Ютап жогары оку орындарынын студенттерше, магистрлерше, докторанттарына, эдебиеттанушы галымдарга, сондай-ак эдебиет суйер кепшшк кауымга арналган
KeniipiM сураганга болмай, ic
жүктеу/скачать 31,36 Mb. Pdf көрінісі
|
Әдеби сын
- Бұл бет үшін навигация:
- 6ipi жасырып отырган, 6ipiH-6ipi
| KeniipiM
сураганга болмай, ic насырга шапкан. Аягы Орталык; Комитетгщ бюросьшда мэселеа каралып, «Эдебиет жэне искусство» журналыныц редакторы кызметшен коштасуына тура келген. MiHe, осы майда болган оки- гага партияныц Орталык Комитеп С.Сештовтщ «мэселесш» талкылаганда, тагы да кайта ай налып согып, оныц бурын жазаланганын ескере отырып, ескертумен шектелген. С.Сештовтщ, К-Жармагамбетовтщ, 1.Жарылгаповтыц жШерген «кател1ктершщ» «зиян- дылыгы» соншалык, булар туралы Казакстан Компартиясыныц VI курылтайында Ж.Шаях- метовтщ ecemi баяндамасында да айтылды. «Таяуца КК(б) Орталык Комитеп казак мемлекет- тш керкем эдебиет баспасыныц директоры Сештов жолдас пен «Эдебиет жэне искусство» журналыныц бурынгы редакторы Жармагамбетов туралы мэселе талкылады, булар жумыстыц партиялык принцишнщ орнына таныстык жэне семьялык жагдайды колданып, Шршщ >ю берген идеологиялык кателштерш 6ipi жасырып отырган, 6ipiH-6ipi колдап, мадактаган. Орталык Комитетгщ керкем эдебиет бел1м1 мецгеруппсшщ орынбасары Жарылгапов жолдас жора- жолдастык катынасты кимай, Сештов пен Жармагамбетов жолдастардьщ кате л ер iH inime сактап, эшкерелемеген. Орталык Комитет Сештов жолдасты 6ip жылдык мерз 1 м койып, пар тия кандидаттыгына lycipzu. Оны кызметтен алды. Жарылгапов пен Жармагамбетов жолдас- тар да партиялык катты жаза алып, кызметтершен алынды» («Лениншш жас», 24.IX.1952). 1952 жылы кыркуйек айында болып еткен Казакстан К(б)П Орталык Комитетшщ VI курылтайында да идеологиялык салага ерекше кецш белшдь Курылтайга Орталык Комитет- тщ есебш жасаган оныц 6ipiH m i хатшысы Ж .Ш аяхметовтщ баяндамасында Кенесары козгалысына байланысты орын алган «кател1ктер мен бурмалаушылыктар» тагы да сынга алынды. «Журтка мэлт, Казакстан тарихыныц жэне казак эдебиеп тарихыныц жеке мэселе лерш баяндауда Казакстанныц кейб1р тарихшылары мен эдебиет зерттеушшер1 буражуазия- лык-ултшылдык сипатта ете ерескел кателер ж1бердк Атап айтканда, Кенесары Касымовтыц реакциялык-монархиялык козгалысын жэне революцияга дейш п Казакстандагы кейб1р баска да улттык козгалыстарды баяндауда кате ж!бердЬ> - дей келш, бул «кател1ктерд1» жою жолындагы курестщ ani де ез дэрежесшде жур- мей жаткандыгын «Республика галымдарыныц арасында болыыевиктис сын мен езара сын, nkip Kypeci arci де болса темен дэрежеде» - деп, кадап айтты. Баяндамашы казак эдебиетшщ дамуы туралы айта келш, оныц эл! де «б1рсыпыра елеул1 кателерден жэне творчестволык кемшипктерден» арылмаганына токталды, «Жумалиев, Эуезов, Муканов, Бекхожин, Аманжолов, Жармагамбетов, Жубанов жэне баскалар сиякты кейб1р эдебиет зерггеушшер, искусство зерттеушшер, жазушылар мен драматурггер ездершщ шыгармаларында буржуазиялык-ултшылдык жэне буржуазиялык объективтж кателер ж ь бердк Откен дэу!рдш калдырган мурасына сын кезбен карамаудыц салдарынан олар марк сизм-ленинизм позициясынан жэне социалиспк реализм эдюшен алыстады, кейб1р реакция шыл хандарды жэне олардьщ сарай акындарын дэрштеда, Казакстанныц Россияга косылуьшьщ улы nporpecTiK мацызын дурыс керсетпей, буркемелед1, орыс халкы мен казак халкыныц касиетг1 достык мудделерше зиянын типздЬ) (сонда) - деп, сол кездеп букш идеологиялык жумыстыц езегше айналган мэселеш тагы да алга тартты. EcenTi баяндамада идеологиялык жумыстарга жауапты Орталык Комитетгщ насихат жэ не упт бел1мшщ Menrepyuiici Храмковтыц, гылым мен жогары оку орындары бел1мшщ мец- repymici Н.Жандшдиннщ, керкем эдебиет пен енер бел1мшщ мецгеруш!с1 Байгалиевтщ, мектеп белймшщ мецгерупйа Оспаиовтыц кызметтерш ез дэрежесшде аткара алмай келе жаткандыгы атап етшдь Казакстан К(б)П Орталык Комитетшщ хатшысы Сужиковтщ e3i 250 Дандай ЫСК/1ЩЛЫ жауапты идеологиялык салада алда турган мшдеттерд1 шешуде дэрменаздйс танытып, жет- к ш к п шаралар колданбай келгендт ескертшдь Ж.Шаяхметов сезшщ сонында коммунис- терд1 марксизм-ленинизмнщ тазалыгы ушш, эдебиет пен енердеп, гылым мен мэдениеттеп турл1 «буржуазиялык бурмалаушылыктарга», «ултшылдыкка», «ескш ктщ калдыктарына» карсы куресп кушейте беруге шакырды. Республика басшысы ютелшген жумыстар жайлы есеп 6epin, «ултшылдыкка» карсы куресп ani де кушейту керекпгш мшдеттеп жаткан кезде сол тустагы саяси науканньщ басты нысанасына айналган эдебиетпп галымдардьщ б1разы турмеде отырган болатьш. Согыстан ке- шнп «саяси соккыга» алгаш, spi кеп ушыраганньщ 6ipi Е.Исмаилов 1951 жылы 6 карашада усталып, абактыга жабылды. Оган алашордашылардьщ «буржуазияшыл-ултшылдык пи- гылын насихаттап, ез енбектершде онды-солды жазганы, хан мен султандарды мактаган, Ка закстанныц Россияга косылуыныц прогрессивтк мацызын кере алмауы, кертартпа акындар- дыц жэне кецес халкыныц кас жаулары - алашордашылардыц деректерш пайдаланып, антисоветтк y r i T журпзген» деген айыптар тагылып, 25 жылга сотталды. Осы саяси наукан барысында «ултшылдыкпен» айыпталгандардыц кейб1реулер1 «жаз- дым, жацылдым» деп, баспасез бетшде «KeiuipiM» сурап та жатты. Ал Е.Исмаилов KemipiM сурамак ту гш , турл! жиналыстарда, талкылауларда сейлеген создершде езш е тагылган «кшэлардыц» кепш ш гш мойындамай келген болатын.. Есмагамбеттщ ез багытына деген сеш мдш п, табандьшыгы сот кужаттарынан да айкын кершедь Ол сотта «мен ез1ме тагыл ган казак эдебиет1 тарихын эдеш бурмалап жазды, кертартпа акындар мен кейб1р феодал- дарды эдеш мадактады деген айыпты мойындамаймын» - деп, машмдеген. Е.Исмайыловтыц «эдебиет тарихында кателпстер болса, оган алдымен гылыми непзде маркспк-леницщк жу- йеде жазылган тарихтыц болмагандыгы себеппи болды. TinTi КК(б)П Орталык Комитетшщ хатшылары М.Эбд1халыков (1943) жэне Омаровтардыц (1949) басшылыгымен шыккан «Ка зак ССР тарихында» Кенесары Касымов бастаган кетерш с оц багаланып келд1. Оныц кер тартпа екещцгш айтып туацщрген партия-совет органдары болган емес. Ал Бухар, Шортан бай, Мурат, тагы да баска акын-жазушылар шындыкты жырлагандар» (карацыз: «40-50 жэне 60 жылдардагы казак эдебиетЬ>. А., 1998, 125-126-беттер) - деушде акталудан repi осындай жагдайга экелш соктырган партия-совет органдарын айыптау басым сиякты. Сондьщтан да «еткен заманныц акын-жазушыларыныц елецдерш де жэне батырлык жырларында эркилы кетерш стщ басшылары тарихи кайраткер жэне батыр ретшде мадак- талып жырланганы ушш мен тштен де айыпты бола алмаймын. Оган менщ кандай каты- сым болуы мумк1н? Бул женшде ез1мд1 кш атм ш деп есептемеймш, мойындамаймын» деп, езшщ кш эйздшн дэлелдедь «Ka3ip тергеу орындары мен сарапшы комиссия эпикалык поэмалардыц кешпкерлерш (Кобыланды, Ер Таргын, Алпамыс, Карасай-Казы, Кероглы, Козы-Керпеш, т.б.) жэне эртурш кетершстердщ басшылары мен тарихи кайраткерлерд1 (Абьшай, Кабанбай, Бегенбай, Жэ- Hi6eK, Сырым, Исатай, Жанкожа, Есет, Беккет, Кетсбар, Досан жэне т.б.) кертартпа, елге кас, хальщ жаулары кылып шыгарып отыр» - деп, Е.Исмаиловгыц сол кезде-ак, ягни 1951 жылдыц соцында, онда да турмеде отырып, совет уюметшщ эдебиет саласындагы саясатына карсы лык бищрш айтканына сенер-сенбесвдзд1 бшмейиз. Шындыгында, мундай пшрлердщ ашык айтылуы уш!н эл1 жарты гасырдай уакыт, ягни сл1м1здщ егемендш алуы керек болатын. Ары карай «осындай дерекi позицияныц непзшде тексеру орындары менщ кейб1р эпи калык поэмалар жэне эркилы кетерш стщ басшьшары (Кенесарыны былай койганда) женш деп айкын ойларымды ултшылдык бурмалау» деп, тауып отыр» - деп, езше тагылган «ю- налардыц» н еп заз екен дтн айтып, жокка шыгарады. Е.Исмаилов М.Ж.Кепеев, Н.Ормамбетулы, ОДарашев, Ж.Аймауытов, С.Сэдуакасов ту ралы эр кездерде биццрген пшрлершен де кайтпайтындыгын бищрген. Булардыц шыгарма- шылыктарыныц «мыкты жагын да, осал жагын да ашып керсетуге талаптандым», «зерттеу барысында эртурл)' кайшылыкты пш рлер, кате ойлар айтылып, жазылу жагынан кем-ке- Tiicrep кездесу1 гажап емес. MiHe, сондыктан мен саналы турде Аймауытов жэне сол сиякты буржуазиялык ултшылдарды жүктеу/скачать 31,36 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|