Ютап жогары оку орындарынын студенттерше, магистрлерше, докторанттарына, эдебиеттанушы галымдарга, сондай-ак эдебиет суйер кепшшк кауымга арналган

Эдеби сын тарихы
237
саргайган сшемдер1 кершедк Согыстан кеш нп киын кезде республика басшысы болган 
(1946-1954) Ж.Шаяхметовтщ Сталиндк саясаттын журпзуппс1 болтаны да рас. Турл! каулы- 
карарлар шыгарып, жогарыдан жел 6epin отырган Мэскеудщ нускауларын орындамау сол 
кезде калыптаскан саяси ахуалда мумкш емес, ол республика басшысы ушш мшдетп болатын. 
Ж.Шаяхметов те ез кызметшщ мшдетгерш заманына лайыкты орындауга тырысты. бзш е 
жуктелген кызметп орындау барысында жогары жактьвд каЬарынан корыккан ол пленумда 
езш-ез1 сынауга дейш барды. Соныц езш де де «Правда» газетшде (20.Х.1951) басылган 
есептк макалада Казакстан Компартиясы Орталык Комитетшщ осы пленумнын жумысына 
канагаттанбагандык сьщай таныткан. Макалада пленумде сейлеген Костанай жэне Семей 
облыстык партия комитетшщ хатшылары Жанбаев пен Мельниктщ сездершен Казакстан 
Компартиясы Орталык Комитет бюросыныц, оньщ хатшыларыньщ жумысын сынап сейле­
ген жерлер! гана келйршген.
Жанбаев «Идеологиялык бурмалаушылыктарга Орталык Комитеттщ бюро мушелер1 жэ­
не секретарлары, ен алдымен, Шаяхметов жэне Омаров жолдастар жауапты. Олар Гылым 
Академиясыньщ, Жазушылар Одагыньщ жумысындагы кемш ш ктерге rosin келд1, жеке 
тарихшьшар мен эдебиетшшердщ ецбектершдеп бурмалаушылыктар туралы мэселеш кеп­
теп кетерген коммунистердщ, алдынгы катарлы галымдардьщ дауысына кулак коймады» десе, 
Мельник Казакстан К(б)П Орталык Комитетшщ бюросы Казакстанньщ тарихын баяндаудагы 
ерескел бурмалаушылыктар туралы Орталык баспасездщ макалаларынан ете кеш корытьшды 
шыгарды деп айыптайды. Ал «Казахстанская правда» газетшщ редакторы Никитин Казакстан­
ныц тарих гылымындагы ултшьшдык бурмалаушылыктарды эшкерелейтш материалдар 
редакцияда кептен 6epi болып келгенш, редакция бул материалдарды басуга уйгарганын, 
б!рак Казакстан К(б)П Орталык Комитетшщ идеология ж енш деп хатшысы 1.0маровтыц 
бутан тыйым салганын журттыц алдында мэл!мдегенше «Правда» газетт назар аударган.
«Правда» газетт пленумда сез алган Шмаровтыц сезше де канагаттанбагандык бищрген: 
«Казакстан БК(б)П Орталык Комитетшщ секретары Омаров жолдас идеологиялык жумыска 
басшылык етудеп езшщ кателер)' мен кемшшктерш мойындай турса да мунымен 6ipre езш 
актау ymiH нанымдьшыгы жеткшшпз дэлелдер келнруге тырысты». Осы сиякты Казак ССР 
Гылым Академиясыньщ президент К-Сэтбаевтыц, Казак мемлекеттк университетшщ рек­
торы Т.Тэж4баевтыц пленумда сейлеген сездерше де кецш толмагандыгын айткан. Бул 
eKeyi
де казак зиялыларыныц ултшылдыгын эшкерелемед1 деп сыналды. Макала авторы т ш й
Сэтбаевты «1927 жылдыц езшде антимаркстк ютапсымак шыгарганын, онда халыкты кан 
каксаткан эйгш жендет Алтынорда ханы Е дтеш дэрштегенш соцгы кезге дешн жасырып 
келген» - деп, айыптауга дешн барган. Т.Тэж1баев туралы «Казак мемлекетпк университетшщ 
ректоры Тэж^баев жолдастыц пленумдагы ce3i журтты тандандырды. Ол каз1р де эшкерелен- 
ген буржуазиялык ултшылдарды аянбай коргаушылардыц 6ipi болды, оларды университетпц 
кафедраларында окьггушы етш орналастырды, ал Бекмахановка идея жагынан карсы адамдарды 
университеттен куды, сынга катты кысым жасады. Пленумда Тэж1баев жолдас озшщ кателе- 
piH 
жукалап кана айтты. Муныц орнына ол партия орындарыныц университет жумысындагы 
кемшшктерд1 ашуына кемектескен коммунистер/и кшэлады» деген жолдарды окимыз.
Артынша-ак Казакстан Лениншш Коммунистк Жастар одагыныц II пленумы «Казакстан 
БК(б)П Орталык Комитетшщ VIII пленумы жэне бул пленумныц карарын жузеге асыруда 
республика комсомол уйымдарыныц мшдеттер1 туралы» мэселе карады. Пленум идеология­
лык жумыстарда, 3cipece эдебиет пен енерде, тарих саласында елеугп саяси кателктер, 
ултшьшдык, буржуазиялык бурмалаушылыктар бар екещцгш керсетш, бар куш-жкерд1 со- 
ларды жоюга ундедь
Осындай кемшшктерге карсы жазылган «Кейб1р жас акындардыц елецдерш деп бур­
малаушылыктар мен кателш 'ер туралы» («Лениншш жас», 25.XI.1951) атты макала осы 
пленум нускауларын жузеге асыру максатында жазылган. «Совет Одагы халыктарыныц 
сталиндк достыгын, пролетарлык интернационализм идеяларын жырлауда Казакстанныц 
кейб1р жас акьшдарыньщ творчествосьшда да елеуш идеологиялык кател1ктер болып келд!» -
деген жолдармен бастаган автор К-Шацгытбаев, Ф.Дшисламов, С.Адамбеков, Т.Эл^мкулов, 
К-Боранбаев сиякты жастардыц шыгармаларына партиялык принцип тургысынан коз ж ь 
6epin, 6ipcbinbipa сындар айткан. Мысалы, К-Шацгытбаевтыц «Ар» атгы жинагына «совет ха-

238
ДандайЫСКАЩЛ1
лыкгарыныц мызгымас достыгын, моральдык саяси б1рлтн жырлаудьщ орнына улттьщ шеь 
берден шыга алмай, ултшылдык сарынга бой урады», «Совет халкын каЬармандык куреск 
котерген, жещске бастаган коммунистк партиямыз туралы, барлык жещстерМздщ дем беруиш 
жэне уйымдастырушысы кемецгер колбасшымыз Сталин туралы бул жинакта б1рде-б1р еле 
жок, Timi олардыц аттары да аталмайды» - деген мшдер тагады. Жинакка жазган алгысезщд 
М.Эуезов «жас акынды жер-кекке сигызбай мактады», «осындай жауапсыз 
ce3i, 
жас акьп 
ныц кемшшктерш 
Kopceineyi 
Шацгытбаевты елеуй кател1ктерге экелш сокты» - деп, б: 
реудщ катесш б1реуден, ягни акын Шацгытбаевтыц «кателпсгерш» М.Эуезовтен кердь 
Жалпы, отыз жетшщ ойраны кезвдегщ ей, елушпи жылдардьщ басындаты саяси наука 
тусында да «ултшылдыкты», «буржуазиялык бурмалаушылыкты» эшкерелеп жазылга 
макалалардыц барлыгында д ерл к М.Эуезовке сокпай кетпейтш. Ултшылдыкпен бурынна 
атышулы Эуезоваз сынныц сэш келмейтшдей кершетш. Жиырмасыншы, отызыншы жьц 
дардагыдай согыстан кешнп кезецдерде де М.Эуезов «ултшылдардыц» кеш бастаушыа 
болды. 1946, 1947 жьшдары кабылданган партия каульшарын орындауга байланысты кайтг 
дан 
ep ic 
алган «есю ш ш джке», «буржуазиялык бурмалаушылыктарга карсы жазылга 
макалаларда, сейлеген сездерде М.Эуезовтщ аты аталмай калган кез! жок; бул уйреншкг 
калыпты жэйттей кершетш. Tim i 1942 жьшы шыккан «Абай» романыныц 
6ipiHmi 
томыны 
езш»есюлкт! дэрштейд!» деп багалаган «кызылкез саясат» М.Эуезовт1 ацдуын согыста 
кешн тагы да кушейте тускендей едь
Эуезовт1 «ултшылсыц» деп, окта-текте тукыртып, «тэубесше келпрш коятын сонда 
макалалардыц 
6ipi 
1947 жылдыц 14 наурызы куш «Социалистк Казакстан газетшде жариялаи 
ган «Профессор М.Эуезов еткендеп кателердщ шырмауында» болды. Мунда М.Эуезовп 
букш гылыми-зерттеушшк, шыгармашьшык ецбеп «буржуазиялык бурмалаушылыктармен 
айыпталып, жокка шыгарылган-тугын. Ал елушпп жылдары М.Эуезовт! «эшкерелеу» жац 
сатыга кетершдь Ещц М.Эуезов туралы осы кезде айтылган пш рлерге кулак салайык: 
«Профессор М.Эуезов 1940 жьшы басылып шыккан Абайдыц «Толык жинагына» жазга 
макаласында да Абайдыц акындык мсктеб1 туралы алгашкы элЫз, гьшыми 

жүктеу/скачать 31,36 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: