Вопросы археологии

522

в

опросы

 

археологии

  к

азахстаНа

.

 Выпуск 3.

Зеркало  было  выявлено  с  правой 

стороны,  у  локтя.  Представляет  собой 

небольшой  плоский  диск  с  коротким 

прямоугольным  выступом  для  крепле-

ния.  Диаметр  диска  составлял  7,2  см 

(рис. 5, I, 4). В ногах был найден один 

бронзовый  трехлопастной  втульчатый 

наконечник  стрелы  со  сводчатой  бое-

вой головкой (рис. 5, I, 3). Возле пле-

ча находились два сосуда. Первый леп-

ной с носиком сливом, яйцевидным ту-

ловом,  отогнутым  наружу  венчиком  и 

уплощенным  дном  (рис.  5,  I,  5).  Вто-

рой  лепной  круглодонный  небольших 

размеров  с  почти  шаровидным  туло-

вом, прямым горлом. Сосуд по плечи-

ку  орнаментирован  косыми  линиями 

образующими треугольники. Орнамент 

также присутствует на венчике сосуда в 

виде коротких насечек. (рис. 5, I, 7).

Еще один лепной круглодонный со-

суд лежал на боку чуть поодаль от бе-

дренных костей. Сосуд был небольших 

размеров  с  шаровидным  туловом  и 

прямым горлом. Орнамент в виде зиг-

загообразных линий нанесен по плечи-

ку  сосуда.  Ниже  этих  линий  проходит 

пояс  из  шишечек.  Короткие  насечки, 

образующие треугольники также нане-

сены по верху венчика (рис. 5, I, 6).

Рядом  с  последним  был  расчищен 

завалившийся  на  бок  гончарный  крас-

ноглинянный  сосуд  маленьких  разме-

ров  с  шаровидным  туловом,  коротким 

горлом,  отогнутым  наружу  венчиком  и 

плоским дном (рис. 5, I, 8).

Инвентарь  западного  костяка  нахо-

дился слева. В юго-западном углу вме-

сте  с  костями  лошадей  стоял  лепной 

круглодонный сосуд с почти шаровид-

ным туловом, коротким и прямым гор-

лом. Сосуд по верхней части тулова ор-

наментирован  зигзагообразными  ли-

ниями.  Венчик  сосуда  также  орнамен-

тирован  коротким  горизонтальными 

насечками (рис. 5, I, 9).

Возле  плеча  находился  глинянный 

сосудик маленьких размеров с круглым 

дном  и  коротким  горлом.  Орнамент  в 

виде  зигзагообразных  насечек  нане-

сен по верху тулова. На шейке сосуда с 

противоположных сторон фиксируются 

сквозные отверстия (рис. 5, I, 10).

Опираясь на сосудик стояло бронзо-

вое зеркало со слегка овальным диском 

и загнутой окраиной, имеет две отвер-

стия для крепления ручки (рис. 5, I, 11).

Погребение  4  находилось  в  цен-

тральной  части  кургана  под  каменной 

конструкцией.  На  уровне  погрбенной 

почвы контуры могильной ямы опоясы-

вала  каменная  ограда.  Могильная  яма 

подовальной  формы,  длинными  сто-

ронами  ориентирована  по  оси  запад-

восток  c  небольшим  отклонением.  Ее 

размеры на уровне материка – 3,0 х 4,0 

м, глубина - 1,5 м. Стенки ямы скоше-

ны ко дну и приобретают размеры 2,8 

х 3,5 м. В северо-западном углу на глу-

бине – 0,2 м были расчищены развалы 

двух сосудовт(рис. 5, II, 1).

Первый  больших  размеров  с  яйце-

видным  туловом,  широким  горлом  и 

массивным  выделенным  дном  (рис. 

5, II, 3). Второй сосуд с неправильным 

очертанием  тулова,  отогнутым  наружу 

венчиком,  довольно  широкими  устьем 

и дном (рис. 5, II, 4).

На  глубине  1,2  м  в  засыпи  цен-

тральной части ямы обнаружены буси-

ны – уплощенно-эллипсоидных форм, 

из  темно-синего  и  голубого  стекла  с 

глазками и полосками белого и желто-

го цветов (рис. 5, II, 5-8).

На  дне  ямы  был  расчищен  костяк 

взрослого  человека  очень  плохой  со-

523

п

огребальНые

 

сооружеНия

 

кочевНиков

 

раННего

 

железНого

 

века

...

М.Н. Дуйсенгали, А.М. Мамедов

хранности,  ориентированный  головой 

на  юго-запад-запад.  Погребенного  со-

провождала  жертвенная  пища  в  виде 

костей животного. На левой стороне ко-

стяка,  острием  вниз  находился  желез-

ный  меч  с  бабочковидным  перекре-

стием, навершие не сохранилось. Меч, 

видимо,  был  заправлен  в  деревян-

ные  ножны,  от  которого  фиксируется 

лишь древесный тлен. Клинок обоюдо-

острый в сечении линзовидный, длина 

меча около 70 см (рис. 5, II, 2). На лез-

вии  меча  лежал  железный  колчанный 

крючок  сделанный  из  прямоугольно-

го прута с расширяющейся верхней ча-

стью (рис. 5, II, 10).

Также  на  левой  стороне  на  уровне 

колена  находился  колчанный  набор  с 

55  бронзовыми  втульчатыми  наконеч-

никами стрел (рис. 5, II, 16-70). Рядом 

с наконечниками лежала костянная ло-

жечка с круглым черпачком с выделен-

ным бортиком, ручка в сечении оваль-

ная, длина ручки – 6,5 см, Поверхность 

ложечки заполирована (рис. 5, II, 11). К 

колчану также относится железная пла-

стина (рис. 5, II, 9).

Слева  на  уровне  плеча  находились 

бронзовые изделия от уздечного набо-

ра. Это две идентичные бронзовые пло-

ские  бляшки  в  виде  сдвоенных  голов 

грифонов  со  скобой  на  обратной  сто-

роне (рис. 5, II, 14-15) и одна плоская 

бляха  в  виде  головы  грифона  с  боль-

шим загнутым носом и с ушком для кре-

пления (рис. 5, II, 13). Еще одна брон-

зовая  бляшка,  оформленная  в  виде 

обернувшегося  назад  кошачьего  хищ-

ника  со  скобой  на  обратной  стороне, 

была обнаружена в засыпи могильной 

ямы (рис. 5, II, 12).

Выяснение  хронологической  по-

зиций  данных  погребений  представ-

ляется  возможным  по  диагностирую-

щим признакам погребального обряда 

и стандартному набору инвентаря. Так, 

при сооружении надмогильной кольце-

вой выкладки наряду с камнями широ-

ко  применялось  дерево.  В  нашем  слу-

чае  подкурганная  площадка  кургана 

№  6  была  застлана  слоем  веток,  кото-

рый  впоследствии  подвергся  горению, 

а  площадку  первого  кургана  покрывал 

настил  из  чилиги.  Эту  особенность  па-

мятников VI-V вв. до н.э. долины Илека 

в  свое  время  отмечал  М.К.  Кадырбаев 

[Кадырбаев М.К., 1984, с. 91].

Кроме  конструктивных  особенно-

стей надмогильных сооружений по по-

гребальному  обряду  наиболее  близки 

погребение первого кургана и погребе-

ние № 4 шестого кургана. Под насыпью 

устроены грунтовые, широкие, подпря-

моугольные  могильные  ямы  с  широт-

ным  направлением.  Костяки  уложены 

вытянуто  на  спине,  головой  ориенти-

рованы  на  запад  с  отклонением  к  югу. 

В качестве заупокойной пищи положе-

ны ребра лошади, в обоих случаях они 

находятся в изголовье. Различия между 

ними  состояли  в  количестве  сопрово-

ждающей пищи.  В погребении перво-

го кургана слева от костяка находились 

кости  передней  ноги  лошади  в  сочле-

нении с лопаткой и череп, позвоночни-

ки, ребра барана вперемежку с трубча-

тыми  костями  и  ребрами  лошади,  не-

сколько  ниже.  Погребение  №  4  пред-

ставлено  только  трубчатыми  костями 

крупного животного находящихся спра-

ва от костяка.

 

Сопроводительный 

инвентарь, 

представленный бронзовыми наконеч-

никами  стрел,  плоскодонными  леп-

ными  горшками,  предметами  конской 

узды,  железным  мечом  и  кинжалом, 

наконец  каменным  жертвенником  так-

524

в

опросы

 

археологии

  к

азахстаНа

.

 Выпуск 3.

же демонстрирует принадлежность по-

гребений к савроматскому времени. 

Переферийные погребения кургана 

№ 6 близки по времени захоронения к 

основному, возможно, и единовремен-

ны.  Об  этом  свидетельствуют  как  по-

гребальный  обряд,  так  и  сопровожда-

ющий  инвентарь.  В  пользу  этого  гово-

рят, встреченные в погребении 2 брон-

зовое зеркало с литой плоской ручкой, 

относящееся  к  І  типу  и  два  бронзовых 

диска  погребения  3,  ІІ  и  VІІ  типов  по 

классификаци  А.М.  Хазанова  [Хазанов 

А.М.,1963, с. 58-71]. 

Кроме  того,  западная  половина 

погребения  №  3  находилась  под 

центральной  каменной  конструкцией, 

а 

уровень 

каменной 

оградки 

опоясывающей 

контуры 

ямы 

погребения  №  2  приходился  на 

материке,  не  задевая  подкурганную 

площадку  центрального  погребения, 

что  дает  еще  одно  доказательство  к 

мнению приведенному выше.

Таким образом, исследованные па-

мятники  относятся  к  объектам  ран-

них  кочевников  Западного  Казахстана 

VI – IV вв. до н.э. и представляют собой 

весьма  важные  материалы  культурно-

диагностирующего  характера,  способ-

ные  оказать  влияние  на  решение  во-

просов этнокультурного направления в 

регионе.

ТҮЙІН

М.Н. дҮйСЕНҒАЛИ, А.М. МАМЕдОВ

ЕЛЕКТІҢ ЖОҒАРҒЫ АҒЫСЫНДАҒЫ 

ЕРТЕ ТЕМІР ДӘУІРІ КӨШПЕЛІЛЕРІНІҢ 

ЖЕРЛЕУ ҚҰРЫЛЫСТАРЫ

Мақала  Ақтөбе  облыстық  тарих,  этно-

графия  және  археология  орталығының  экс-

педициясы  2009  жылдың  далалық  мау-

сымында  Елек  өзенінің  жоғарғы  ағысында 

орналасқан  Сапибұлақ  қорымында  жүргізген 

зерттеу  жұмыстары  барысында  алынған  №  1 

және  6  обалардың  материалдарын  ғылыми 

айналымға  енгізуге  арналған.  Жарияланып 

отырған  материалдар  Елек  өзенінің  жоғарғы 

ағысында  шоғырланған  жерлеулердің  Ба-

тыс  Қазақстанның  басқа  аймақтарын  б.з.д. 

VI-IV  ғ.  мекен  еткен  көшпелілердің  қалдырған 

ескерткіштерінен 

салыстырмалы 

түрде 

ерекшеліктері мен ортақтастықтарын анықтауда 

және  жалпы  аймақтағы  этномәдени  бағытта 

қордаланған  сұрақтардың  шешімін  табуға 

септігін  тигізетін  мәдени-анықтаушы  сипаттағы 

маңызды дерек көзі болып табылады.

SUMMARY

MEIRAM N. DUISENGALI, 

ASLAN M. MAMEDOV 

FUNERAL CONSTRUCTIONS OF 

NOMADS OF THE EARLY IRON AGE IN 

UPPER COURSES ILEK

The present work is devoted results of research 

of  funeral  constructions  of  a  burial  ground  of 

Sapibulak of Ileka located in upper courses studied 

last years by expedition of the Aktyubinsk regional 

center  stories,  ethnographies  and  archeology. 

The  investigated  monuments  concern  objects  of 

early  nomads  of  the  Western  Kazakhstan  VI  – 

IV  centuries  BC  and  represent  rather  important 

materials  of  the  cultural-diagnosing  character, 

capable to influence the decision of questions of 

an ethnocultural direction in region.

525

ш

ығыс

 Қ

азаҚстаНда

 

ерте

 

саҚ

 

дәуіріНің

 

жерлеу

-

ғұрыптыҚ

 ...

А.С. Жунисханов

А.С. Жунисханов 

Семей мемлекеттік педагогикалық институты,

Семей қ., Қазақстан

Шығыс Қазақстанда ерте сақ дәуірінің 

жерлеу-ғұрыптық кешендері 

қалыптасуының кейбір мәселелері

Б

.

д.д.  І  мыңжылдықта  Ал-

тай 

мен 

Тарбағатай 

т а у л а р ы н ы ң 

сілемдерінде, Ертіс өзенінің аңғарының 

бойында  археологиялық  деректер-

де  шартты  атаумен  майемерліктер, 

шіліктіліктер, 

зевакиндіктер 

де-

ген  есімдерімен  белгілі  тайпалы 

одақтарының 

мекендегені 

мәлім. 

Тайпалардың  негізгі  өмір  салты  сол 

заманда 

қалыптасқан 

климаттық 

жағдайларға байланысты жайылымдық 

көшпелі жүйе болды. 

Аймақтағы  аталмыш  кезең  жер-

леу  ескерткіштерін  зерттеу  барысында, 

зерттеуші  ғалымдар  ескерткіштердің 

көршілес  Ресейдің  Таулы  Алтай, 

Тыва 

территорияларындағы 

жер-

леу  ескерткіштерімен  және  Жетісу 

өлкесіндегі  жерлеу  ескерткіштерімен 

ұқсастықтары бар екендігін жазып жүр. 

Шығыс 

Қазақстан 

территориясындағы 

ерте 

сақ 

ескерткіштері 

Майемер, 

Шілікті 

ескерткіштерімен белгілі. 

Майемер  обаларында  үйіндінің 

астына  тас  қоршау  салынады,  кейде 

қaбip үcтi бөренемен жабылады. Кейде 

жерлеу камерасы тас плиталармен жа-

былып,  ішіне  ақым  қазылып,  адамды 

ағаш табытта жерлеу салты кезедеседі. 

Осылай  ағаш  табытта  жерлеу  түрі 

Шығыс 

Қазақстандағы 

Бородули-

ха  ауданына  қарасты  Кондратьевка-21 

қорымында да тіркелген [Шульга П.И., 

2008].  Ескерткіштің  мерзімделуі  мола-

дан табылған қола ауыздыққа қарағанда 

б.д.д.  VІІ-VІ  ғ.  аралығы  [Марсадолов 

Л.С., 1998]. Мүрделердің басы шығысқа 

қаратылып,  шалқасына  жатқызылатын 

болған.  Кейде  мола  шұңқырының 

оңтүстік  бөлігіндегі  сәл  жоғарылау 

орналасқан  алаңға  жылқының  басын 

батысқа  қарата  жерлеу  түрі  кездеседі 

[Самашев  З.С.  и  др.,  1998].  Сондай-

ақ,  Майемер  жазығындағы  бір  қорған 

өзінің  конструкциялық  құрылымымен 

шілікті алқабындағы С.С. Черников пен 

Ә.Т.  Төлеубаевтың  қазған  обаларымен 

ұқсас  келеді.  Бұл  қорғандардың  ба-

сты  ұқсастықтарына  обаларды  қоршай 

тас  белдікпен  көмкерілген  үш  құрылыс 

қабатын  айтуға  болады.  Ең  жоғарғы 

қабаты  топырақ  пен  шымнан  тұрады. 

Екіншісі  ізбесті  қабат  және  ақырғы 

526

в

опросы

 

археологии

  к

азахстаНа

.

 Выпуск 3.

үшінші қабат - өзеннің жұмыр тасынан 

үйілген  тас  құрылыс.  Үшінші  қабаттың 

астынан  қарағайлардан  қималанып 

салынған пирамида пішіндегі қабірхана 

тіркелді.  Қабірхананың  ОБ  бөлігінде 

жалпақ  тастардан  қаланған  тас  жәшік 

бар.  Қорған  толығымен  тоналып  кет-

кен. Қабірхананың шығыс жағынан жер 

асты  дәлізі  (дромос)  ашылды.  Дромо-

сты аршу барысында ағаш діңгектердің 

іздері аңғарылды, балкім, ағаш жабын-

ды болуы мүмкін. Дәліздің орта шенінің 

тұсы түгелімен ірі тастармен шегендел-

ген.  Дромосқа  кіретін  есіктің  болмауы, 

о бастан жерасты дәлізінің ірі тастармен 

шегенделіп  тасталуы,  бұл  құрылыстың 

таза  ғұрыптық  ғана  мәні  болғандығын 

көрсетеді. 

Шілікті 

алқабындағы 

Байгетөбе қорғанының құрылысы атал-

мыш  қорғанның  құрылысына  жақын 

келеді,  бірақ,  Байгетөбе  қорғанында 

үлкен  және  кіші  екі  дромостың  болуы 

мен  қабірхананың  ішінде  тас  жәшіктің 

болмауы,  оны  Майемер  жазығындағы 

қорғаннан оқшаулайды. 

Жерлеу құрылыстық кешендеріндегі 

ұқсастықтар  негізінде  С.С.  Черников 

[Черников С.С., 1975, с 133], Ғ. Омаров 

Бұқтырма ескерткіштерінің біраз бөлігін 

оңтүстіктегі шілікті ескерткіштер тобына 

жатқызады. Ғ. Омаров өз еңбектерінде 

майемер 

қорғандары 

шілікті 

ескерткіштерінің  қиыр  солтүстік  нүктесі 

деп көрсетеді де, Шілікті қорғандарына 

ұқсас  ескерткіштердің  белгілі  бір  тер-

риторияны  алып  жатуына  байланысты 

«шілікті  археологиялық  мәдениетін» 

бөліп, оны б.з.д VIII – IV ғ. мерзімдейді 

[Омаров  Ғ.,  2010].  Л.С.  Марсадо-

лов  шілікті  мен  майемерді  «шілікті  + 

майемерліктердің»  күшті  тайпалық 

одағы  қалдырған  ескерткіштер  то-

бына  біріктірген  [Марсадолов  Л.С., 

1996, табл. 3, с. 64]. Шілікті-Майемер 

ескерткіштерін  дәл  осындай  сипатта 

атауды  А.Оңғар  да  өзінің  кандидаттық 

жұмысында көрсетеді [Оңғар А., 2010, 

12 б.]. Бүгінгі таңдағы қос ескерткіш ту-

ралы қолда бар материалдарды саралай 

отыра,  біз  де  осы  кезең  ескерткіштерін 

Шілікті-Майемер  кезеңі  деп  атағанды 

жөн деп санаймыз.

Соңғы 

жылдардағы 

зерт-

теу  жұмыстары  барысында  Шығыс 

Қазақстан  мен  іргелес  жатқан  тер-

риторияларда  ерте  сақ  уақытымен 

мерзімделетін  көптеген  ескерткіштер 

ашылуда. Алайда, ол ескерткіштер өзіне 

тән  спецификалық  ерекшеліктерімен 

ерте  сақ  кезеңіндегі  өзге  жерлеу 

ескеркіштерінен 

айырықшаланады. 

Осындай  ескерткіштер  қатарына  Ал-

тай 

таулы 

облысына 

жапсарла-

на  жатқан  Саян  таулы  өлкесіндегі  ал-

дыбел  мәдениетін  айтып  өтуге  бола-

ды.  Бұл  мәдениет  ескерткіштерінде 

қорғандар  бір-біріне  нығыздалып, 

қосарланып  салынған.  Қосарланған 

кешеннің  бойлық  осі  солтүстік-оңтүстік 

бағытымен жүргізілген. Қорған үйіндісі 

тау  жыныстары  мен  жұмыр  тастар-

дан  тұрады.  Пішіні  шеңбер  неме-

се  сопақша.  Көп  жағдайларда  қорған 

ірі  тұғыртастармен  қоршалаған.  Қабір 

шұңқырында  жерлеу  үсті  тас  плита-

лармен жабылған тас жәшіктерде (түбі 

топырақ болған), қима тағандарда, кей 

кездерде  астау  табытта  жерлеу  салты 

кездеседі. Жер үсті құрылысының астын-

да  1  ден-7  ге  дейін  жерлеу  кездеседі. 

Қорған ортасында - тас жәшік, не қима 

тағанға  жерленген  орталық  жерлеу. 

Орталық  жерлеуді  қоршай  өзге  жер-

леулер  орналастырылған.  Олар  да 

тас  жәшікте,  не  қима  тағанда  болған. 

Қорғанның периметрі бойынша жерле-

улерде  ересектер,  жас  өспірімдер,  ба-

лалар болған (балалардың жерлеулері 

527

ш

ығыс

 Қ

азаҚстаНда

 

ерте

 

саҚ

 

дәуіріНің

 

жерлеу

-

ғұрыптыҚ

 ...

А.С. Жунисханов

кей жағдайларда тұғыртастардың сыр-

тына  шығарылған),  мүрделер  сол 

бүйіріне  бүктеле  жатқызылып,  батыс 

жаққа  бағытталатын  болған,  не  ба-

тыс сектор арасында ауытқып отырған. 

Алдыбел  мәдениетінің  қорғандарына 

тән  сипат  -  жылқының  жерленуі  бол-

маса  да,  орталық  қабір  шұңқырына 

шеті  үзеңгі  тәріздес  ауыздықтардың, 

айылбастардың  салынуы  [Грач  А.Д., 

1980]. 

Орталық  Қазақстан  аумағындағы 

ерте сақ қорғандарының көбі тастан, аз 

бөлігі топырақтан, не топырақ және та-

стан салынған. Мәйіт қабір шұңқырына, 

не  сирек  жағдайда  көне  жер  бетінде 

жерленген. 

Жерлеу 

камерасының 

негізігі түрі - қарапайым сопақша, кей-

де  тікбұрышталып  келген  шұңқыр. 

Ақым  етіп  қазылған,  сондай-ақ,  ішіне 

тас  жәшік  қойылған  шұңқырлар  да 

кездеседі.  Үсті  тас  плиталармен  жабы-

латын болған. Мәйіттердің жатқызылуы 

шалқасынан,  қолдары  дене  бойымен 

орналастырылған. Бағытталуы әр түрлі, 

-  басымен  солтүстік-батыс,  солтүстік, 

батысқа  қаратылуы  басым.  Мәйітпен 

бірге  жерлеу  камерасына  қойдың 

алдыңғы, не артқы аяқтары, омыртқасы, 

жауырыны,  қабырға  бөлігі,  басы,  тым 

сирек жағдайда бүтін денесі қойылатын 

болған.  Мәйітпен  қоса  жылқының  ба-

сын  көму  салты  жиі  кездеседі.  Қоса 

жерленген  заттар  қатарынан  соғыс 

қарулары  (қанжар,  жебе  ұштары), 

құранды белбеу, ат әбзелдері, айналар, 

тас  құрбандықтар,  пышақтарды  айтуға 

болады  [Таиров  А.Д.,  2000].  Орталық 

Қазақстандағы  тасмола  мәдениетінің 

алдағы уақыттардағы ескерткіштерімен 

қорған 

үймесіндегі 

тікбұрышты 

қоршаулар, тас шеңбер, қабір шұңқыры 

қабырғаларының  тас  плиталармен 

тұрғызылуы  және  тас  жәшікте  жерлеу 

салты  байланыстырады.  К.А.  Ақышев 

б.д.д.  VIII-VII  ғ.  Орталық  Қазақстан 

аумағындағы мекендеген халықтардың 

жерлеу  салттарында  кенеттен  пайда 

болған өзгерістердің себебін (мүрденің 

С  бағытталуы,  кейбір  бұйымдар)  не 

шығыстан, не батыстан келген әсермен 

түсіндіреді.  Өткен  жылы  Орталық 

Қазақстандағы 

А.З. 

Бейсеновтың 

басшылығымен 

зерттелген 

Тал-

ды-2  қорымындағы  қорғандарының 

конструкциялық  құрылымының  кей 

элементтері  (дромос)  мен  аң  стилінде 

жасалған  кей  бұйымдары  [Бейсе-

нов  А.,  2010]  Шілікті  қорғандарынан 

табылған  заттармен  ұқсас.  Егер  жер-

леу  ескерткішін  қоғамның  діни-

идеологиялық ұстанымын айқындайтын 

көрсеткіш  деп  қабылдайтын  болсақ, 

онда  Шілікті  мен  Майемер,  Талды 

және  өзге  ескерткіштерде  кездесетін 

ұқсастықтарды  (қабір  шұңқырының 

формасы,  мүрделердің  жатқызылуы, 

заттары) ескере отырып, ерте сақ кезеңі 

уақытындағы  тайпалы  одақтардың 

бір 

діни-идеологиялық 

шеңберде 

болғандығын айта аламыз. 

Бірақ,  біз  жерлеу  салттарын-

да  кездесетін  ұқсастықтарды,  сақ 

мәдениетінің  ортақтығын  ескере  от-

ыра,  олардың  этникалық  құрамы  бір 

текті  деп  айта  алмаймыз.  Керісінше 

әрбір  аймақтың  өзіндік  локалды 

ерекшеліктері болған.

Осынау 

алып 

территорияда, 

нақтырақ  айтқанда  Шығыс  Қазақстан 

аумағында 

ерте 

сақ 

кешенінің 

қалыптасуын  ғалымдар  миграциялық 

үдерістермен  және  автохтондықпен 

байланыстырады. 

Кей 

ресейлік 

ғалымдар  аталмыш  аймақтағы  ерте 

сақ  ескерткіштерінің  қайнар  бастауын 

Алтайдан  сырт  аймақтардан  іздеудің 

қажеттілігін  атап  көрсетеді.  Нақтырақ 

528

жүктеу/скачать 10,67 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: