Xxii республикалық студенттер мен жас ғалымдардың ғылыми конференция материалдары
ШІРІКРАБАТ МӘДЕНИЕТІНІҢ ЕСКЕРТКІШТЕРІ: ЗЕРТТЕЛУІ ЖӘНЕ
жүктеу/скачать 8,13 Mb. Pdf көрінісі
|
Сборник материалов конференции (продолжение)
| ШІРІКРАБАТ МӘДЕНИЕТІНІҢ ЕСКЕРТКІШТЕРІ: ЗЕРТТЕЛУІ ЖӘНЕ
ЖІКТЕЛУІ Есімахан Ф., Тәжекеев Ә. Қорқыт Ата атындағы Қызылорда Мемлекеттік Университеті Сыр өңіріндегі сақ дәуірінен сақталған ежелгі қалалардың бірі – Шірік-рабат қалашығы. Шірік-рабат қалашығы оңтүстік-батысында Парсы елі, терістігінде Ресей мен оңтүстік-шығысында Қытайды жалғастырған Ұлы Жібек Жолы бойында орналасқан. Шаһар сол заманда өмір кешкен халықтардың Хорезм, Парсы елдерімен шекаралық бекінісі рөлін атқарған. Өйткені, бұл елдердің байланысы кезінде арнасы тасыған Жаңадария арқылы жүріп отырған. Сайын даланы мекендеген қазақ халқының тарихынан сыр шертетін мәдени құндылықтардың бірі – ежелгі қалалар. Құм астындағы көне жәдігерлерде дәуірлер тынысы, таным мен тіршілік бар. Шөгіп қалған шаһарлар – есте жоқ ескі заманның естелігі. Ал сол тарихи мұраны ғылым таразысына салу, тәлімін алу – бүгінгі ұрпақтың еншісіндегі іс. «Өзен жағалағанның өзегі талмас» деген тәмсіл бар халықта. Қай заманда болмасын өзен бойы өркениет пен тіршіліктің тұрағы болған. Сауда жолы мен қала мәдениеті де су сағасында қалыптасқан. Сыр өңіріндегі төбе сайын кезігетін тарихи қалалардың көптігін дария бойында орналасқандығымен байланыстырса болғандай. Өткен ғасырдың орта шенінде Хорезм археологиялық-этнографиялық экспедициясы (әрі қарай ХАЭЭ) біздің өлкемізде зерттеу жұмыстарын жүргізеді. Далалық зерттеулер барысында Шірік-рабат, Бәбіш-мола, Баланды, Ұйғарақ, Түгіскен секілді ежелгі өркениет ескерткіштеріне жасаған қазба жұмыстары нәтижесінде құнды деректерге қол жеткізеді. Шірік-Рабат қаласында ең алғаш 1946 жылы зерттеу жұмыстарын С.П.Толстов басқарған ХАЭЭ-сы жүргізді. С.П.Толстов Шірік-рабат қаласын ХІІ ғасырдағы "Инша" құжаттар жинағында көрсетілген Хорезм-Женд жолының бойында, Жендтен 20 фарсах 509 (120 км) жерде орын тепкен Саг-дере мекенімен байланыстырады. Ол қазіргі Қызылорда- Тақтакөпір жолы арқылы жүріп өткенін, Жанақала қалашығынан батысқа қарай 120 км жерде, Жаңадарияның көне арнасының жағасында орналасқандығын айтады. Сонымен қоса, Саг-дере – түркі-иран сөздерінің тіркесі, мағынасы «оң аңғар, оң жақ алап», Жаңадария арнасы Шірік-рабатқа жетпей екіге бөлінеді, оның оң жағындағысының аңғарында қала жұрты орналасқан деп көрсетеді. С.П.Толстов осындай дәлелдерді келтіре отырып, Шірік-рабат қаласы ертеортағасырлық Саг-дере қаласы деп тұжырымдайды. ХАЭЭ-нан кейін ескерткіште археологиялық зерттеулер 2004 жылы Елбасының қолдауымен жүзеге асырылған мемлекеттік «Мәдени мұра» бағдарламасы аясында қайта қолға алынды. ҚР БҒМ Ә.Х.Марғұлан атындағы археология институтының жетекші ғылыми қызметкері, белгілі археолог Ж.Құрманқұлов жетекшілік жасайтын Шірікрабат археологиялық экспедициясы Қорқыт Ата атындағы ҚМУ мамандарымен бірлесе қазба жұмыстарын жүргізіп келеді. Шірікрабат археологиялық экспедициясы 15 жылдан бері Шірік-рабат қала жұрты мен оның айналасындағы ескерткіштерге барлау және қазба жұмыстарын жүргізіп келеді. Шірік-рабат қаласы көненің көрінісін анықтайтын Сыр бойындағы бірден-бір ескерткіш болғандықтан, онда археологиялық және ғылыми зерттеулер жүргізу маңызды ақпараттар алуда зор роль атқарады. Бұл зерттеулер 2013 жылы облыс әкімі Қ.Көшербаевтың төрағалығымен құрылған «Қызылорда облысының тарихи-мәдени мұраларын қорғау және пайдалану жөніндегі ғылыми-әдістемелік кеңесі» шешімімен жалғасын тапты. Шірік- рабаттан бөлек облыс аумағындағы Бәбіш-мола кешені, ортағасырлық Сығанақ, оғыздардың астанасы Жанкент, Сортөбе, және Қыш-қала қалашықтарында зерттеу жұмыстарына қолдау жасалуда. Осындай қолдау алдағы уақытта да жалғасын таппақ. Сонымен қатар осы қалаларда археологиялық зерттеу жұмыстарына қатысып, бақылау жасау облыстық тарихи және мәдени ескерткіштерді қорғау жөніндегі мемлекеттік мекемесі құзырына берілген. жүктеу/скачать 8,13 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|