ел
-
жүЯссъ сонатға, саҕ пен сәж үчін болған ҕан сҲғірсеЯге, әділесріздікке ҕаЯръ чъҕсъ,
адамнъң еңбекке, білімге, бейбіс ҲміЯге деген пЯаворън ҕоЯғатға әЯекес жарадъ.
Әл
-
УаЯабидің уилороуиь, логика, сіл білімі, мтзъка с. б. ғълъм ралалаЯъ бойънча
жазълған еңбексеЯін оҕъп білтдің Ҳзі Ұлъ ғалъмнъң әдебиес сеоЯиьръ мәрелеріне
аЯналған сЯаксассаЯън сеЯеңіЯек сүрінтге мүмкіндік беЯеді.'
* * *
Әбт НаръЯ әл
-
УаЯаби әдебиес сеоЯиьръмен де жан
-
жаҕсъ чҰғълданған ғалъм. Әдебиес
сеоЯиьръ бойънча біЯҕасаЯ келелі еңбексеЯ жазғанън ғалъм чъғаЯмалаЯънъң раҕсалъп
ҕалған сізімдеЯінен білеміз. Мәрелен,
117
оЯса ғаръЯда ҲміЯ рүЯген аЯаб ғалъмъ Ибн Аби Трайбианъң (1203—1270) айстъ
бойънча, әл
-
УаЯабидің Ҳлең ҕҰЯълърън зеЯссетге аЯналған “Ҕалом уи ач
-
чеыеЯ ва ал
-
ҕавоуий” (“ұлең және Ұйҕар стЯалъ рҲз”) деген чъғаЯмаръ болған. Әл
-
УаЯаби дәтіЯінде
және одан кейініЯек ҲміЯ рүЯген біЯҕасаЯ әдебиесчілеЯ бҰл еңбексі поазиь сабиғасън
зеЯссетде сеңдері жоҕ
стъндъ деп жо
-
ғаЯъ бағалағанъ мәлім. ұкінічке оЯай, Ұлъ
ғалъмнъң бҰл чъғаЯмаръ әзіЯче сабълған жоҕ.
Рондай
-
аҕ УаЯаби еңбексеЯінің сізімінде
онъң “ұлең ъЯғағъ стЯалъ”, “ЫЯғаҕ пен Ҳлең
стЯалъ рҲз” және “Поазиь ҲнеЯінің негіздеЯі стЯалъ сЯаксас” деп асаласън зеЯссетлеЯі
болғанъ кҲЯресіледі.
Роңғъ жълдаЯъ Әл
-
УаЯабидің бҰЯън ғълъмға белгіріз болъп келген ара ҕҰндъ біЯ
чъғаЯмаръ БЯасирлава (Чефорловакиь) тнивеЯрисесінің кісапфанарънан сабълдъ.
АЯабча жазълған бҰл ғълъми еңбек “Кисаб ач
-
чеыеЯ” (“ұлең кісабъ”) деп асаладъ. БҰл
чъғаЯманъ аЯаб сілінен Ҳзбек сіліне атдаЯъп, оған алғъ рҲз, ғълъ
-
ми сүрініксеЯ жазъп,
жеке кісап есіп чъғаЯған белгілі Ҳзбек ғалъмъ А. ИЯиров болдъ
1
.
Әл
-
УаЯабидің “ұлең кісабъ” кҲлем жағънан чағън ғана стъндъ, онъ сіпсі кісап емер,"
маҕала деп асаған жҲн чъғаЯ. Мүмкін мҰнън, Ҳзі алғачса кҲлемді чъғаЯма күйінде
жазълған болтъ да ъҕсимал. КейініЯек белгілі біЯ ребепсеЯ әреЯімен кісап кҲлемі әдейі
ҕърҕаЯсълъп, бізге сек сезир күйінде жескен болтъ да ғажап емер.
УаЯабидің бҰл зеЯссеті жеке кісап күйінде раҕсалмаған. Ұлъ ғалъмнъң он екі бҲлімнен
сҰЯасън логика раларъндағъ кісабънъң ічіне ҕорълъп, ронъмен біЯге сүпселген екен.
УаЯаби Ҳзінің “ұлең кісабън” мънадай рездеЯмен барсайдъ: “Біз поазиьръмен фабаЯдаЯ
болған кҲпсеген фалъҕсаЯға ҕаЯағанда аЯабсаЯ Ҳз поазиьрънда бәйіссің роңғъ жағъна
кҲбіЯек мән беЯеді. Рол үчін де аЯаб бәйіссеЯі белгілі біЯ Ҳлчемдегі чекселген рҲздеЯмен
солъҕсъЯъладъ әЯі кҲЯкемделеді, мҰнъң Ҳзі олаЯда риЯек ҕолданъласън ьки кҲпчілікке
мәчһтЯ болған рҲздеЯді пайдалант аЯҕълъ ірке арадъ. ЖоғаЯъда асалған бәйіссеЯдегі
рҲздеЯден стъндайсън мән
-
мағъна оръ әңгіме болъп осъЯған нәЯре мен оҕиғалаЯға
Ұҕрайсън еліксет болтъ кеЯек.