Ютап жогары оку орындарынын студенттерше, магистрлерше, докторанттарына, эдебиеттанушы галымдарга, сондай-ак эдебиет суйер кепшшк кауымга арналган
жүктеу/скачать 31,36 Mb. Pdf көрінісі
|
Әдеби сын
| niK ip i
непз болган. Эдеби мурага бага бергенде таптык принциптен бас тартты, сондыктан да «бул б1зше революцияга карсы контрабандалыктыц барып турган соракысы ед|» деп, туйшдейщ ез ойын. Осы макала шыккан куннщ ертецше «Лениншш жас» газетшде Сыйраров пен Элиевтщ «Эдебиеттеп алашорда агент» деген материалы да Э.Мэметованы «халык жауы» ретшде одан api эшкерелеу ге «ез улесш» косты. Ол курастырган 9-ыншы класска арналган эдебиет хрестоматиясына Нармамбет акыннын елендер! енш кеткен, М1ржакыпты, Магжанды, Шэкэр1мд1 ютабында мактайды, осындай зиянды ойларымен студенттерге эдебиет теориясынан лекция окуда деп «кырагылык» танытады. «Мэметова Эмина да контрреволюцияшыл алаш орданыц агенп бо лып шыкты» де, жерден жен коян тауып алгандай жар салады. К-Ищанов Мэметовтщ «Колхозшьшардьщ денсаулык сактау юталханасы» бойынша жазган бес кггапшасынан жаушылдьщ табады. Ол денсаулыкты эцпме ете отырып, контрабандалык пшрлерш еткпген, «Мэметов-алашордашыл», сол себепп де «Мэметовтщ кггабын тез жиып алу керек» деп ерекпщц («Социалистк Казакстан», 1937, наурыздыц 30-ы). Осьшдай ютаптыц шыгып кетуше редакторы Эл1баев Абат та юнэл 1 деп тапкан. М.Ахметов пен К-Жакабин акын Г.Малдыбаевты оныц туган жершде ашылган «зиянкестермен» байланысты болган деп айыптайды («Социалиспк Казакстан», 1937, кыркуйекнц 22-ci). Калижан Бекхожин, Энйм Омарулы аударган Плехановтыц «Керкем енер мен элеумет eM ipi» атты ютабынан «ултшыл- дык» тапты («Казак эдебиеп», 21.III. 1937). Окьпушы Жолымбетов «Жубановтыц ютабында- гы кейб1р кемшшкгерщ» керсетп («Социалиспк Казакстан», 27.IV. 1937). Марксизм-ленинизм институты тарих бел1мшщ 6ip топ студенттер! М.Акынжанов, C.96im ee, К.Эбд1рахманов, И.Сариев, З.Булакбаев, М.Мухамеджанов белгш казак галымы С.Асфендияровты каралап, «Японский шпион в роли старика» деп макала жазды («Казахстанская правда», 27.IX. 1931). Онда галымныц «Казак халкыныц тарихы» (1 том) атты гылыми зерттеу ецбеп «ултшылдык тургыдан» жазылган деп багаланды. Шэюрттердщ б1рлесш галым-устаздыц успнен айып- тап макала жазуы кеп нэрсеш ацгартса керек. Окушылар окытушыга, бала экеге кудкпен ка рап, кажет болса «халык жауы» репнде устатып ж1беруге дайын болды. «Халык жауларын эшкерелеу» icTepi онсыз да КазАПП-тыц кезшде, «саяси кырагылык» танытуца едэу1р тэж1рибелер жинакталган жазушылар уйымында б1рден колга алынды. Солай болса турса да жазушылар арасында журш жаткан «эшкерелеу» шараларыныц каркыны жогары жактарды канагатгандырмады. «Социалиспк Казакстан», «Казахстанская правда», «Лениншш жас» газеттершщ каламгерлер уйымындагы «быльщтарды» ашу жумыстарыныц жеткшгалз жургтзшп отыргандыгын сынаган макалалары эдеби атмосфераны ушыктыра тусп. Г.Шэршова «Литературный Казахстан» журналы толыгымен казак ултшылдарыныц ыкпалында 164 Дандай ЫСК/^К,¥ЛЫ болып кедщ деп, партиялык баспасез бетшде айыптады («Казахстанская правда», 15.VII.1937). «Социалистк Казахстан» газел «Жазушылар уйымы тым жайбаракат жатыр. Бутан Кара ганда жазушылар уйымында бейкамдьщ к у п т ме деген кауш бар. Эйткеш жазушылар уйымыныц жумысында кате, кемшшк жок емес, кате де, кемш ш к те бар. Бул кателер мен кемшшктерд1 ецщ аямай ашатын мезгш жеттЬ> деп турасын жазды. Ондай «кателер мен кемшшкгерда» кай жактан 1здеу керекпгш де нускап ж1берда (1.IV.37). «Эцпме езара сында», «Муны угынатын уакыт жетп» деп, жазушылар уйымына ескертп. Осындай сындардан корытынды шыгару максатымен кекектщ 5-7-кундер1 жазушылар- дыц б1рнеше кундк жиналысы болып етп . Онда жазушылардьщ арасында, шыгармаларын- да орын алып отырган «кемшшктер» сыналды. Артынша-ак, осы жиынныц калай еткендпт жайлы газеттер есеп басты. «Лениншш жас» (II.IV.1937) жазушылар одагындагы жиналыс ете нашар етп , сын болмады, тек Саин Жумагали гана уйым басшыларын катгы сынады дей келш, муныц барлыгын «Жазушылардагы есуастык дерт» деп атаган. «Социалистк Казакстан» (14.IV.37) жиналыска жазушылар тугел катынаспады, acipece, Сэкен, 1лияс сиякты бастылары келмедь «Жиналыста езара сынныц орын ала алмауына мурындык болган Сэбиттш езЬ>, «Отебай, Ракымжан, Калмакан, Жакан секищ жазушылар сейлеущ мищеттм деп те бшген жок» деп жазды. «Жиналыста езара сын мен кемшшктерд1 керсете сейлеген жас акын Саин Жумагали болды. Ол жазушылар уйымы мен Казакстан керкем эдебиет баспасын- дагы сорацылыктарды айтты», деп оган колдау бшд1рдь Ал, «Казак эдебиеп» осы жиналыска бас макала арнады. Макала «Социалистк Казакстан», «Лениншш жас» газеттершде айтылган сындарга Караганда жумсактау кершед1. Сонда да болса сын бар. Сынныц эшкерелеу, каралау багытында емес, кемшшктерд1 ашу, тэрбиелеу максатында болгандыгы байкалады. Такырыбыныц «Большевиктк тэрбие аркылы жазушы лар жумысын кушейтейк» деп аталуыньщ езьак осыны ангартса керек. Жазушылар уйымы ез газета аркылы корганыска да шыгады. «Лениншш жас» газетвд е жарияланган макала туралы «жазушьшар жиналысында сын жэне езара сын женшде тек кана жалгыз Жумагали Саин дурыс айтып, кемшшктерд1 керсете алды» деп жазды. Мунысы эрине, желгабаздыкпен жазылган желбуаз есектеу, шындыкка сыймайтын ecipMe сез; ейткеш ол жиналыста Саиннан баска жазушылар да сейлед1, азды-кешт кемшшктерд1 айтты, деп жазды. Бул макалада жазушьшар арасындагы «алашордашьш» элементтерд1 аныктау, шыгармалардагы «байшьш», «ултшьш» nkipnepfli ашу жок. Жазушьшар одагында кемшшктер бар, оныц басты себептер1 тэрбие жумыстарыныц, езара сынныц нашарлыгында деп керсетп, Ал, С.Сейфуллин мен 1.Жансупровтщ жиналыска катынаспауын «Жазушьшар уйымында вождизм барлыгын кер- сетедЬ («Казак эдебиетЬ, 20.IV. 1937) деп багалаган. Осы газетте М.Эуезовтщ, Т.Жароковтыц, Е.Ысмайьшовтыц, Э.Сэрсенбаевтыц, Мусабаев- тыц, Ж.Саинныц жиналыста сейлеген сездер1 бершген. М.Эуезов казак драматургиясыныц жай-куйш айтып, жалпы кемшш1кгерд1 эцг1мелеген. Bipeyni айыптаган, каралаган артык-кем сездер жок; эцг1мен! тек шыгармашьшык мэселелер теш репнде ерб1ткен. Баскалардыц ce3i де осы сарындас; жекелеген шыгармалардагы кемшшктерге токталган. Тек Ж.Саинныц сезшде гана жазушылар уйымын, жеке жазушыларды гайбаттау басымдау. Ол Сэкен, Бей1мбет, 1лияс, Габиттердщ жиналыска келмей калуына айрыкша мэн берген. «Онан соц жаман жазудыц ул- riciH керсеткен Сэкен, 1лияс, Табитгердщ ездер1» деп, бэрш 6ip-aK киратып с алады. «Ьшястьщ «Колхоз тойы» жаман жазылган» дейдь Неге? Нешмен жаман? Бул сурактарга жауап жок. «Айттым-бггп» дегендей кейш таныткан. Кекектщ 11 -куш Казакстан жазушыларыныц партиялык есеп беру жиналысы болады. Онда партиялык уйымдастырушы К-Эбдкадыров есеп берген. Баяндамада Жазушьшар одагында гы жагдайга токталып, 6ipa3 сын пш рлер айтылды. Солай болганмен де «Жыйылыста жок Kicinepfli гана сынады, есеп беру жиналысы ез децгешнде етпедЬ деп багаланды: «Жиылыс- тыц дэрежес1 ете темен болды. Эзара сын, кем ш ш ки батьш ашу деген нашар болды» («Со- циалист1к Казакстан», 15.IV. 1937). Жазушылардыц бурынгы жиналыстарына келмед1 деп кшэланган Сэкен Сейфуллин осы жиынга катынасып, сез сейлеген: «Жыйылыстыц аягында сейлеген Сэкен жолдас болды. Сэкен жолдастьщ бар айтканы... Эртурл1 дэлел керсету болды. Сэкен жолдастьщ осы кунге дейш ез кемшшгш кере алмай келе жатканы бул сезшен толык айкындалды». С.Сейфуллин бутан дешн жазушылардыц жиналыстарына катынаспай, тыныш Эдеби сын тарихы 165 жатып алып efli, ол жиындарга келуц! де бш м евд деп датгалды; ещц келш, сез сейлесе де «ез кемшшктерш кере алмайды» деп сыналды. Бул кездерде С.Сейфуллин сиякты басты жазушыларды сынау калыпты жагдайга айналып, нысанага алынып та калган едь Жазушылар одагында жагдай нашар, сын, езара сын жок деп баспасез бетшде айтыла берген соц осы сындардан корытынды шыгару максатымен уйым басшысы С.Муканов «Казахстанская правда» (24.IV.37) газепнде макала жариялады. Онда жазушылар уйымы курылган кезден 6epri табыстарга шолу жасай келш, «кемшшктерге» кещрек токталган. Б.Майлин, М.Эуезов, С.Сейфуллин сьщды каламгерлерд1 бупнп кущц аз жазады деп сынаган. Беюмбеттщ, Султанмахмупъщ шыгармаларындагы «кемйлтктердЬ> нактылы керсеткен «Казак эдебиеп» газет! мен «Эдебиет майданы» журналында сын нашар. Жазушылар арасындагы жагдайдьщ темендМне Сейфуллин, Майлин, Mycipenoe, Жансупров, Эуезов, Муканов сиякты жазушылар жол берщ дей келш, езш-ез1 сынап, езгеге улп керсетеда: «Адаскандар» романын- да саяси кемшшктер ж1бергенш, «саяси кырагылыгыныц» жеткшюпздптнен Коцыратбаев, Уэлиахметов, Кошмухамедовтердщ уйым жумысына Kipin кеткещйгш «мойындайды». Эдебиет уйымдарын кайта к¥РУ туралы каулыньщ бес жылдыгына орай «Социалиспк Казакстан» газет! 6ip бет бердь Е.Ысмайыловтыц, Э.Тэж1баевтыц, М.Каратаевтыц макалала рында сол кездеп эдеби процеске кез ж1берушшк бар. Кемшшктер дегенде М.Каратаев e3i басшыларыньщ 6ipi больш отырган уйымда «бейкамдык бар» деген. Э.Тэж 1 баев, Г.Тогжановггы сьшап, 6ipa3 «эшкерелеген». «Сэкеннщ «Домбыра» атгы жинагы конфискаланды... Сэкен бул катесш айтуы керек едь Ол да жумган аузын ашкан жок» деп, С.Сейфуллинге жүктеу/скачать 31,36 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|