателікті  құралды  тізбекке  қосқаннан  кейін  тез  арада 

анықтайды.

 

0,5-

5,0  дәлдік  класты  ваттметр  мен  варметрдің  көрсеткішін,  тоқ  көзінің  қосылуы  кезінде  тоқ  тізбегі 

ажыратылып тұруы керек, себебі құралға номиналды күш берілгеннен кейін.

 

Құрылғысында басқару, жөнге салу және корекция органы бар құралды нақты типті құралға НТҚ талаптарына 

сәйкес реттейді немесе алдын

-

ала күйге келтіреді.

 

Өлшеудің аз ғана шекті құралдарды (микро

-

мини амперметрлер, минивольтметрлер), нақты типті құралдың 

НТҚ

-

ға сәйкес термоэлектро қозғалысты күштер және тоқтың ағып кетуінен сақтайды.

 

Егер  құралда  жиілікті  магниттік  полялы  қалыпты  көрсететін  белгі  (бағдарша)  болса,  онда  құралды  осы 

бағдарша магнитті меридиана бойынша бағыталып тұруы керек.

 

 

Қолданылған әдебиеттер:

 

1. 

С.К. Андриевский, Бартновский А.Л. «Практикум по электротехнике» Москва, 1961.

 

2. 

А.Н. Атамалян «Приборы и методы измерения электрических величин» Москва, 1982.

 

3. 

Любимов Л.И. «Поверка средств электрических измерений» Л., 1987.

 

4. 

В.С. Папов «Электрические измерения» Москва, 1974.

 

 

Ғылыми жетекші:

 

техника ғылымдарының магистрі Ораз Гүлзат Таерқызы.

 

 

 

Айдана Сансызбаева, Ұлтуған Орынбаева

 

(Тараз, Қазақстан)

 

 

ӨНІМДЕРДІ БАҚЫЛАУҒА АРНАЛҒАН ЭКСПЕРТТІК ӨЛШЕУДІҢ МЕТРОЛОГИЯЛЫҚ 

ҚАМТАМАСЫЗДАНДЫРУЫ

 

 

Нарықта  дүниежүзілік  Қазақстандық  өнімдердің  бәсекеге  қабілеттілігін  арттыру,  шет  елдердің  алдыңғы 

қатарлы  фирмалардың  өнімдерімен  басекелесе  алуы  және  дүниежүзілік  экономикалық  бірлестіктер  жүйесіне  тең 

құқықпен кіру мақсатында, қайта құру және экономиканы жаңғырту маңызды болып табылады. Осыған байланысты, 

өнімнің  және  қызмет  сапасын  бақылау  негізін,  ұйымның  сапасын  бақылау  принциптерін  қайта  қарастыру  қажет, 

өйткені  бәсекеге  қабілеттілік  оның  ең  маңызды  элементі  –

 

сапа  қазіргі  нарық  шартында  кәсіпорын  мен  ұйымның 

қызметінің табысты болуын қамтамасыз етеді.

 

Тұтынушылар  сипатындағы  өніммен  қызметтің  сапасын  бақылау  эксперттік  өлшеу  әдісімен  орындалады. 

Эксперттік әдіспен өлшеудің ең көп таралған түріне азық

-

түлік өнеркәсібінде кеңінен қолданылатын органолептикалық 

көркеткіштер  жатады.  Осыған  қармастан,  эксперттік  әдіспен  орындалатын  бұл  органолептикалық  өлшеу  бірлігі 

қамтамасыз  етілмейді.  Сондықтан,  азық

-

түлік  өнеркәсіптерінде  өнімнің  сапасын  бақылау  кезінде  кеңінен 

қолданылатын эксперттік өлшеудің метрологиялық қамтамасыздандыруының (ЭӨМҚ) өзекті мәселесі пайда болды.

 

Қазіргі  уақытта  өнімнің  сапасын  бақылау  кезінде  эксперттік  өлшеудің  метрологиялық  қамтамасыздандыру 

тетігі  соңына  дейін  құрастырылмаған.  Бұл  эксперттік  өлшеудің  метрологиялық  қамтамасыздандыруының,  өлшеу 

құралының метрологиялық қамтамасыздандырылуынан айырмашылығы болмауы керек, өйткені ол, сол негізден (ішкі 

жүйеден) тұрады: ғылыми, нормативтік, ұйымдық, техникалық [1].

 

Осыған  байланысты  (ЭӨМҚ)  техникалық  ішкі  жүйесінің,  ұйымдық,  нормативтік,  ғылыми  дамуының  және 

әзірленуінің өткір мәселесі тұр. Осы мәселені шешу үшін қажетті:

 

-

 

ЭӨМҚ (ішкі жүйелерінің) негізгі ғылыми дамуына

 

арналған есепті шешу және сипаттау керек;

 

-

 

ЭӨМҚ ішкі жүйесінің техникалық, ұйымдық, нормативтік құрылымын және құрамын анықтау;

 

-

 

ЭӨМҚ қызметтің (түрін) процесін және обьектілер тізімін анықтау;

 

-

 

ЭӨМҚ  арналған  негізгі  есептерді,  эксперттік  өлшеудің  метрологиялық  қамтамасыздандырылуына 

қызметтің (түрлеріне) процесіне және обьектілер тізіміне сәйкес сипаттау.

 

ЭӨМҚ ғылыми негізі метрология болып келеді, сонымен қатар оның бөлімі «Квалиметрия»  –

 

сапа өлшемі 

туралы ғылым. Ғылым ретінде квалиметрия «нәрестелік жаста» тұр. Оның негізін құраушылар Г.Г. Азгальдов және 

Э.П. Райхман, квалиметрияны математикалық пәннің ғылыми

-

қолданысы ретінде қарады [2].

 

Квалиметрияны  қолданудың  бастапқы  саласы,  біздің  елімізде  сияқты,  шет  елдерде  де  тауарлық  өнімнің 

сапасын өлшеу етін. Бүгін квалиметрияны қолданудың саласы тек қана өнеркәсіптік өнім ғана емес, және жұмыстың 

сапасымен қызметіде болып келеді.

 

Әр  түрлі  облыстарда  квалиметрияны  қолданудың  тәжірибесі,  ғылыми  талқылауды  талап  ететін  есептер 

қатарын  құрады.  Сонымен  қатар,  оларға

 

әртүрлі  шкаладағы  эксперттік  өлшеудің  метрологиялық 

қамтамасыздандырылуы  жатады,  квалиметриялық  ақпаратты  өңдеу  алгоритмін  таңдау,  шешім  қабылдау  критериі, 

сараптама  нәтижелерінен  нетранзитивтік  ішкі  жиындардың  ерекшеліктері,  эксперттердің  және  эксперттік

 

комиссияның квалификациялық зерттеуінің сипатын және олардың мөлшерлеу әдістерін әзірлеу.

 

ЭӨМҚ құқықтық ішкі жүйесін эксперттік әдіспен ҚР «Өлшем бірлігін қамтамасыз ету туралы» 7 маусымдағы 

2000 жылғы №53 –

 

II заңы басқарады. Бұда тек қана физикалық шамалардың өлшенетіні жайлы ескертулер жоқ.. Бұда 

өлшемдер тек өлшеу құралдары деп аталатын, техникалық құралдар көмегімен ғана орындалуға тиісті деген ештеңе 

айтылмаған.  Заң  эксперттік  әдістермен  өлшеуге  тиым  салмайды.  Оның  көптеген  нормаларына  (мысалы:  өлшеу

 

әдістеріне,  оларды  атестатциялауға  және  акредиттеуге,  мемлекеттік  реттеуге  және  т.б.  жатады),  оларға  қатысты 

эксперттік  әдістермен  өлшеудің  бөлімінде  ішінара  немесе  толық  таралады.  Сондықтан  заңға  толықтырулар  және 

өзгерістер енгізу үшін, заңдағы ұсыныстарды сипаттау қажет.

 

Осы кезде ЭӨМҚ нормативтік

-

құқықтық ішкі жүйесі, өлшеуді эксперттік әдіспен жүргізудің ортақ ережелерімен 

нормаларын регламенттейтін, салалық және салааралық нормативтік және кепілдемелік құжаттар кешенін ұсынып 

жатыр.

 

342 

«Проблеми та перспективи розвитку науки на початку третього тисячоліття у країнах Європи та Азії»

 

 

 

 

 

Қазіргі уақытта бұйымдардың көптеген топтарымен түрлері үшін типтіксапа көрсеткіштерірегламенттелген.

 

Көптеген  бұйымдар үшін, олар  «Негізгі  көрсеткіштің  наменклатурасы»  деген  тақырыпшада  болатын, өнімге  сәйкес 

келетін стандартта болады.

 

Бүгінгі күні өлшеуді эксперттік әдіспен жүргізудің ортақ ережелерімен нормаларын регламенттейтін, салалық 

және  салааралық  нормативтік  және  кепілдемелік  құжаттар  комплексі  бар  екендігін  атап  өту  қажет,  ЭӨМҚ 

облысындағы  негізгі  обьектілерді  қамтымайды,  өлшеу  жүргізудің  негізгі  ортақ  нормаларымен  ережелері  сияқты, 

эксперттердің аттестациялық әдісі, өлшеу әдісі және т.б. Демек, ЭӨМҚ нормативтік негізін жетілдіру мәселесін шешу 

үшін, бірінші орында қызметтің процесін (түрін) және обьекті тізімін ерекшелеп көрсету қажет.

 

Бәрінен бұрын, ЭӨМҚ қызметінің негізгі обьектісі мына төмендегілер болып табылады:

 

1) 

эксперттік әдіспен өлшеу нәтижелерінің әдісімен көлемін ұсыну;

 

2) 

эксперттік өлшеудің белгісіздігін бағалау әдісі;

 

3) 

эксперттерді нормалайтын квалификациялық сипаттамалары;

 

4) 

эксперттік әдістермен өлшеу әдісі

. 

Эксперттік әдіспен өлшеуді жүргізудің толық саласын қамтуға тиісті эксперттік әдіспен өлшеу жүргізудің негізгі 

нормаларымен ережелері.

 

ЭӨМҚ  құжаттар  комплексі  бойынша,  құжаттарды  жоспарлау  тізімі,  құжатты  әзірлеу,  енгізу,  құжат 

мазмұнынжәне олардың құрылуының құрылымын анықтайтын, Мемлекеттік стандарттау жүйесінің (МСЖ) принципіне 

негізделуі қажет.

 

«Өнімнің  сенімділігін  және  ұзақ  уақытқа  жарамдылығын  анықтайтын  сапа  көрсеткішінің  құжаттама  жүйесі» 

және  өндірістің  бірыңғай  технологиялық  жүйесін  дайындаудағы  (ӨБТЖД),  ЭӨМҚ  облысындағы  құжаттар  да, 

стандарттармен өзара байланысты болуы қажет.

 

Осы уақытта халықаралық деңгейде, эксперттік әдіспен өлшеудің нормативтік базасын жасау бойынша кең 

маштабты жұмыстар жүргізіліп жатыр. Бұл жұмыстың қорытындысы болып, органолептикалық өлшеу жүргізудің ИСО 

стандарттарын  әзірлеу  болып  табылады.  Бірақ  бұл  стандарттарда,  сондай

-

ақ  эксперттік  әдіспен  өлшеудің  дәлдік 

нормалары қойылмаған.

 

Ұйымдық ішкі жүйеге келер

 

болсақ, онда ол «Өлшем бірлігін қамтамасыз ету туралы» қойылған

 

заңнан еш 

айырмашылығы  болмауы  қажет,  және  тек  заң  жүзінде  ғана  тәртіпті  талап  етеді.  ЭӨМҚ  ұйымдастырушылық  ішкі 

жүйесін  дамыту  бағыты  бойынша,  эксперттер  институттарын  құру,  заңдық  және  физикалық  тұлғаның  қызметін 

эксперттік өлшеудің метрологиялық қамтамасыздандыруының қызметін жіберу жолы бойынша жүруге тиісті.

 

Өнім сапасын бақылау кезінде эксперттік өлшеудің метрологиялық қамтамасыздандыру бойынша қызметті 

жіберу қажеттілігі, заңдық және физикалық тұлғаның қызметіне, олардың эксперттік өлшеу жүргізу құқығына, өлшеу 

зертханасын аккредиттеу тізімін әзірлеуді талап етіп отыр. Сонымен бірге эксперттер институтын құру үшін, эксперттік 

комиссиясын және эксперттерді аттестаттау тізімін әзірлеуді талап етеді.

 

Өнімнің  сапасын  бақылау  кезіндегі  ЭӨМҚ  мемлекеттік  реттеу  саласы,  өлшеу  құралдарының  бірлігін 

қамтамасыз ететін мемлекеттік реттеу саласынан едәуір айырмашылығы болады, «Өлшем бірлігін қамтамасыз ету 

туралы» туралы заңында бекітілген, өлшеуді эксперттік әдіспен қолдануы, облыстың айтуымен жасалғаның атап өту

 

қажет. Эксперттік әдіспен өлшеу келесі облыстарда жүргізіледі, денсаулық сақтау, мал дәрігерлік, қоршаған ортаны 

қорғау, еңбекті қорғау және еңбектің қауіпсіздік ережелерін қорғау, өнеркәсіптегі өнімнің сәйкестігін және өнімнің басқа 

түрлерін бағалауы бойынша жұмысты орындау, эксперттік әдістермен өлшеу облысында ЭӨМҚ мемлекеттік реттеу 

саласына  түсуі  тиісті.  Мұндай  ЭӨМҚ  мемлекеттік  реттеу  саласы,  өлшеу  құралдарының  облысынан  қарағанда, 

эксперттік әдіспен өлшеу облысында жаксырақ.

 

Эксперттік  өлшеудің  метрологиялық  қамтамасыздандыруының  техникалық  ішкі  жүйесін  сапа  эталоны 

құрайды,  стандарттық  үлгінің  жиынтығымен  заттардың  қасиеті  және  материалдары,  өлшемі,  сынақ  жүргізу 

жабдықтары және өлшеу құралдары,өлшеу жүргізу үшін арнайы ғимараттар жиынтығы қажет және

 

эксперттік әдіспен 

өлшеу жүргізу үшін қажет.

 

Басқа жағынан эксперттік өлшеу, сынау немесе өлшеу зертханаларында жүргізіледі және бұл зертханалар 

белгіленген талапқа сәйкес келуі қажет (мысалы: өлшеу жүргізудің нормалық шарттары сақталуы қажет). Сондықтан 

өлшеу  жүргізілетін  шарттарға  және  өлшеу  зертханаларының  ғимаратына  ортақ  талаптарды  әзірлеу  қазіргі  таңда 

өзекті мәселе болап табылады.

 

 

Әдебиеттер:

 

1. 

Т.М.

 

Мендебаев, Е.С.

 

Асқаров, Стандарттау, метрология және сертификаттау. Алматы 2011 ж.

 

2. 

Шишкин И.Ф.. О квалиметрии // Электрика. –

 2007. 

–

 

№1. –

 

С. 39

-42. 

 

Ғылыми жетекші

 

т.ғ.к., доцент м.а., Орынбаева Ұлтуған Әбілекқызы.

 

 

 

Айдос Төлепбергенов, Ұлтуған Орынбаева,

 

Айнур Оңлабекова

 

(Тараз, Қазақстан)

 

 

САПА МЕНЕДЖМЕНТІ ЖҮЙЕСІНІҢ ТИІМДІЛІГІН ЖӘНЕ НӘТИЖЕЛІГІН ТАЛДАУ

 

 

Соңғы кездерде ИСО 9000 сериялы стандарттар негізінде енгізілген сапа менеджменті жүйелерінің (СМЖ) 

төмен нәтижелілігі туралы мақалалар жиі жариялануда. Неліктен СМЖ

-

ға сондай көзқарастар пайда болды және дәл 

осындай жүйелер шет мемлекеттерде неліктен тиімді жұмыс істейді деген сұрақтар туындайды.

 

Қазақстанда СМЖ

-

і жұмысының жағдайын талдау оның төмен нәтижелілігі мен тиімділігінің келесі себептерін 

анықталды:

 

1.  Мақсаттарды  дұрыс  қоймау:  әр  түрлі  мәліметтер  бойынша  отандық  компаниялар  мақсаттар  ретінде 

тендерлерге қатысу кезінде бәсекелестіктерін жоғарылату мақсатымен сертификатты алуды көздейді.

 

«Проблеми та перспективи розвитку науки на початку третього тисячоліття у країнах Європи та Азії»

 

 

343 

 

 

 

Сирек  жағдайларда  ғана  кәсіпорында  тәртіп  орнатуға  бағытталған  басқарудың  инструменті  ретінде  сапа 

менеджменті жүйесін енгізуді мақсат етеді. Ал, Еуропада СМЖ

-

ні енгізудің мақсаты –

 

кәсіпорында тәртіп орнату және 

ақаусыз өнім өндіру ғана емес, сол сияқты үнемі жетілдірудің инструменті болып табылады.

 

2. Отандық кәсіпорындарда СМЖ

-

нің нәтижелілігі мен тиімділігіне әсер беретін ішкі факторлар:

 

–

 

кәсіпорын персоналының өнім сапасы тек техникалық бақылау бөлімшесі жұмысымен қамтамасыз етіледі 

деп қате ойлауы. Мұндай көзқарас ИСО 9000 стандарттарының идеологиясына мүлдем қайшы келеді, өйткені сапа 

өнімнің  барлық  тіршілік  циклында  қалыптасады:  жоспарлауда,  жобалауда,  өндірісті  дайындауда,  сатып  алуларда 

және т.б.;

 

–

 

көбінесе жүйе процедуралары мен талаптары ескерілмейді

. 

Бұл ұжымның инерттілігінен немесе өндірістік 

тәртіптің  қатаң  сақталмауынан  болады.  Ұйымдарда  көптеген  нормативті  құжаттар  (ережелер,  инструкциялар, 

регламенттер, кәсіпорын стандарттары және т.б.) даярланған.

 

–

 

СМЖ

-

нің кәсіпорынды басқарудың жүйесіне біріктірілмеуі көптеген зардаптарға әкеледі. Осылай екі жүйе 

бір

-

бірінен бөлек жұмыс жасайды;

 

–

 

жүйенің тиімділігіне едәуір түрде құрал жабдықтардың тозуы әсер етеді;

 

–

 

ақаулы  өнімдерді  өндірудің  себептерін  анықтап,  оларды  жоюдың  орнына,  кінәлілерді  тауып,  оларды 

жазалау дәстүрінің болуы;

 

–

 

СМЖ

-

нің тиімділігіне едәуір әсерін туғызатын себептердің бірі білікті басшылардың болмауы;

 

–

 

СМЖ

-

не кадрларды басқару деңгейі де әсер береді. Персоналдың дамуына инвестициялардың болмауы 

және төмен төлем ақынының болуы;

 

–СМЖ

-

нің  тиімділігіне  әсер  беретін  басқы  себептердің  бірі  –

 

қаржы  –

 

экономикалық  процестерден  бөлек 

болуы. Өйткені қажет болған қаржы салымдарысыз сапаны басқаруды жетілдіру мүмкін емес.

 

3. Кәсіпорында СМЖ

-

ні құрастыру кезіндегі қателер:

 

–

 

ең көп тараған қателіктердің бірі –

 

СМЖ құжаттарын іс

-

әрекетке енгізу кезінде ұйымды дайындау тәртібінің 

бұзылуы. Әдетте барлығы кәсіпорын стандарттарын дайындаудан басталады, содан соң оны түзейді, орындалуын 

бақылайды, кінәлілерді жазалайды, іс

-

әрекетті жоспарлайды. Шын мәнінде, Деминг циклы бойынша жұмыстардың 

реті басқаша болуы тиіс: жақсартуларды жоспарлау, жақсартуларды талдау және толықтыру және содан соң ғана 

стандарттау;

 

–

 

екінші қате, СМЖ

-

ні толығымен дискредиттеуші –

 

жауапсыз жасалған сертификаттау;

 

–

 

келесі  қате  –

 

консультанттардың  кәсіпорындарға  СМЖ

-

нің  типтік  құжаттарын  беруі,  кәсіпорынның  өзіне 

лайықты жүйені құруына кедергі жасайды;

 

4. Отандық кәсіпорындарда СМЖ

-

нің нәтижелілігі мен тиімділігіне әсер беретін сыртқы факторлар:

 

–

 

өндірілетін өнімнің саны сапасына қарағанда маңызды болуы;

 

–

 

өнім сапасына деген жауапкершіліктің қатаң болмауы;

 

–

 

көптеген  кәсіпорындардың  төмен  экономикалық  жағдайы,  тиімді  СМЖ

-

ін  дайындау  және  енгізу  процесін 

тежеуі.

 

Осы  жоғарыда  келтірілген  себептер  отандық  кәсіпорындарда  СМЖ

-

нің  іс

-

әрекетін  тиімсіз  етеді.  СМЖ

-

нің 

нәтижелігінің критериі ретінде жақсартулар, рационализаторлық ұсыныстар санын, процестер параметрлерінің қайта 

жаңғыртылуын және тұрақтылығын, қол жұмысы үлесінің және еңбек сыйымдылығының төмендеуін санауға болады. 

Бизнес процессін жетілдірудің ең кең дамыған әдісі бұл –

 

В.Шухарттің –

 

Э.Демингтің «Plan –

 Do 

–

 Check 

–

 

Act» (PDCA) 

циклын қолдану, ол –

 

жақсарту циклы болып табылады (жобалау –

 

орындау –

 

тексеру –

 

жетілу іс

-

әрекеті) [1,2,3].

 

Жақсарту кезінде сапаға кері әсер ететін үш негізгі факторды ескеру қажет олар: шығындар, сәйкессіздік және 

тиімсіз әрекеттер.

 

Жапондық тұрғыдан сапаны басқарудың ерекшелік элементтері болып мыналар табылады:

 

1) барлық бөлімшелерде процестер мен еңбек нәтижелерін үнемі жетілдіруге бейімдеу;

 

2) өнім сапасына емес, процестердің сапасын бақылауға бейімделу;

 

3)

 

ақаулардың болу мүмкіндігінің алдын

-

алу;

 

4)

 

«Сенің тұтынушың –

 

келесі өндірістік операцияның орындаушысы» қағидатын ұстану;

 

5)

 

еңбек нәтижесінің сапасына толығымен орындаушының жауапкершілігі;

 

6)

 

адами факторды белсенді пайдалану, жұмысшылар мен қызметкерлердің шығармашылық потенциалын 

дамыту, «Адамға жаман жұмыс істеу ұят » деген моральды ұстану.

 

Осы шетелдік тәжірибені талдау арқылы мынандай қорытындылар жасалды: өндірістің бірқалыпты жұмыс 

істеуі үшін, ол өз өнімдерін үнемі зерттеу, жаңа технологияларды еңгізу, қызметкерлерін дайындау және өз өнімдерінің 

сапасын әрқашанда жетілдіріп отыруы керек. Кризисті кездерде өнім өнімділігі күрт түсуі мен инвестицияның болмауы 

кезінде,  сапа  саясатында  ең  алдымен  –

 

қысқа  уақытқа  болса  да  өнімдер  сұранысын  ұстап  тұратын  өнімнің 

жетістіктеріне  жеткен  сапа  деңгейін  ұстап  тұру  қажет.  Осындай  кездерде  өндіріс  әкімшілігінің  негізгі  іс

-

шаралары 

инвестиция мен тапсырыс берушілерді іздеу болғанымен нарықта бұл іс

-

шаралар бос болады, егер олардың шығарып 

жатқан өнімдерінде бәсекелестік қабілеті болмаса. Сол себептен сапа саясатының негізгі бағыттары өндірістің ішкі 

қорын түгелдей пайдаланып, өнімнің сапа жетістіктерін ұстап тұруға және өнім сапасын төмендетпей өндіріске төніп 

тұрған мәселелерді шешу үшін қолайлы шешімдерді іздеуге бағытталуы тиіс. Сонымен қоса қиыншылықтардан бірге 

өту үшін тапсырыс берушілермен, жабдықтаушылармен тығыз және белсенді қарым

-

қатынаста болуы жөн. Осындай 

кезеңдерде  өндіріс  мемлекеттің  экономикалық  жағдайын  үнемі  талдап,  бақылап  отыруы  қажет  және  экономика 

кризистен өткен сәттерінде өз өнімдерінің сапасын жоғарлату үшін әр түрлі мүмкіндіктерді пайдалануы қажет. Осыған 

орай,  сапа  менеджменті  саласындағы  халықаралық  стандарттарды  талдау  және  бағалаудың  және  оларды 

қазақстандық кәсіпорындарда пайдаланудың тәжірибелік ұсыныстарын жобалаудың қажеттілігі туады.

 

СМЖ

-

нің тиімділігі мен нәтижелігін кезеңді түрде бағалау кәсіпорын іс

-

әрекетінің тиімділігі мен нәтижелілігін 

арттырады және өнімнің бәсекелестігін жоғарылатуды қамтамасыз етеді.

 

ҚР  СТ  ИСО  9000

-

2007  «Сапа  менеджментінің  жүйелері.  Негізгі  ережелер  және  сөздік»  стандартында  бұл 

терминдерге  мынандай  анықтамалар  берілген:  3.2.14  Тиімділік:  жоспарланған  іс  әрекетті  іске  асыру  және 

жоспарланған  нәтижелерге  қол  жеткізу  деңгейі.  3.2.15  Нәтижелілік:  қол  жеткен  нәтижелер  мен  пайдаланылған 

ресурстар арасындағы байланыс.

 

ҚР СТ ИСО 9001

-

2009 талаптарына сәйкес, СМЖ

-

нің нәтижелігін қамтамасыз ету (5.6.1 п.), талдау (5.6.3 п.), 

көрсету  (8.4  п.),  үнемі  жақсарту  (4.1  п.,  5.1)  және  ұдайы  жоғарылату  (5.3,  5.6.3,  6.1,  8.1,  8.4,  8.5.1  п.)  талап  етеді. 

Осылардан басқа 4.2.4 п. нәтижеліліктің дәлелдемелерін көрсетуді талап етеді.

 

344 

«Проблеми та перспективи розвитку науки на початку третього тисячоліття у країнах Європи та Азії»

 

 

 

 

 

СМЖ

-

ның  нәтижелілігі  мен  тиімділігінің  негізгі  аргументтері  ретінде  мыналарды  айтуға  болады:  өнімнің 

барлық тіршілік циклындағы шығындарды қысқарту;табыстарды арттыру (нарық үлесін және соған сәйкес сатылым 

көлемін  ұлғайту);  қабылданған  шешімдердің  негізделуіне  және  оперативтілігіне  байланысты  компанияның 

басқарылуын жақсарту.

 

СМЖ

-

ның нәтижелігін бағалау кезінде мыналарды анықтау қажет: жоспарланған іс

-

әрекеттің жүзеге асуының 

деңгейін; сапа обылысындағы жоспарланған нәтижелерге қол жету деңгейін.

 

ҚР  СТ  ИСО  9001

-

2009  стандарты  СМЖ  нәтижелілігін  жақсарту  кезінде  «процестік  тәсілді»  қолдануға 

бағытталған, сондықтан әрбір процестің нәтижелігін анықтау, содан соң оларды жалпы бағалау ең кеңінен тараған 

тәсілдердің бірі.

 

Таңдалынып алынған көрсеткіштер жүйесі төмендегілерге сәйкес болуы қажет:

 

а)  процестер  мен  процедуралар  нәтижелерін  адекватты  түрде  бағалай  алатындай  жеткілікті  түрде  толық 

болуы қажет;

 

б) оның бағасы ақпараттың құндылығына қарай адекватты болуы қажет;

 

в) жеткілікті түрде көрнекті және ақпаратты саластыруға және талдау жүргізуге қарапайым болуы қажет.

 

Процесс нәтижелігінің ағымдағы мәнін есептегеннен соң, оны нормаланған және мақсаттағы көрсеткіштер 

мәнімен салыстырып, осы салыстыру нәтижесіне байланысты қандай іс

-

әрекет жасайтындығын анықтау қажет.

 

Егер нәтижеліктің ағымдағы мәні оның нормаланған мәнінен төмен (Ра<Рн) болса, онда жедел түрде түзету 

және алдын

-

алу шараларын дайындау қажет.

 

Егер нәтижеліктің ағымдағы мәні оның нормаланған мәнінен жоғары (Рн≤Ра≤Рм), бірақ мақсаттағы мәннен 

төмен  болса,  онда  жақсартулар  бойынша  шаралар,  сол  сияқты  жоспарланған  шаралардың  жүзеге  асу  деңгейін 

жоғарылату қажет.

 

Егер нәтижеліктің ағымдағы мәні оның мақсаттағы мәнінен жоғары (Ра>Рм) болса, онда жаңа нормаланған 

және мақсат көрсеткіштерін бекіту қажет.

 

Берілген  процестің  көрсеткіштері  қарастырылғаннан  соң,  процестің  жалпы  нәтижелілігін  есептеу  және 

бағалау қажет.

 

Егер (Ра<Рн

) 

болса

, 

онда процесс нәтижеліксіз болады.

 

Мұндай жағдайда процестің нәтижеліксіз болуының 

себебін  табу  мақсатымен  басшылық  тарапынан

 

талдау  жүргізу,  сол  сияқты  түзету  және  алдын

-

алу  шараларын 

дайындау талап етіледі.

 

Егер  (Рн≤Ра≤Рм)  болса,  онда  бұл  нәтижеліктің  күтілген  деңгейі  болып  табылады.  Процес  нәтижелілікті 

болғанымен, мұнда сәйкессіздіктерді болдырмау үшін алдын

-

алу шаралары жүргізіледі.

 

Егер (Ра>Рм) болса, онда бұл нәтижеліліктің жоғары деңгейі болып есептелінеді. Алға қойылған мақсаттар 

мен  тапсырмарға  қол  жеткенімен,  мұнда  процестің  әріқарай  жақсаруына  бағытталған  іс

-

шаралар  дайындау  үшін 

зерттеулер жүргізу қажет.

 

Барлық  СМЖ

-

нің  нәтижелігін  (Рсмж,  %)  анықтау  үшін  ұйымның  барлық  процестерін  әрбір  процестің 

маңыздылығын есепке ала отырып қарастыру қажет:

 









n

i

i

i

СМК

K

P

P

1

 (1) 

мұндағы

, n 

–

 

ұйымдағы процестер саны

, 

Рi –

 

СМЖ

-

нің

 i-

ші

 

процестер нәтижелігі

,%, 

Кi  –

 

СМЖ

-

нің

  i-

ші

 

процестерінің  салмақтық  коэффициенті.

 

Салмақтық  коэффиценті  экспертті  әдіспен 

анықталады.

 

i-

ші процестің салмақтылық коэффициенті келесі формула бойынша анықталады:

 







n

i

i

i

i

A

A

K

1

:

 (2) 

мұндағы, Аi –

 

экспертті әдіспен өлшенген i

-

ші процестің маңыздылығы.

 

Қорыта  айтқанда,  ИСО  9000  сериялы  халықаралық  стандарттардың  соңғы  версиясында  әлемдегі 

сертификатталған  СМЖ

-

нің  көпшілігі  негізделген  ұйымның  сапа  обылысындағы  іс

-

әрекетін  жетілдірудің  негізгі 

инструменттері  болып  СМЖ

-

нің  тиімділігі  мен  нәтижелігін  өлшеу  табылады.  Сондықтан  СМЖ

-

нің  адекватты  және 

объективті бағалануы мәселелерімен байланысты, сол сияқты тиімділікті талдау сұрақтары теориялық тұрғыдан да, 

тәжірибелік тұрғыдан да маңызды болып табылады.

 

жүктеу/скачать 8,82 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: