Вопросник: Генетика с основами селекции
Аутбридинг және инбридинг
жүктеу/скачать 136,82 Kb.
|
Генетика емтихан сұрақтары
| 9. Аутбридинг және инбридинг.
Инбридинг (ағылшынша іn – ішінде және breedіng – будандастыру) – бір популяция аумағындағы жақын түрлердің будандасуы. Жақын туысты будандастырылатын организмдерде қандай да болмасын гендегі аллельдердің (гендер жұбының бірі) бірдей формасының көріну мүмкіндігі жоғары болады. Осыған байланысты, жақын текті будандасудың деңгейі өскен сайын гомозиготалы организмдердің пайда болу жиілігі де артады. Өсімдіктерде табиғи инбридинг өздігінен тозаңдану кезінде жүзеге асады. Айқас тозаңданатын өсімдіктердегі инбридинг – ырықсыз (мәжбүрлік) тозаңдану деп аталады. Бұл инбредті (туыс дарабастарды шағылыстыру кезінде пайда болушы) депрессияға, яғни дарабастардың өмір сүру қабілеттілігінің және өнімділігінің төмендеуіне әкеледі. Инбредті депрессия рецессивті летальді (өлімге душар ететін) гендерге, сондай-ақ, организмнің тіршілік ету қабілеттігін төмендететін гендердің гомозиготалы қалыпқа ауысуына байланысты болады. Мысалы, жүгері, картоп, капустаның өздігінен тозаңдануы нәтижесінде өсу деңгейі, жеміс беруінің төмендеуі, әр түрлі ауытқулары байқалады. Инбридингке байланысты депрессия, көбінесе, бірінші ұрпақта көрінеді де, белгілі бір деңгейге жеткеннен кейін, әрі қарай дамымайды. Инбредті дарабастар қалыпты гендері бойынша гомозиготалы болғандықтан, бағалы белгілерімен сипатталатын гендер де келесі ұрпаққа тұрақты беріліп отырады. Екі немесе бірнеше инбредті линияларды будандастыру бірнеше буданды (гибридті) ұрпақтың гетерозисіне әкеледі. Мысалы, жүгерінің тетрабуданы – төрт инбредті линиялардың будандасуынан пайда болатын өнім. Ол жай сорттарға қарағанда өнімді 30 – 60%-ке жоғары береді. Мал шаруашылығындағы инбридинг – жақын текті жануарлардың шағылысуы болып табылады. Мұны мал шаруашылығында ұзақ уақыт қолдану, жануарлардың тіршілік қабілетінің төмендеуіне, организмнің кейбір ауруларға қарсы тұру қасиетінің кемуіне, олардың беретін өнімі мен сапасының нашарлауына, мутантты ұрпақтардың пайда болуына және төлдерінің өлі тууына әкеледі. Тәжірибеде инбридингті жиі қолдану – организмде әр түрлі тұқым қуалайтын аномалиялардың көрінуіне әкеледі. Мысалы, селекцияда өсімдік сорттары мен асыл тұқымды малдың бағалы белгілерін сақтау мақсатында инбридингтің орташа деңгейі ғана қолданылады. Инбридингтің жоғары деңгейдегі қолайсыз салдары – генетикалық жағынан туыс адамдардың некелесуінің дұрыс еместігіне негіз болады. Ағайын адамдар арасындағы некелесу – олардың балаларында сирек байқалатын тұқым қуалайтын аурулармен ауыруына, мүгедектікке, өлі туу, өліп қалуға әкеледі. Инбридинг рецессивті аллельдерді шығару үшін, көптеген аллельдері бойынша гомозиготалы организм (таза линия) және асыл тұқымдар алу үшін, сорт ішінде аллельдерді сақтау үшін, популяцияда әр түрлі белгілерді анықтау үшін қолданылады. Өсімдіктер селекциясында осы мағынаға сай көбінесе инцухт (немісше Іnzucht) – термині қолданылады. Бұл – организмдердің бір популяциясындағы туыстығы өте жақын формаларды шағылыстыру болып саналады. Аутбридинг - тұқымдық өсіру әдістерінің бірі, ол туыстықтан айырмашылығы, бір-бірімен байланысы жоқ кроссинг болып табылады. Бұл салыстырмалы түрде қарапайым және сенімді өсіру әдісі, өйткені ұрпақтан ұрпаққа тұрақты ұрпақ күтіледі, яғни өнімділік деңгейінің төмендеуіне байланысты рекомбинантты шығындар болмайды. Аутбридинг - жануарлардың барлық түрлерінде және барлық тұқымдарда жиі қолданылатын өсіру әдісі. Оны қолдану 1850 жылдар шамасында әртүрлі жергілікті тұқымдардан ауыл шаруашылығы жануарларының қазіргі заманғы тұқымдарын жасаудың алғышарты болды, сонымен қатар осы тұқымдардың бүгінгі өнім деңгейіне жету үшін қанды, сіңіру және біріктіру сияқты асылдандыру әдістерін қолдану болды. Асыл тұқымды асыл тұқымды малдарды пайдаланудың басталуымен бір мезгілде селекционерлердің асыл тұқымды бірлестіктері қалыптаса бастады, сонымен қатар бір популяцияның жануарлары жүйелі түрде сипатталатын асыл тұқымды кітаптарды жүргізу басталды. Сондықтан практикалық мал шаруашылығындағы аутбридингті жылқы кітабы бойынша асылдандыру деп те атайды. Тұқымдардың аз санында жылқы кітапшалары жабылады (мысалы: ағылшын таза қанды, исланд жылқысы). Демек, ата-анасы тиісті тұқымның асыл тұқымды кітабына енгізілген жануарлар ғана асыл тұқымды кітапқа жазылуы мүмкін. Таза өсірудің бұл экстремалды түрі жануарлардың басқа түрлерінде қолданылмайды. жүктеу/скачать 136,82 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|