ҔЮеЮҕ әвгЯжгпіліҗ пЮржты Н. Келімбесов едгйбі вәрір әвгЯжгпі
жүктеу/скачать 22,83 Mb. Pdf көрінісі
|
| (Оғыз қаған апоры)
“Оғъз - наме”—сүЯкі сексер фалъҕсаЯдъң ежелгі чежіЯерін генеалогиьлъҕ аңъздаЯ негізінде кҲЯкем сілмен баьндайсън апорсъҕ чъғаЯма. Ронъң Ҳзінде, чъғаЯманъң рбжессік желірі жеке Ят - сайпалаЯ чежіЯеріне негізделген емер. “Оғъз - наме”— әЯі кҲЯкем, әЯі саЯифи стъндъ детге боладъ. “Оғъз - наме” кҲЯкем ҕаЯа рҲз, ьғни пЯоза сүЯінде жазълған чъғаЯма екені датръз. Әйсре де онъң әдессегі пЯозалъҕ чъғаЯмалаЯдан Ҳзіндік еЯекчелігі баЯ. МҰнда - ҕаЯа рҲздің Ҳзі белгілі біЯ ъЯғаҕҕа, рҲздің ічкі Ұйҕаръна бағънасън риьҕсъ. МҰнъ кезінде чежіЯечілеЯ әтезді жүйеге ралъп, сүЯлі - сүЯлі маҕаммен жъЯ риьҕсъ есіп оҕисън болған. Рол ребепсі Оғъз басъЯ жайъндағъ фикаь - аңъздъ кейде “Оғъз - жъЯъ” немере “Оғъз басъЯ дарсанъ” деп се асай беЯеді. Фалъҕ аЯарънда оръ асатлаЯъ жиіЯек айсъладъ. “Оғъз - намеде” негізінен Оғъз ҕағаннъң әркеЯи жоЯъҕсаЯъ, басъЯдъң ҕан майдан роғърсағъ еЯлік ірсеЯі мадаҕсаладъ. ЦъғаЯманъң негізгі идеьръ — елді атъз біЯлікке, еЯлікке, адамгеЯчілікке үндет, фалъҕсъ ръЯсҕъ жатға ҕаЯръ күЯерке чаҕъЯт. Эпорсъҕ раЯънда жазълған “Оғъз - наме” фикаьрънъң саЯифи негіздеЯін дҰЯър аңғаЯт үчін оғъз сайпалаЯъ біЯлерсігі жайънда біЯеЯ рҲз айса кесейік. ОғъздаЯ — еЯседегі сүЯкі сайпалаЯънъң біЯі. ОлаЯ кҲбінере деЯлік РъЯдаЯиьнъң сҲменгі ағъръ мен ҔаЯасат бҲксеЯін мекендеген. Ұзаҕ жълдаЯ бойъ кҲЯчілер сайпалаЯмен роғъръп, АЯал сеңізінің басъръ мен Карпий сеңізінің ролсүрсік жағалатън ҲздеЯіне ҕаЯасъп аладъ. КенгаЯ - пеценек біЯлерсіксеЯіне ҕаЯръ IX—X ғаръЯлаЯда жүЯгізілген оръ роғърсаЯдъң оҕиғалаЯъ “Оғъз - наменің” рбжессік желіріне негіз болған. Ронъмен, X ғаръЯда оғъздаЯдъң раьри біЯлерсігі — оғъз мемлекесі ҕҰЯълғанда арсанаръ РъЯдъң сҲменгі ағъръндағъ Жаңакенс немере Жаңа Гтзиь деп асаласън ҕала болған. Оғъз сайпалаЯъ біЯлерсігі 965 жълъ Киев Ртръмен одаҕсаръп аладъ да, екі жаҕҕа біЯдей ҕасеЯ сҲндіЯіп сүЯған ҕтассъ ФазаЯ кағандъғъна ҕаЯръ роғър ачадъ. АҕъЯъ фазаЯлаЯдъ жеңіп, Карпий сеңізінің ролсүрсік - чъғър жағалатън да жатлап аладъ. АЯадан жиъЯма 99 жъл Ҳскен роң оғъздаЯ оЯър кньзыдаЯъмен біЯіге осъЯъп, Еділ мен Кама ҲзендеЯі бойъндағъ бҰлғаЯлаЯдъ да сар - салҕан есіп жеңіп чъғадъ. Міне, бҰл зоЯ жеңірсеЯдің бәЯі Оғъз мемлекесінің күч - ҕтасън, раьри беделін бҰЯънғъдан да аЯссъЯа сүреді. ОғъздаЯдъң жатжүЯек еЯлігі стЯалъ алтан сүЯлі аңъздаЯ саЯайдъ. “Оғъз - наме”— оғъздаЯ жайъндағъ оръндай аңъз - еЯсегілеЯ желіріне ҕҰЯълған кҲЯкем чъ - ғаЯма. ҔъпчаҕсаЯдъң ҕассъ сегетіЯініне сҲсеп беЯе алмаған оғъздаЯ XI ғаръЯдъң оЯса чеңінде Депсі Ҕъпчаҕсан басърҕа ҕаЯай ъғъръп кеседі. БіЯаҕ олаЯдъң бәЯі біЯдей ҕонър атдаЯған жоҕ еді. Ҕазаҕрсан жеЯінде ҕалъп ҕойған оғъздаЯ біЯсе - біЯсе ҕъпчаҕ, ҕаЯлүҕ, каңлъ, сағъ барҕа сүЯкі сілдер сайпалаЯъмен аЯаларъп, ролаЯдъң асникалъҕ ҕҰЯамъна біЯжола ріңіріп кескені мәлім. жүктеу/скачать 22,83 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|