Южно-Казахстанская область

общеобразовательных школ и средних учебных заведений на патриотическую 

тему, посвященную 25-летию Независимости Республики Казахстан 

балаларға  арналған  мамандандырылған  қазақ-түрік  мекеп-интернатының 

оқушысымын.  Мектебім  ашылған  күннен-ақ  шәкірттеріне  4  тілді  жетік 

меңгеріп  шығуына  барынша  мүмкіншілік  беріп  отыр.  Жаратылыстану 

пәндері  ағылшын  тілінде  өткізілсе,  қоғамтану  дәрістері  белгілі  қазақ,  орыс 

тілдерінде,  қосымша  түбі  бір  туыс  түрік  тілін  де  оқытады.  Осындай 

мүмкіншілік  әрбір  мектепте  жоқ,  алайда  осы  жаңа  жолдау  арқылы 

Қазақстанның  әрбір  оқушысы  менің  мектебімнің  түлектері  сияқты  аяқтаған 

соң, 3 тілді толықтай біліп шығады деген ойдамын.  

Жастар  Мемлекет  басшысының  5  институционалдық  реформасының 

маңыздылығын  халыққа  кеңірек  түсіндіріп,  насихаттауды  азаматтық 

міндетіміз  деп  санайды.  Бұл  –  өте  дұрыс  бастама.  Елбасы  айтқандай, 

“Мәңгілік  ел  идеясын  жүзеге  асырудағы  негізгі  күш  те  біздің,  яғни 

жастардың  қолында”.  Әрі  бүгінгі  өскелең  ұрпақ  ел  келешегі  екені  белгілі. 

Міне,  сондықтан  Ұлт  жоспарының  85-қадамында  көрсетілген  “Мәңгілік  ел” 

патриоттық  жолдауы  әзірленіп  жатқанда  жалынды  жастардың  қол  қусырып 

қарап отыруына болмайды. 

Түбі  бір,  іргесі  берік,  бір  Алаштың  ұрпағы  атанған  қазақ  жұрты  еш 

уақытта  өз  жолынан  тайып  көрмеген.  Ата-бабаларымыздан  қалып  келген 

басты әрі ең мағыналы байлығымыз – тәуелсіздікті мақтан тұтып, еліміздегі 

тыныштықты сақтау – әрбір Отаншыл жастың парызы. Бір ортаға бас бұрып, 

хандарымыздай  ақыл-парасатпен,  батырларымыздай  ерлікпен  ұран  қағып, 

Мәңгілік елге бірге аттанайық! 

 

 

VIII Республиканский конкурс сочинений среди учащихся 

общеобразовательных школ и средних учебных заведений на патриотическую 

тему, посвященную 25-летию Независимости Республики Казахстан 

Шүренбай Рауан 

                                                                                             9 сынып оқушысы  

№14 Қ.Қайсенов атындағы ЖОМ,      

Оңтүстік Қазақстан облысы,Жетысай қ,  

Жетекші: Ешмұзаева  Рахима Асановна 

                                                                                      e-mail: kaisenov-14@mail.ru                  

 

 Мақтаралдың мақтанышы. 

 «Бұл дүниеде жақсының аты, 

                                       Ғалымның хаты өлмейді» 

                                                      (Жиренше шешен)  

 

Тәуелсіздіктің  алғашқы  жылдарында  елді  тығырықтан  алып  шыққын 

талантты басшы, республикамызда ғылым мен экономикамыздың, ілгерілеуі 

мен халқымыздың әлеуметтік жағдайының дамуы үшін еселі еңбек етіп келе 

жатқан  жасампаз  жобалар  жаршысы,  қазақ  мақтасының  классигі,  Қазақстан 

Республикасының  ауыл  шаруашылығы  академиясының  академигі,  ардақты 

азамат, қоғам қайраткері Ибадулла Үмбетаев жайлы сөз.                                                        

Ибадулла  Үмбетаев  1951  жылы  15  сәуірде  Оңтүстік    Қазақстан 

обылсы Мақтарал ауданы «Үлгілі» ауылында туған. «Атамұра» ауылындағы 

«№ 14 Қ.Қайсенов» атындағы жалпы орта мектептің озат түлегі.                                                                                 

Әкесі Изатулла 40 жылдан астам сауда саласында жемісті еңбек етсе, 

анасы 11 бала тәрбиелеп өсірген ардақты ана болған. 

Ибадулла  жастайынан,  алғыр,  елгезек,  көпшіл  болып  өседі. 

Баласының  бойындағы  осындай  қасиеттері  келешекте бақытқа  жетелейтінін 

ана жүрегі сезіп, түсіне аян берген. Ибадулланың анасы Нағима көрген түсін 

адамдарға  айтып  отырады  екен».Түсімде  балам  өте  биік  мұнараның  ұшар 

басында  тұр.  Жай  тұрған  жоқ  жердегі  адамдарға  су  беріп  жатыр.  Жұрттың 

бәрі  суға  ұмтылып  таласып-тармасып  ыдыстарын  тосып  тұр.  Биіктен 

шашырап  аққан  су  төгілмей  тұп-тура  ыдыстарына  құйылып  жатыр.  Жұрт 

мәз-мәйрам,  ыдыстарын  суға  толтырып  риза  көңілмен  тарқап  бара  жатыр» 

деп тоқтайды Нағима апамыз. Сол Нағима апамыз аян берген түсін өзі жорып 

«Құдай  қаласа,  менің  ұлым  көпке  шарапаты  тиетін,  шапағаты  мол, 

қайырымды  азамат  болады.  Елдің  алғысы  мен  қошеметіне  бөленеді»  - 

дейді.Ибадулла  Үмбетаев  анасының  түсі    анық  келіп,  есімі  елге  танылып 

ауданға  әкім  болады.  Бәріне  жан-жақты  оймен  қарап,  үлкендердің  де, 

кішілердің  де  сөзіне  құлақ  асып,  үлкен  ұжымды  ұйымдастырып,  мақсатты 

істерге жұмылдырып келе жатқан іскерлігіне тәнті боламыз. 

Ғылымның асқар биігіне  шыққан И.Үмбетаев алғашқы еңбек жолын 

кішкентай ғана мақта шаруашылығы тәжірбие станциясынан бастайды. 1972  

жылы  Қазақ  Мемлекеттік  ауыл  шаруашылығы  институтын  бітірген.  Жас 

маман  1972-1979  жылдары  Атакент  қалашығында  тәжірбие  станциясында 

VIII Республиканский конкурс сочинений среди учащихся 

общеобразовательных школ и средних учебных заведений на патриотическую 

тему, посвященную 25-летию Независимости Республики Казахстан 

лобарант,  ғылыми  қызметкер,  лобаратория  меңгерушісі  болып  жұмыс  

істейді.  1972-1982  жылдары  Жетісай  аудандық  партия  комитетінің  ауыл 

шаруашылығы  бөлімінің  меңгерушісі,  сол  ауданның  Ленин  атындағы 

кеңшарында  директор  болды.  1988-1989жылдары  обылыстық  агроөнеркәсіп 

бірлестігі  төреғасының  орынбасары  қызметтерінде  болды.  Ғылымның 

тереңіне  бойлауға  бел  буған  ізденімпаз,  талабы  таудай    алғыр  Ибадулла 

ағамыз  шаруашылық,  әкімдік  қызметкер  атқарып  келеді.  Ол  кісі  әкімдік 

қызметтен шектеліп қалмай, жүрегіне жақын тұтқан ғылым жолын бір сәт те 

естен  шығарған  емес.  Араға  20  жыл  салып  өзін  баптап  ұшырған-алтын  ұя 

тәжірбие  станциясына  1999  жылы  директор  болып,  біржолата  ғылымға  бет 

бұрды.  Аз  уақыт  ішінде  айтарлықтай  абыройлы  істер,  атқарып  академик 

атағына  қол  жеткізді.  Академик  И.Үмбетаев  басқарып  отырған  ғылыми 

зертеу инуститы мақташы диқандардың игілігі үшін аянбай тер төгіп келеді. 

Мақта 

саласындағы 

белгілі 

ғалым 

И.Үмбетаев 

үлкен 

ұйымдастырушылық  қабілетін  ғылыми  зертеулермен  шебер  ұштастыра 

отырып,  бәсекеге  қабілетті  қазақыстандық  мақтаның  11  инновациялық 

сортын сұрыптап, өндіріске енгізді. Бұл  жаңа сорттар бүгінгі таңда оңтүстік 

өлкесі  мақта  алқаптарының  75  пайыздан  астам  жерінде  аудандастырылып, 

егілуде.  «Мақтарал»  мақта  сорттары  авторлық  куәлік  және  инновациялық 

патенттерін  иеленген.  Өз  ісіне  шын  берілген,  парасатты    ғалым,  ауыспалы 

егістерін,  жетілдіріп,  мақта  шаруашылығын  эканомикаға  тиімді  тұстарын 

дәлелдеп,  диқандарға  көмектесуді  мақсат  етіп  қойды.  Бұл  мақсатқа  жету 

үшін  жүзеге  асырылып  жатқан  әрбір  істің  жемісін    ел  көріп  отыр. 

И.Үмбетаевтың  білім  мен  еңбектің  арқасында  қол  жеткізген  беделі  мен 

адамзаттығын ел құрмет тұтады. Мақта диқандарының қамқоры болып кеңес 

берумен  келеді.  Ибадулла  аға    «Жер  құнарлы  болса,  өнім  де  көп  алынады. 

Жер жақсы нәрлендірілсе, алынған өнімнің сапасы жақсарады. Сапалы өнім -    

сұраныс көзі. Сұраныс болды деген сөз-диқанның еңбегі жанды дегені»-деп 

өз пікірін халыққа жеткізіп отырады. Бұл – ғалым  қайраткер И.Үмбетаевтың 

өмірлік ұстанымы және туған елге адалдығы. 

Әрдайым 

ізденіс 

үстінде 

жүретін 

И.Үмбетаев 

мақта 

шаруашылығының  түрлі  бағыттары  бойынша  220-дан  астам  ғылыми 

еңбектер  жазды.  1993  –  2010  жылдараралығында  қазақ  мақтасының  түрлі 

мөселелерін қамтитын 17 кітап пен монографиясы жарық көрді. Мұның бәрі-

халықтың  әлеуметтік-тұрмыстық  деңгейінкөтеруге  бағытталған  мемлекеттік 

бағдарламаға қосқан үлесі деп білеміз. 

Еліміздің  мерейін  өсіріп,қазақ  мақтасының  мәртебесінің  көтерілуіне 

үлес  қосып  ерен  еңбек  етіп  келе  жатқан  ұлтжанды  азамат,  ғалым 

И.Үмбетаевтың  есімі  елден  тысқары  мемлекеттерге  де  жақсы  танымал.  Ол 

Еуропа,  Азия,  Америка,  Африка  елдерінде  болып,  дүниежүзілік  мақта 

өндіруші  өндеуші мемлекеттер  делегациялары  қатысыуымен  өтетін  ғылыми 

–  практикалық  конференцияларда  «Қакыстанның  мақта  шаруашылығы, 

VIII Республиканский конкурс сочинений среди учащихся 

общеобразовательных школ и средних учебных заведений на патриотическую 

тему, посвященную 25-летию Независимости Республики Казахстан 

бүгінгі  жағдайы  және  келешегі»  тақырыбында  баяндамалар  жасап,  бірқатар 

ірі  халықаралық  инновациялық  –  индустриалық  бағыттағы  мекемелердің 

белді мүшесі болып сайланады. 

Мырзашөл  даласында  Елбасы  Н.Ә.Назарбаевтың  бірнеше  рет  келген 

сәттерін  И.Үмбетаев  қуана  еске  алады.  Ол  ел  Президентімен  еркін 

әңгімелесіп,  оның  ғажап  көрегендігіне,  ұлт  рухын  аспандатқан    ұлылығына 

куә болды. 

Мырзашөл  топырағының  төл  перзенті  И.Үмбетаев  қажырлы  еңбегі 

мен қайраткерлігін ұштастыра отырып, елін қорғауға қашанда дайын екенін 

дәлелдеп келеді. «Ерді ел үшін, жігітті жұрт үшін мақта» демекші Ибадулла 

ағаны қай қырынан мақтасаңда мақтауға лайық кісі. 

Ауылымыздың аяулы да ардақты азаматы И.Үмбетаев өзі оқып білім 

алған  Қ.Қайсенов  атындағы  мектеп  оқушыларымен  ұйымдастырылған 

кездесуге  келіп,  XXI  ғасырда  білімнің  мәні  туралы  киелі  ойлармен  бөлісіп, 

ардагер  ұстаздарға  алғысын  білдірді.  Ғалым  аға  жастарменбас  қосуда, 

ауылдың  іргетасын  қалаған,  мақта  шарушылығының  қалыптасуына  ерен 

еңбек  еткен  аталардың  өмір  жолын  жеткіншек  ұрпаққа  үлгі-өнеге  тұтып, 

жұмыла  еңбек  ету  жайын  айтты.  Мектептегі  үздік  оқитын  оқушыларға    өз 

кітаптарын тарту етті. 

Сондай-ақ,  Ибадулла  аға  білім  ордасында  әкесі  Затулла  Үмбетаев 

атындағы сынып бөлмесін ашып, демеушілік жасап келді. 

Қазіргі  кезеңде  ұлт  мерейін  өсіріп  тұратын  «Қазақ  мақтасы»  деген  

ұғым  қалыптастырады.  Мұндай  мәртебеге  ғалым  И.Үмбетаевтың  қосқан 

үлесі ұшан-теңіз. 

«Ерлік  елеусіз  қалмасын»  -  деп  батыр  Бауыржан  атамыз  айтқандай,  

И.Үмбетаевтың  ел  үшін  төккен  тері,  ерен  еңбектеріескерусіз  қалмады.  2006 

жылы  оған  «Қазақстанның  еңбек  сіңірген  қайраткері»  атағы  берілсе,  2008 

жылы мақта шаруашылығын  өркендетудің ғылыми негіздерін жасаға елеулі 

еңбегі үщін А.И Бараев атындағы Қазақстан Республикасынның Мемлекеттік 

сыйлығы  берілді.  Сондай-ақ  ол  -  «Еңбектегі  ерлігі  үшін»,  «Астана»,  «Қ.Р 

Тәуелсіздігінің 10 жылдығы», «Ұлы  Жеңістің 60 жылдығы»медальдарымен 

марапатталған. 

Ибадулла  аға-өмірлік  жолдасы  Хадишамен  2  ұл,  2  қыз 

тәрбиелепөсіріп,  ұлын    ұяға,  қызын  қияға  ұшырған  аяулы  жар,  қамқор  әке.                                                          

Бүкіл 

Мақтарал 

халхының 

күнкөріс 

көзіне 

айналған 

мақта   

шаруашылығының өсіп, өркендеуіне зор үлес қосып келе жатқан  Ибадулла  

ағаның асуы, шығыр шыңы көп болсын.