ҔЮеЮҕ әвгЯжгпіліҗ пЮржты Н. Келімбесов едгйбі вәрір әвгЯжгпі
жүктеу/скачать 22,83 Mb. Pdf көрінісі
|
| Кмкнмежужяйыҕ
“Оғъз - наме” аңъзънъң ПаЯиж Ұлссъҕ ҕҰрыйыоы кісапфанарънда раҕсалған нҰрҕаръ кҲлемі МЮекҰлы. жағънан онча үлкен емер. Ҕолжазба небәЯі 21 паЯаҕ немере 42 бес болъп келеді. ӘЯбіЯ беске 9 жолдан ғана жазълған. МҰнъң Ҳзі кездейроҕ жәйіс емер, “Оғъз - наме” Ҳзінің композихиьлъҕ ҕҰЯълъръ жағънан “Күлсегін” жъЯъна Ҳсе - мҲсе Ұҕрар детге боладъ. БҰл екі чъғаЯманъң авсоЯлаЯъ рол дәтіЯдің Ҳзіндік әдеби дәрсүЯін беЯік Ұрсаған рҲз зеЯгеЯлеЯі болра кеЯек. Цамаръ кезінде кҲЯкем чъғаЯмада ртЯесселесін белгілі біЯ оҕиғанъ Яес - Яесімен жүйелеп, мазмҰндап айсъп чъғтдъң беЯік ҕалъпсарҕан Ҳзіндік дәрсүЯі, әдеби ҕағидаръ болған риьҕсъ. Күлсегін жъЯъ оръндай әдеби дәрсүЯ негізінде жазълғанън, онъң біЯнече хикл - фикаьдан сҰЯасънън жоғаЯъда айссъҕ. Оғъз басъЯ жҲніндегі пЯозалъҕ фикаь да композихиьлъҕ ҕҰЯълъръ жағънан Күлсегін жъЯъна Ұҕрар. “Оғъз - наме”— ҕъЯъҕсан арсам хикл - фикаьдан сҰЯадъ. ӘЯбіЯ хиклда Оғъз ҕаған стЯалъ белгілі біЯ оҕиғалаЯ ғана баьндаладъ. Рондай - аҕ әЯбіЯ хиклдъң Ҳзі үч алеменссі ҕамсидъ, олаЯ 1. Оҕиғанъң барсалтъ. 2. Оҕиға желірінің Ұлғайъп, ҲЯірсеті. 3. Оҕиғанъң сүйіні, ҕоЯъсъндъ. БіЯінчі хиклда Ай - ҕаған ассъ анадан ғажайъп рҰлт біЯ Ұл бала стълғанъ стЯалъ айсъладъ: КҲне күнләЯдан біЯ күн Ай - ҕағаннъң кҲзт иаЯиб бодалді, ЕЯкак оғҰл соғҰЯдъ. Очтл оғтлнтң Ҳңлтгі ціЯағъ кҲк еЯді, Ағъзъ асач ҕізіл еЯді. КҲзләЯі ал, рацлаЯъ, ҕачлаЯъ ҔаЯа еЯділаЯ еЯді. МазмҰнъ: ЕЯседе күндеЯдің біЯ күні Ай ҕағаннъң кҲзі жайнап, БіЯ Ұл бала сапсъ. Рол баланъң жүзі кҲгілдіЯ, 103 Атзъ — оссай ҕъзъл еді, КҲзі — ал ҕъзъл, чачъ, ҕаръ Ҕап - ҕаЯа боласън. Екінчі хиклда рол баланъң ҕъЯъҕ күнде Ҳріп, еЯ жесе барсағанъ әңгіме боладъ: КъЯъҕ ктндтн роң бедткладъ, ЖүЯді, ойнадъ Адағъ тд адағъ даг, БеллаЯъ беЯі беллаЯъ даг, ИағъЯъ кіч йағЯъ даг, КҲгтзт адтғ кҲгтзт даг еЯді. Бәданінтң камағі сүг стлтклтЯ еЯді, ЖілкілаЯ ктсайа стЯтЯ еЯді, АслаЯға міна стЯтЯ еЯді, Киик ат атлайа стЯтЯ еЯді. КүнлаЯдан роң, кецалаЯдан рох иігіс болдъ МазмҰнъ: ҔъЯъҕ күннен роң Ҳрсі — жүЯді, ойнадъ. Аьғъ — Ҳгіздің аьғъндай, Белі — ҕарҕъЯдъң беліндей, ИъҕсаЯъ — бҰлғъннъң иъғъндай СҲрі — абдъң сҲріндей еді. Денерінің бәЯін сүк барҕан еді. Жълҕъ бағасън еді, Асҕа мінесін еді. Киік атлап жүЯесін, Салай күн.салай сүниен рок жігіс болдъ. Үчінчі, сҲЯсінчі хиклда Оғъз басъЯдъң аң атлатға чъҕҕанъ, маЯал, аб, ҕаЯчъға асыч алғанъ, ронъң бәЯін жеп ҕойған жалғъз мүйізді үЯейлі жъЯсҕъчпен аЯпалъръп, аҕъЯъ жеңіп чъҕҕанъ — ҕазаҕ еЯсегілеЯіндегідей раЯънмен ҕъзъҕсъ есіп баьндаладъ. БҰдан кейінгі біЯнече хикл - фикаь Оғъз басъЯдъң үйленгенін, одан үч бала стълғанън баьндатға аЯналған: КҲне ктнлаЯда біЯ күн Оғтз ҕаған биЯ иеЯда сеңЯіні ЖалбаЯғтда еЯді. ҔаЯағҰлк келди. КҲксен биЯ кҲк йаЯтҕ стчсі. Ктндтн айан, айдтн ҕтғтлғтлтғЯаҕ еЯді. Оғтз Ҕаған йтЯтді, кҲЯді кім Очбт жаЯткнтң аЯарінда біЯ киз баЯ еЯді. 1 А. М. ШеЯбак. Огтз —наме. Мтфаббас—наме. М., 1959, р 22. БҰдан кейінгі бессеЯдегі мъралдаЯдъ да оръ кісапсағъ сЯанр - кЯипхиьръ бойънча алдъҕ.— Н. К. 104 Жалғъз ол стЯтЯ еЯді. Жаҕчъ кеЯтклтг біЯ киз еЯді Антң бачінда асачлтғ жаЯтклтғ біЯ меңі баЯ еЯді. Алстн Казтк даг еЯді. Очтл ҕиз андағ кҲЯтлтг еЯді: Кім ктлра кҲк сәңЯі ктла стЯтЯ, Жъғлара — кҲк сәңЯі жъғлайа стЯтЯ. Оғъз ҕаған анъ кҲЯдткса Ҳзі ҕалмадъ, Кессі, ретді, алдъ... жүктеу/скачать 22,83 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|