Ютап жогары оку орындарынын студенттерше, магистрлерше, докторанттарына, эдебиеттанушы галымдарга, сондай-ак эдебиет суйер кепшшк кауымга арналган
жүктеу/скачать 31,36 Mb. Pdf көрінісі
|
Әдеби сын
| Эдеби сын тарихы
259 <Кобыланды», «Алпамыс», «Ер Таргын» сиякты жырлардын хальщтык рухына шубэ келть >уге болмайды» («Казак эдебиет!», 3.2.1956). Эуелбек Шортанбайды «Эдебиет тарихына ;нпзуге болмайды, енпзе койсак, ол Шортанбайды насихаттау болады» деген К-Нурмаха- ювтьщ n k ip iH e карсы дау айтты. Сол сиякты, кейб1р «сак сыншылардьщ» С.Торайгыров, 4.Сералин, С.Денентаевтарды зерттеудщ ез1 «сойканньщ ен улкен!» деп бшетшдкгерш кат- ы сынга алды. «Абай мене Жамбылдан баска акын, жазушылардьщ, соньщ пшнде Ыбырай тен Шоканньщ да ецбектерш» басьш шыгармадык деп, ренпн биадредь «Б1зде теракты эпос кинактары да жок. Орта мектептер дурюн-дурюн куралсыз калады. Вуздар кур кол» - деп, эде- >и мараны игеруде ащарылып жаткан жумыстарга кецш нщ толмайтындыгын ашык айтады. Н.Габдулиннщ «Керкем эцпменщ шындыгы ушш» («Казак эдебиетЬ), 1956, 23 наурыз), (Шыгарма шындыкты бейнелесе» («Казак эдебиетЬ), 1956, 23 караша), Б.Кенжебаевтьщ (Тур жэне дэстур» («Казак эдебиет»), 1956, 23 наурыз), С.Кирабаевтыц «Поэзияны жана :атыга кетерейк» («Социалиспк Казакстан», 1956, 22 желтоксан), Э .Коныратбаевтыц «Акын- (ык мэдениет туралы» («Казак эдебиетЬ), 1956, 11 мамыр), А.Нуркатовтыц «Жазушы жэне ерой» («Эдебиет жэне искусство», 1956, №5), Б.Сахариевтщ «Олен - сездщ патшасы» «Казак эдебиетЬ), 1956, 16 караша), З.Шашкиннщ «М.Эуезовтщ стиль ерекшел1п туралы» «Казак эдебиет!», 1956, 1 акпан), «Казак прозасы туралы» («Социалиспк Казакстан», 1956, !3 кыркуйек) сиякты макалалары эдеби сынныц керкем дк процесс эстетикалык, эдеби- еориялык тургыдан пайымдауга умтылысын ацгартты. Осы жылдарда эдеби сынга жацадан келш косылган С.Кирабаев, Р.Берд1баев, К-Куггы- iaee, Т.Кожакеев, А.Нуркатов, Б.Сахариев сынды сыншылар эдеби сынныц KepiriH кыздыра уел. Мысалы, С.Кирабаев 1956 жылы 27, 1957 жылы 24, Р.Берд1баев 1956 жылы 15 макала кариялап, белсендшк таныткан. Э.Дербюэлиннщ «Байсалды зерттеуц1 кажет ететш мэселе» («Казак эдебиет»), 1956, 4 ма- 1 ыр), М.Дуйсеновтщ «20-жылдардагы казак совет эдебиеп» («Казак ССР Гылым академиясы- [ыц хабарлары. Филология, керкеменер зерттеу сериясы, 5-nii ютап, 1956), Г.Мусабаевтыц Эдеби мараны бурмалаушылыкка карсы» («Казак эдебиеп», 1956, 13 маусым), К-Турганбаевтьщ Тагы да эдеби мура жайында» («Казак эдебиеп», 1956, 3 тамыз), Б.Кенжебаевтьщ «Казак совет дебиеп кезендер1 женшде» («Казак эдебиеп», 1956, 7 желтоксан), «Отелмеген парыз» («Казак дебиеп», 1956, 25 кацтар), «Эдебиет муралары мукият зертгелсш» (бас макала, «Социалистк казакстан», 1957, 24 шшде), А.Нуркатов пен X.Сушншэлиевтщ «Казак эдебиетгану гьшымы уралы» («Коммунизм тацы», 1957, 1 желтоксан) сиякты макалаларда гылыми непзд1 казак дебиетшщ тарихын жасау, оны дэу1рлеу, эдеби мураны игеру кажеттшктер1 кетершдЬ Казак дебиеттану гылымыньщ уакыттар бойы кордаланып калган мэселелер1 копарылып, кун эрпбше улттык эдебиеттщ толык тарихын жасау керекпп койылды. Мундай пш рлердщ йтыла бастауы эдеби ой-пшрдщ жетше тускещргшщ KepiHici едЬ Осы жылдарды жарык керген Е.Ысмайыловтыц «Акындар» (1956) атты монографиясы лушпп жылдардагы казак эдебиеттану гылымыньщ, оныц ш ш д е фольклористиканыц леул1 табысы болды. Терт тараудан туратын монографияныц алгашкы тарауы «Акын жэне ныц тулгасы» деп аталган. Мунда акын, жырау, жыршы, энип-акын, олецни угымдарына ныктамалар берыедь Акындык енердщ табигаты, есш-жетшу1, акындык орта, акындык нердеп дэстур мен жацашылдьщ мэселелер1 кещнен карастырылады. Еюнпн, уилнгш тарау- ар тугелдей Жамбылдыц акындык енерше арналган. Соцгы тарау «Казак совет фольклорында пикалык жанрдыц даму мэселелерЬ) атальш, непзшен Нурпейю Байганин мен Иса Байзаков- ын шыгармашьшыктары эпикалык туындыларын талдау аркылы сез болады. Гылыми журт- тылык жогары багалаган осы en6eri утшн Е.Ысмайыловка филология гылымыньщ докто- ы гылыми дэрежест берщщ (1957). «Акындар» 1957 жылы орыс тш н д е басылып шыкты. M.Fабдуллиннщ «Казак халкыныц ауыз эдебиеп» жогары оку орындарына окулык ретшде сазылганымен де сол кездеп казак фольклористика гылымыныц жетастнсгерш жинактаган neyni ецбек болды. Окулыкта осы саладагы осы кезге дейш п 1здешстерге суйене отырып, азак ауыз эдебиетшщ езш дк ерекшелктершщ сипатгалуы, олардыц жиналуы мен зертгелушщ юлынуы, турлер мен жанрларга Ж1ктелу1, гьшыми талдаулар жасалынуы айтарльщтай табыс олды. Солай дегенмен де ецбектщ жазылу барысында непзшен эдебиетгщ таптыгы принциш асшылыкка алыньш отыруы салдарынан туган кемшшктер де жок емес. Ауыз эдебиеп турле- 260 Дандай Ы СКАфЛЫ рше таптык тургыдан бага 6epmyi, осы себептерден кейб1реулершщ камтылмай калуы орын алган. Жумысшы жырлары деген жаца жанрдьщ енпзиту! де сондай себептерден болса керек. Дегенмен де муныц барлыгына кол оцай жеткен жок болатын. Сталин кайтыс болганнан соц, СОКП-ныц X X к¥рылтайынан кешн Кецестер Одагыныц саяси ом1ршде «жылымык» байкалганымен де Казакстанда улттык дамуды тукырта туеетш тагы 6ip куйтыркы саясат жузеге асырыла бастады. 1954 жылдан бастап тыц жэне тыцайган жерлерд! игеру деген сылтаумен Ресейден, Украинадан, Белоруссиядан мындаган кел1мсектер Казакстанга коныс- тана бастады. Оларга барлык жагдай жасалынып, казак ауылдары шетте калды. Казакстан- ныц тыц жерлерш игеруге кемектесш жатырмыз дегенд1 сытауратып, ашык журпзшген казак жерш басып алу саясатыныц салдарынан ж ергш ки таргын ез ж ервд е отыз процентке де жетпей, азшылыкка айналды. Казак мекгептер! жабылып, жогары оку орындарындагы оку орыс TiniHe кеппршд!. Ауыл мектебш 6rripin, орыс т ш н жетш бшмеген адам институттарга тусе алмайтын болды. Казак балаларын казащыа окытудан repi орысша окытудыц тш мдш - гш, олардьщ ой epici мен ойлау кабшетшщ тез жетшгендцтн «гылыми тургыдан» дэлелденген ецбектер жазылып, диссертациялар коргалып, кещнен насихатталды. Казакты ултсыздан- дыру саясаты ез «жемйпн» бере де бастаган. Сол кездеп «Социалистк Казакстан» газетшщ редакторы 6ip алкалы жиында ез1 баскарып отырган басылымды орыс тш ндеп «Казахстанская правда» газетшщ казакдиа аудармасы болып шыкса, ез1мд1 бакытты санар ед1м деп, «саяси сауаттылык» танытканы, Казак ССР Оку министр! Э.Сембаевтыц ез жарлыгымен орыс мек- тептер1нде окытылып келген казак т ш н алып тастаганы да осы туе болатын. Мше, осындай жагдайда казак ултына карсы ж урп зш п жаткан сур кия саясатка карсыльщ биццрген Р.Берд1байдыц «Ец улкен мэдени байлык « («Казак эдебиеп», 1956, 22 кекек) атты макаласыныц жариялануы кеудесшде казактьщ каны бар азаматтардыц ойынан шыккан окига болды. Непзшен, казак тш н щ мусэшр жай-куш кетершген макалада айтылган жан айкай сездер кун1 бугш айтылгандай: «Бэршен бурын казак мектептершде казак т ш н окыту жайы мэз емес екещигш айтуымыз керек. Казак тш н д е грамматика мектептерде 7-класка дейш еттлед!. Эрине, осы уакыт ш ш де кегашлк окушы сауатгана алады. жүктеу/скачать 31,36 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|