Ютап жогары оку орындарынын студенттерше, магистрлерше, докторанттарына, эдебиеттанушы галымдарга, сондай-ак эдебиет суйер кепшшк кауымга арналган



Pdf көрінісі
бет768/780
Дата19.10.2023
өлшемі31,36 Mb.
#119326
1   ...   764   765   766   767   768   769   770   771   ...   780
6ipiHini 
тарауында 
TypKi 
каганаты, огыз-кыпшак, Алтын Орда кезшдеп 
фольклор сез болган.
XV гасырда казак хандыгы тарих сахнасына шыкты. Осы кездерден казак халкыныц тел 
эдебиет! жасалына бастады. Казакы турмыс-ттршшктен туындаган хайуанаттар, батырлык 
туралы ертегшер, батырлар жыры, гашьщтьщ жырлары, ацыз, эпсана, хикаят, ш еш ендк сез, 
тарихи жыр, макал-мэтел, жацылтпаштар сез болган. «Алпамыс», «Кобьшанды», «Едке» сияк­
ты батырлар жыры, «Козы-Керпеш - Баян Сулу», «Кыз Ж1бек» секшд! гашьщтьщ жырлары 
осы тарауда талданылган.
«Жаца дэу1рдеп фольклор» аталган ушщпп бел1мде eKi тарау бар. Жаца дэу1р дегенде, он 
сепзшпп гасырдан 
6epri 
дэу!рд
1
алган. XVIII-XIX гасырлардагы фольклорды новеллалык 
epTeri, 
сатиралык ертеп, ацыз (тарихи ацыз, куй ацыз), тарихи жыр, тарихи елец, дастан 
(хикаяльщ дастан, дши дастан, гашьщтьщ дастан, элеуметтк-суш спеншшк дастан), лиро- 
эпикальщ (балладальщ) жьф, айтыс, лирикалык елец, кара елец, эцпме деп ж!ктеген. XX га­
сыр фольклорындагы 1916 жылгы кетерше туралы фольклор, жумысшылар фольклоры, елец, 
жумбак, макал-мэтел, эцг!ме жеке тарауларда карастырылган.
Казак эдебиетшщ фольклорльщ кезещн жазысуга С.Каскабасов, Р.Берд!бай, Ш.Ыбыраев,
З.Ахметов, Б.Акмуканова, Б.Эбшкасымов, К.Матыжан, IlI.KepiM, Б.Эз!баева, М.Жармухамед-


562
Дандай ЫСКАК?ЛЫ
улы, Б.Уахатов, А.Сейд^мбек, ТДоцыратбай сиякты белгш фольклористермен 6ipre 6ip топ жас 
галымдар катыскан. Келем1 60 баспа табактык «Казак фольклорыныц тарихы» томы - казак 
фольклористикасыньщ элемдк децгейге кетершген бшк ересш байкаткан ipreTi ецбек.
«Казак эдебиеп тарихыныц» екшнп томы «Ежелп дэу1р жэне орта гасыр эдебиеп» 
аталады. Бул ютаптыц Heri3iHe Н.Кел1мбетовтщ б1рнеше басылым керген «Ежелп дэу1р 
эдебиеп» альшган. Сонымен 6ipre «Коркыт Ата гатабын» Р.Берд1бай мен Ш.Ыбыраев, «Огыз- 
нама», «Ахмет Иассауиды» М.Жармухамедулы, «Карахандыктар тусындагы эдебиет», «Жу­
сш Баласагун», «Махмут Кашкариды» А.Егеубаев, «Сулеймен Бакырганиды» Т.Кыдыр, 
«Хуастуанифт» эдеби жэдкерш» А.Эл1бекулы, «Ахмет ИугшекидЬ> Г.К¥Рмангали, «Огыз- 
кыпшак заманындагы эдебиетп» А.Эбд1рэсшкызы жазган.
«Алтын Орда дэуipi эдебиеп» мен «Казак хандыгы тусындагы эдебиет» уппнпп томды 
курайды. Мундагы Алтан Орда дэyipiндeгi эдебиет те алдагы томдагыдай непзшен Н.Ке- 
л1мбетовтщ «Ежелп дэу1р эдебиеп» бойынша тузшген. Ал «Казак хандыгы тусындагы эде­
биетг!» жазысуга жаца авторлар тартылган. Олардыц катарында М.Жармухамедулы («Сыпы- 
ра жырау», «Асан кайгы», «Букар жырау», «Шешендер шыгармашьшыгы», «Казыбек би»),
О.Кумюбаев («Умбетей»), Ж.Дэдебаев («Толе би», «Сырым шешен», «Белпрйс шешен»), 
М.Магауин («Тэтшара»), К.Сыдыкулы («Шалкшз жырау»), С.Корабай («Дана Хикар хикая- 
сы», «Доспамбет», «Казтуган», «АктамбердЬ>, «Актайлак би»), С.Косан («Эли», «Жиембет», 
«Эйтеке би»), А.Эл1бекулы («Мысырдагы кыпшак эдебиеп»), Г.Курмангали («Маргаска») 
бар. Сондай-ак Алтын Орда дэу1р1 эдебиетшщ кейб1р еюлдерш жазуга Э .Д ерб кат («Мухам­
мед Хайдар Дулати»), Р.Сыздьщова мен М.Койгелдиев («Кадыргали Жалайыр») катыскан.
XIX гасырдагы казак эдебиетше 4-mi, 5-mi томдар арналган. Тернш ш томдагы «XIX га­
сырдыц 6ipiniui жартысындагы казак эдебиеп», бесшнпдеп «XIX гасырдыц екшнп жартысын- 
дагы казак эдебиет!» аталган н еп зп шолу макаланы жазган - филология гылымдарыныц 
докторы, профессор А.К-Егеубаев. Бул ею том да осы кезде жасаган акындардыц молынан 
камтылуымен ерекшеленедг Булардыц б1рсыпырасы эдебиет тарихы секищ академияльщ 
ецбекте туцгыш рет жеке тарауда карастырылган.
Тертшнп том Кетеш Райымбекулы (А.Егеубаев), Шал акын Кулекеулы (Ж.Ысмагулов), 
Кобылан Бер1байулы (Ж.Тшепов), Жанак Сагындьщулы (С.Кирабаев), Абыл Тшеуулы 
(К-Сыдьщов), Ту бек Байкошкарулы (С.Камшыгер), Сабырбай Актайлакулы (С.Корабай), 
Дулат Бабатайулы (К.Раев), Махамбет Отемкулы (СДаскабасов), Шернияз Жарылгасулы 
(К.Жумалиев), Шеже Каржаубайулы (Э.Дербюэлин), Орынбай Бертагьшулы (С.Негимов пен
Н.Ахат), Шортанбай Канайулы (М.Жармухамедов), Сушнбай Аронулы (С.Камшыгер), ¥л- 
бике Жанкслдщызы (К.Ахметова, М.Толепбергенов), Нурым Шыршыгулулы (К.Сыдьщов) 
сиякты акындардыц шыгармашыльщтарына арналган.
Becinmi томда Абай (С.Каскабасов), Шокан (З.Ахметов), Ыбырайлармен (Ж.Ысмагулов) 
6ipre Акмолла Мухамедиярулы (У.Калижан), Мурат Мецкеулы (Б.Омаров), Базар Отемюов 
(М.Жармухамедулы), Акан Корамсаулы (А.Нуркатов), Шэцгерей Бекеев (З.Ахметов), Му- 
сабек Байзакулы (Р.Берд1бай), Актан Керейулы (К.Сыдьщов), Б1ржан Кожагулулы (Е.Ыс- 
майьшов), Шэд1 Жэцпрулы (Н.Кел1мбетов), Майльщожа Султанкожаулы (Э.Оспанов), Opin 
Тэщрбергенулы (Б.Ердембеков), Н.Наушабайулы (Ж.Ысмагулов), Э.Найманбаев (С.Кожагул­
улы) сынды агартушы демократтардыц, сал-сершердщ зар заман эдебиен еюлдершщ эдеби 
муралары сез болады.
XIX гасырдагы казак эдебиен акындарыныц шыгармашылыктары жайлы жазылган порт­
ретик макалалармен гана шектелш калмай, сол кез эдебиетш зерттеудщ элеуметтк-керкем- 
д|к проблемалары да козгалган. Олар А.Егеубаев жазган «XIX гасырдыц 6iphnni жартысын­
дагы казак эдебиепнде» «Жаца дэу!рдеп эдебиет», «Жаца эдебиеттщ тарихи-элеуметтш ал- 
гышарттары», «XIX гасырдыц алгашкы жартысындагы казак эдебиетшщ н еп зп сипаттары, 
басты сарындары», «Эдеби шыгармалардыц жанрльщ-керкемдш сипаттары. Эдебиет жэне ка­
зак кауымыныц элеуметтш турмы с-нрш ш п», «Заман жэне акын-жыраулар, ел мен жер таг­
дыры жэне улттык эдебиет. Жаца дэу1рдеп эдеби дэстурдщ жацгыруы», «Жаца дэу!р эдебие­
тшщ кернекп таланттары, эдебиеттеп саяси агым белгшерЬ>, «Ipi жанрдыц iunci турленуЬ), 
«Жер мен жыр. Улттьщ саяси лирика», ал «XIX гасырдыц екшпп жартысындагы казак эде­
биетшде» «XIX гасырдыц еюннп жартысындагы казак даласындагы когамдьщ-саяси ахуал», 
«XIX гасырдыц еюнпп жартысындагы казак эдебиепнщ н еп зп даму сипаттары, басты кер-


Эдеби сын тарихы
563
кемдк багыттары мен такырыптык желшерЬ), «Зар заман эдебиеп», «Эдеби туындылардьвд 
ел ш ш д е п ыкпалы жэне эдеби байланыстар. Казак эдебиет! шыгармаларыньщ баспа 
беттершде жариялануы», «XIX гасырдыц екшип жартысындагы казак эдебиетшщ шыгыс 
елдер
1
эдебиепмен байланысы», «Тарихи жырлар мен тарих сабактастыгы», «Жаца дэу1р 
эдебиетшщ ipi тулгалары жэне олардыц казак эдебиетше экелген 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   764   765   766   767   768   769   770   771   ...   780




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет