Ютап жогары оку орындарынын студенттерше, магистрлерше, докторанттарына, эдебиеттанушы галымдарга, сондай-ак эдебиет суйер кепшшк кауымга арналган
жүктеу/скачать 31,36 Mb. Pdf көрінісі
|
Әдеби сын
| 6epiK
турумен 6ipre газет бетшде оныц мэселелерш кетерген макалаларды да кездест1рем1з. Сондай макаланыц б!рш де газеттщ бас аудармашысы ДСртангазин «кел1сгпрт, утымды анык кылып переуаттау 6ip зор жумыс. К^иьш сездер кел генде казакша балама сездер болмаса да казакка угымды болса, орыс сездершщ езш калдыру керек я казакша ею-уш сезбен айту керек. Сол себептен орысшада переуат кылганда туп-тура сез калдырмай, орысша рет1мен переуат кьшамын деп эуре болу жарамайды» - деп, аударма iciHin аса 6ip манызды мэселесше ез nhcipiH бищ редь Ол «казак тш н д е жазу турадан», «Б1з- дщ казак т ш туралы бес-алты ауыз сез» деген макалаларында бугш п кун ушш де мацызды пшрлер айтып, «Казак тш н е ирген сездерд1 жазганда сездердщ казакка канша утымдылыгына карау керек. Егер казакка угымды болса, орыстардыц ез сейлегендерше уксатып жазуга тырысу керек. Мэселен, казактар «жандарал» «жанарал» дейд1, Ьэм «генерал» дегещц де жаксы пайымдайды, сол себептен «генерал» деп жазу керек» (1896, №31, 32) - дейдь Жалпы газеттщ аударма iciHe катысты мэселелерд1 б1ршама дурыс шешш отыргандыгы байкалады. Султангазин казак тш н е сыртган енген сездерд1 еи ге жисгеп, бурындары енш казак тш н щ зандылыктарына сай айтьшып журген сездерд! сол куйшде, ал кешн кел1 эл1 содсе алмаган сездердщ сол тшдеп тултасын сактап жазуды усынады. Дшмухамедтщ «Казак т ш н таза сактаймыз деп оны каткан калпында калдырудыц еш мэш жок жэне бул б1здщ колымыздан келмейщ. бйткеш тш - халыктыц ез1 сиякты езгерш, дамып, ж етш п отыратын организм. Буган мэдениетп халыктардыц эдеби т ш н щ тарихы дэлел болады. Бул жалпыга б1рдей лексикологиялык зац ез дамуыныц алгашкы фазасын басынан кешш отырган казак тш н е де тэн» - деп жазуы автордыц тш мэселелерше б1ршама ж е тк екенш ацгартады. Газеттщ казак т ш н д е п н е п зп шыгарушылары, эр! аудармашылары Дшмухамед Сул- тангазин, Асылкожа К¥Рманбаев, Рахымжан Дуйсенбаев болды. «Yineyi де кезшде казак баспасезшщ тарихында елеум орьш алган бшмд1, галым, аудармашы болумен катар, газет бетшде халкымыздыц мэдениеп, эдебиеп, т ш , тарихы, шаруашылык мэселелер1 жешнде сауатгы да бшмдар макалалар жариялаган. Ею тшде б1рдей аударма жасап, казак халкьшыц эдет-гурып, зацы, дэстур1 туралы кептеген макала-хабарлардыц авторы болтан»29. Редакция- ныц атынан жарияланган макала авторлары да осы ynieyi болатын. Сондай макаланыц «Мем- лекетпк тш» деген атпен жарияланып, онда эр халык алдымен езшщ ана типн, еюнпп билеупп (орыс) тш н, ушшпп сол кезден гылым мен б ш м т ш француз т ш н бшуда усынады. Tin туралы газет аудармашыларыныц 6ipi Асылкожа К¥Рманбаевта мацызды пш рлер айта бшд 1 . Асылкожа: «Тш кай халыктыц болса да гылым мен енерге жетшуше кажетп ец купгп куралдын 6ipi болып табылады. Тек езшщ т ш н таза сактай бшген жэне дамыта бшген халык кана жаркын болашатынан у м к куге алады жэне курметке беленед*» - деп жазады. Ол «Казак т ш хакында» атты келемд1 макала жазып, онда тш тазалытын кетердь Казак т ш н араб, парсы, татар тшдер1мен шубарлауга карсы шыгып, сол кезде к а л а » * - ^ в д е 29 ¥ А-’ 199б> 45- ^ Да™ ™ м и 1К1ТО1Хй^^1ГГ HlH 18 ДандстЫСКАКУЛЫ жазуга ундед!. Дэлел ретшде «эйгш Алтынсарин казак тш н мейтнше ете бай ттл деген, ол тщце кандай кггап болса да жазып шыгуга болады деген» (1894, №27) - деп, онъщ шыгармашыпыгын yjiri етедь Автор ез ойларын «Алтынсарин казак тш н щ касиетш сезбен гана емес, ic ж узвде дэлелдедь ол мысалы таза казак тш нде уп-улкен «Казак хрестоматиясын» (орыс эршмен) жазды»... Казак халкын жене оньвд т ш н сукшплер маркум Алтынсарин салып кеткен жолмен журулер1 керек жэне ол бастап кеткен icri, казак тш н щ ережелерш жуйелеп, тэртшке келт!ру iciH журпзе 6epynepi керек... «Сез басы», «Тулю мен карга», «Жаз» жэне баска елендер1 бетен тщцерден кулан тазалыгымен гана Kaflipni емес, оньвд устше казак тш нщ , казак елещ мен казак поэзиясыньщ тамаша ynrici болуымен де кад1рлЬ>-деп, тушцщ ойларын тужырымдаган. Газет бетшде Ы.Алтынсариннвд «Казак хрестоматиясына» гарген б1рнеше елец, эцпмелер1 жарияланды. «Балгожа бидщ баласына жазган хаты да осы газетте басылды. Ы.Алтынсарин кайтыс болгандагы каралы хабарда «Кырдыц кец даласыныц артыкша туган баласы» Ыбырайдьщ ерекше дарындылыгы, бшмпаздыгы, В.Григорьев, Н.Ильминский сиякты орыстыц бшмд1 адамдарыныц кемепмен жэне е зд т н е н 1зденш б ш м neci болтаны, езш щ туган халкы ушш пайдалы аса мол мура калдырганы кайраткер деген бага бервдц (1889, №33). Kenmeni Кдзакбайулыньщ «Казак билершщ жумыстарды тексеретугыны турасьшан» деген макаласында «Маркум Алтынсарин деген казак бишрек адал, бишрек эдш, тумыры бойынша езшщ малын да, жанын да аямай халкына пайда келйрмек ушш умтылып, тиянак кылган едь Муныц артынан да балшык лактырып былтау токталмаган едь Ce6e6i сол-дур, бул адам е й партия болып жауласкандарга тату болындар, сондай белгш адамды сыйландар деп акыл кьшып камкоршылык айтканынан баска жазыгы жок ед1 Каз1рде Алтынсариннщ дуниеден кешкенше кеп уакыт erri... Егерде арандары ашылгац нэпсшерше enirin казактар ездергащ Алтынсариидей кад1рл1 адамына карсы кол кетергенде, езге жай адамдарга неш к»30 - деп жазды. Ал «Казактарта пайдалы кггаптар» деген макаласында О.Элжанов «70 жылдардьщ шпнде атакгы болтан Алтынсарин казак ютаптарын орыс эрштер1мен жазып шыгарьш ед1 Будан соц тылым окып, енерпаз болтан казактардыц баршасы казактарта жылдам гылым уйренуге араб 9pniHiH орнына орыс эршмен жазса жаксы болар ед1 деп ойлады. Мундай бек улкен пайдалы талаптьщ баянын кешнпм1зде жазып шыгарамыз»31 - дейдь Ш.Уэлихановтыц 60 жылдыгына орай жазылган: макалада оныц адамгерш ш п мол, жан- жакты бшмдар болганын айта келш, «Шокан Уалиханов гылым, енер neci, хальщтыц гадет зацын 6uiin, дацгыл, бшк жолга шыкса да езшщ туган жайын жатыркамай, Ьэм умытпады. Таты да галым енершщ кымбат екенш 6uiin, курмет тутып, езш щ халкын бек жаксы кврген едь Лэкш Россия халкыныц коргап, коршап болысканыменен Азия халыктары mrepi басып Ьэм надандьщтан кутылар ма деп ойлар едЬ> - деп жазылган (1894, №18). Казактыц улы акыны Абайдыц елещ алгаш рет осы газет бетшде жарык кердь Абайдыц «Жаз» елещ «Семей оязы Шыгыс елшщ казагы ИбраЬим Кунанбай ауылыныц Баканас езешнде Кепбешт деген жерге конып жаткандагы Typi» (1889, №7) деген атпен, «Клсщен уйренш жаздым» деген Кекбай Жанатайулыныц» колымеи жарияланган. Ал «Куленбайга» атты елец! авторы керсетшмей, «1888 жылда май айыида Акшатау деген жерде Семей облысы менен Жетюу облысыныц чрезвычайный съез1 болганда 6ip уездщ ел билеушшершщ съездеп турЬ> - деген атпен басылтан (1889, №12). Абайдыц K63i прюшде жарык керген елещ - осы екеуьак. Буларда акынныц esi окуы эбден мумкш. Эйткеш «Абай «Дала уалаятыныц газетшде» 1895 жылгы 3 санында басылган «Тэкэппар эскер басы турасында» деген ацыз эцпменщ сюжетш езшщ «Ескещцр» поэмасында езек етш, дамыта жырлады дей аламыз»32 - деп жазады казак 6acnace3i тарихыныц 6mripi У.Субханбердина. Абайдьщ елендер1 алгаш осы газетте жарияланса, ол туралы тущыш n kip де осында жарьщ керд1. М.Ж.Кепеевтщ макаласы ткелей Абайга арналмаганымен де ол туралы айта кетедь МэшЬур Жусш Абайды Кузданбайга ас бермедщ деп кшэлай отырганымен де оныц елендерше жыны леб1з бшд!редк «басылган 6ip токпак елец Кунанбай баласынш деп есткен ед к. Б1з Ыбырай мырзаныц енерш Кунанбайдан артьщ деп есткен ед к. Артында байлыгы Ьэм келкт1 болып елеще косылып турган соц, елещне енерш муафик кылып сейлесе керек кой деп айтып жүктеу/скачать 31,36 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|