Ютап жогары оку орындарынын студенттерше, магистрлерше, докторанттарына, эдебиеттанушы галымдарга, сондай-ак эдебиет суйер кепшшк кауымга арналган
«ЖЫЛЫМЬЩ» ЖЫЛДАРЫНДЫГЫ ЭДЕБИЕТТАНУ
жүктеу/скачать 31,36 Mb. Pdf көрінісі
|
| 13. «ЖЫЛЫМЬЩ» ЖЫЛДАРЫНДЫГЫ ЭДЕБИЕТТАНУ
(ЕЛУ1НШ1 ЖЫЛДАРДЫЦ FKIHIIII ЖАРЫМЫ) Елушпп жылдардыц ортасына карай кецес уюметшщ идеология майданында аздага] «жьшымык» басталды. Сталин кайтыс болганнан соцгы бул «жылымык» эдеби eMipre д| езгерютер алып келдк Бурынгыдай каламгерлерд1 ултшылдыкпен, буржуазиялык бурма лаушылыктармен айыптау азайды. Идеяльщ кезкарастары ушш айдалып кеткен каламгерле] кайта оралып, шыгармашыльщпен айналысуга м ум кш дк алды. Алгашында андысын ац дыган казак эдебиеттану гылымы да б1ртндеп дамудьщ дацгыл жолына тусе бастады. Сталин кайтыс болган соц да турпайы саяси социологияльщ сындар каркынын баса алмай 6ipa3ra дешн бой керсетш жатты. X.Байгалиевтщ «Эдебиепм1здщ идеяльщ жэне керкемдн дэрежеЫ жогары болсын» («Казакстан коммунист, 1953, №4), А.Жаймурзиннщ «Сынна! сабак алу - совет жазушыларыныц ерекше касиет» («Эдебиет жэне искусство», 1953, №5) «Заманымызга лайьщ жогары идеяльщ керкем шыгармалар жасалсын» («Социалистк Ка закстан», 1953, 19 тамыз), «Керкем эдебиеттщ идеялык дэрежес! жогары болсын» (ба< макала, «Социалистк Казакстан», 1953, 20 желтоксан), М.Сапаргалиевтщ «Панисламизи мен пантюркизм - империализмнщ реакциялык куралы» («Казакстан коммунист, 1954, №6) «По поводу романа М.Ауэзова «Абай» («Казахстанская правда», 1953, 21 маусым) секшд макалаларда эдебиетте енердщ таптьщ сипаты принципш катац устауды талап eTin, буда! ауыткыган шыгармаларды идеясыздьщпен айыптау жалгаса ту ст. Солай десек те, елушш жылдардыц екппш жарымынан бастап, солакай саяси урдажьщ сындардыц курт азая бас таганы байкалды. Осы кездегт казак эдебиеттануыныц жай-куйш, оны пайдалану, окыту жагдайларына! кеп нэрсеш орта мектептщ 10-класына арналган казак эдебиетшен хрестоматия (курастырш М.Сармурзина, А., 1954) ангарта алады. 454 беттен туратын оку куралы уш бел1мнен турады Алгашкы 129 б ет партиялык каулы-карарларга, орыс эдебиетше арналган. Атап айтканда В.И.Лениннщ «Партиялык уйым мен партияльщ эдебиет», А.М.Горькийге, Демьян Бедный га, Билль-Белоцерковскийге, Безыменскийге, Феликс Кон жолдастарга жолдаган хаттары «Партияльщ керкем эдебиет женшдеп саясат туралы» (РК(б)П Орталык Комитетшщ 1925 жьи 18 маусымдагы карары), «Керкем эдебиет уйымдарьш кайта куру туралы» (БК(б)П Ортальп Комитетшщ 1932 жылгы 23 кекекгеп каулысы), «Звезда» жэне «Ленинград» журналдарь туралы» (БК(б)П Орталык Комитетшщ 1946 жылгы 14 тамыздагы каулысы), «Г.Маленковтьп (БК(б)П Орталык Комитетшщ жумысы туралы партияныц XIX съезше ecenTi баяндамасы» А.Ждановтьщ «Совет жазушыларыныц I съезшде сейлеген сезЬ>, «Звезда» жэне «Ленинград) журналдары туралы Жданов жолдастьщ баяндамасы» (уз1щу), А.М.Горькийдщ «Ана» рома ньшан уз1щц, «Республика корольдершщ 6ipi», Совет жазушыларыныц I съезшде 1934 жыль Эдеби сын тарихы 253 17 тамызда жасаган баяндамасынан узщщ, «Егер жау бершмесе - оны куртар болар», «Мэ дениет туралы», В.М.Молотовтын «Горькивд еске Tycipy», В .В .Маяковскийд i н «С оветтк паспорт туралы» туындылары бершген. Сонда барлыгы 20 материал 129 бетп алган. «Туыс- кан халыктар эдебиетшен» деп аталынган бел1мде Павло Тычинаныц, Янка Куполаныц, Галактион Табидзенщ, Самед Вургуннын, Аветик Исакянныц, Мирза Турсын Заданьщ, Га- фур Гуламныц «К^азак халкыныц улы тойы» атты арнауы гана. Кдлгандарынын барлыгы да компартияны, Сталшад, Советгер Одагын, комсомолды жырлаган «Жырымнын ец асылы Сталинге», «Комсомолга» (Янка Купала), «Москва» (Самед Вургун), «¥лы Сгалинге» («Аветик Исаакян»), «Москва туралы ой» (Аалы Токамбаев) такырыптас болып келедь Ал казак эдебиетшен Ж.Жабаевтыц, С.Мукановтыц, М .Эуезовтщ , F.MycipenoBTiH, Г.Мустафиннщ, Т.Жароковтын «ултшылдыгы» жок шыгармаларына гана орын бершген. Сонда келем1 454 беттен туратын казак эдебиеп бойынша оку куралыныц уштен (ирдеш (129 бет) партиялык каулы-карарларга, орыс эдебиетше (онда да революция жыршылары М.Горький мен В.Маяковскийге) де 18 6eTi туыскан халыктар эдебиетше арналган. Калган 307 бетшде казак эдебиетше орын берш п, непзшен компартияны, «кун кесем» Сталшад, «бакытты» советтк ем1рд1 жырлаган шыгармалармен таныстьфылган. Бул жагдай сол кез деп орта мектеп пен жогаргы оку орындарына арналган казак эдебиеп бойынша окулыктар мен оку куралдарыныц барлыгында д ерлк ортак болатын. Эдебиет улттык болады десек, сол улттык болмысынан журдай болган казак эдебиетшщ сыны мен гылымына осы ойсыраган олкыльщтардыц орнын калпына келпру керек-тугын. Эдебиетгану сол юке ещц эдеби сын аркьшы б1ртшдеп Kipice бастады. 1954-1955 жылдарда саяси соккылардан есецпреп калган казак эдебиеттануы есш жиып, калпына келуге умтылды. Саясилыкден ауырып, гылыми жагынан аксап калган эдебиетгану гылымына теориялык, эстетикалык децгеюн кетеру жолында 6ipa3 жумыстар жасауына тура келдь Ш.Ахметовтщ «Керкем эдебиетте сез колдану шеберлпт туралы» («Коммунизм тацы», 1954, 13 кекек), ТАхгановтыц «¥намды герой образы туралы кейб1р ойлар» («Эдебиет жэне искусство», 1954, №10), «Творчестволык даралык» («Казак эдебиеп», 1955, 19 тамыз), М.Эуезовтщ «Керкем эдебиеттщ т ш » («Социалиспк Казакстан», 1954, 24 акпан), «Керкем аударманыц кейб1р теориялык мэселелерш («Казак эдебиеп», 1955, 7 казан), З.Кабдоловтыц «Сатира женшде» («Эдебиет жэне искусство», 1954, №3), «Э цпм е туралы кейб1р ойлар» («Эдебиет жэне искусство», 1954, №9), А.Нуркатовтыц «¥намды кеюпкер жайында» («Социалиспк Казакстан», 1954, 12 тамыз), «Шагын жанр жайывда» («Казак эдебиеп», 1955, 3 маусым), СШэймерденовгщ «¥намды герой жайында» («Эдебиет жэне искусство», 1954, №9), Н.Габдуллиннщ «Керкем эцпме туралы 6ip-eKi сез» («Лениншш жас», 1955, 14 тамыз), М.Дуйсеновтщ «Эдебиет терминдерi туралы» («Казак эдебиеп», 1955, №4), К К рты баевты ц «Тип жэне характер» («Эдебиет жэне искусство», 1955, №8), Ж.Молдагалиевтщ «Мазмун мен тур уксастыгы» («Казак эдебиет!», 1955, 29 шшде), К-Нурмахановтыц «Эдебиеттеп тш тпк проблемасы жайында» («Эдебиет жэне искусство», 1955, №1), «Лирика туралы ойлар» («Лениншш жас», 1955, 21 тамыз), Ж.0м1рбековпц «Акындык сез1м туралы» («Казак эдебиетш, 1955, 30 казан), Э.Сэрсенбаевшц «Лирика туралы 6ip-eid сез» («Эдебиет жэне искусство», 1955, №1), Т.Ысмайыловгыц «Жаца турдщ табигилыгы ушш» («Казак эдебиеп», 1955, 26 тамыз) сиякты макалаларда керкем эдебиеттщ теориялык жагынан танып бшуге деген 1 здешстер кершедь Эдеби сынныц эдеби eMipfleri белсендш п арта тусп. Жацадан шыгып жаткан шыгарма- лардьщ сьш назарынан тыс калуы сирек жагдайга айналды. Эдеби сьш агын ак, карасын кара деп 3p6ip жаца туындыга обьективп турде бага беруге умтылды. Турасын бет-жузше карамай айтамыи деп, сынныц асыра сштеп алган тустары да болмай калган жок. Осы кездеп казак эдебиеп гылымы мен сыныныц кешш керкем шыгармашылык пен сьш-зерггеушшкке едэу1р гэж1рибелер жинактаган М.Эуезов, F.MycipenoB, Г.Мустафин сиякты каламгерлердщ ездер1 бастауларына тура келда. Е.Ысмайылов, Э.Маргулан, Б.Кенжебаев, ЭДоцыратбаев, К-Жумалиев, Т.Нургазин сынды тарландар казак эдебиеттануыньщ алдьщгы легшде кершш, жаца биктерге жол бастап отырды. Бурындары б1рльжарымды асыра сштеушшктер1мен кезге Tycin калган М.Габдуллин, М.Сэрсекеев, К-Жармагамбетов, К-Нурмаханов, М.Гумарова, А.Нуркатов, Б.Сахариев сиякты сыншылар ез кателктерш тусшш, ем1рдщ жацаша беталысына тез бе- тмделш кегп. Ал солакайшылыктарымен аты шыккан С.Нурышев, Э.Нищбаев, Э.Жэмшев, 254 Дандай ЫСК^ЩХПЫ М.Акынжановтар унсп калды. Осы кезде казак эдеби сынына 6ip топ дарынды жастар келш косылып, сынньщ жүктеу/скачать 31,36 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|