Ютап жогары оку орындарынын студенттерше, магистрлерше, докторанттарына, эдебиеттанушы галымдарга, сондай-ак эдебиет суйер кепшшк кауымга арналган

262
Дандай ЫСКАК,¥ЛЫ
М.Эуезовтщ мэцгурттенш бара жаткан казак жастарын улттык нигилизмнен сактандырып, 
олардьщ болашагы ушш аландаушьшьщ бшд1ру1 улкен азаматтылыктыц, ултжандьшьщтын 
6ip Kopmici едь KoKiperi ояуларга арналып айтылган бул ойлар кепш ш ктщ кекешнен шы­
гып жатты.
Улттык болмысты бузбаудьщ б1рден-б1р шарты тицц кездщ карашыгындай сактай бшу 
керекпгш еске салган тагы 6ip макалага («Лениншш жас», 1959,9 шшде) токтала кеткен жен. 
КазМУ-дщ студент! Болат «тшдщ корымызда жок сездерд1 6i3 талгамай, талдамай кабылдай 
бермейм1з. Оз1м1зде баламасы бола тура орысша сездерд1 колдану дурыс емес деп, «Соцгы 
жылдары эдебиелмгзде орысша сездерд1 орынсыз колданушылык байкалып жургещцгше» 
дабыл кагады. Баска баска емес, «казак совет эдебиетшщ 1ргетасын каласып, дамуына улес 
коскан керкем сез шеберлершщ 6ipi» Е.Мустафиннщ жэне де Т.Нуртазиннщ шыгармала­
рында казакша баламасы бола тура орысша сездерд1 орынсыз колданатындыгына ренпп 
бщйредь Автор «Караганды» романьшда колданылган орыстыц тетрадь, нефть, американец, 
чин, гир, столовой, кислород, сталь, профсоюз, прогулка, водопад сиякты сездердщ казакша 
баламасы бола тура орысша туршде колданылганын сынга алады. Т.Нуртазиннщ «Мурат» 
повесшде де механико-сборочный, совещание, потолок, двойка туршде алынган сездер 
кездеседь Орысша сездердщ колданылуынан керкем шыгарма угып турган жок, 
Kepicbnne 
оган 
нускан келш тур деп бшген Б.Бодаубаев ез ойларын темендепше туйшдеген: «Мше муныц 
бэр1 жазушыларымыздыц тшдщ мэдениетке салак карайтынын керсетед!. Ka3ipri тсшшм1з, 
угымымыз 20-шы яки 30-шы жылдардан мулде баскаша екеш TyciHiKTi. Ендеше, тшдш 
норманыц Ka3ipri зацдылыктарын ескермеуге болмайды. Т о щ мешпнше таза сактау керек».
Жас ж ттгщ , онда да оку бтрмеген стуцентгщ улттьщ эдебиет ушш аса мацызды мэселеш 
батыл кетерш шыгуы журтшылыкты елец етюздк Эдебиеттщ кыр-сырын ещц мецгерш, ещц 
гана эдеби eMipre араласа бастаган жас эдебиетшшщ екшш катты едь Осы жагы «Typi улт­
тык, мазмуны социалист1к»мэдениет жасауды алга койып отырган б и л к басындагьшардыц, 
кейб1р коммунист жазушылардыц мазасын кет1рд1. Ек1нш1 жагынан, ер1мдей жас ж1г1тттн 
казак кецес эдебиет1н1ц белгш1 жазушьшарына, онда да макталып журген шыгармаларына 
сын айтуы аганыц алдын кес-кестеп, шаужайынан алып, жагасына жармаскандай да болып 
кершген. Калай дегенмен де, алды-артына карамай, б1рден айкай салып, журттыц назарын 
езше аударган жас сьпнпыны сабасына Tycipin, орньша кою керек болды. Бул мшдетп арата 
апта салмай-ак сол газ erri ц е зв д е жарьщ керген «Бул кай жатыркау?!..» («Лениншш жас», 
1959, 15 шшде) атты макала орындап шьщты. Макаланьщ авторы казак кецес эдебиетшщ 
непзш салушылардыц 6ipi кэд1мп Сэбит Муканов болатын.
С.Муканов непзшен Болаттыц кетерш отырган мэселесш дурыс санайды: «Бодаубаевтыц 
Fабиден Мустафин мен Тем1ргали Нуртазинн1ц шыгармаларында, казак тш н д е телеу1 бола 
тура, кейб1р орысша сездерд1 орынсыз колданыпты деу1 дурыс, бул жен1нде келпршген 
мысалдардыц Ke6i дэлелд1». Солай бола тура «макалада eneyni кател1к бар»: «...бул макала 
езге тшге емес, орыс тш н е гана карсы болып тур»; «казак тшш езге тшден шрген сездер 
емес, орыс т ш аркылы келген сездер гана бузатын сиякты». Бул жерде Сэбецнщ макалада 
орыс сездершщ орьшсыз колдануын сынауын орыс тшше деген карсьшьщ деп угынганы, оган 
саяси мэн бергеш KepiHin тур. Автор таза тш жок, баска улттан келген сездермен толыгып, 
байып отыру тш дамуыныц Herisri жолдарыныц 6ipi е к ен д тн айта келш, «макаласыныц турше 
Караганда, Бодаубаев буныц бэр1н де бшетш сиякты, баска тшдерден юрген сездерге карсылыгы 
жок ол, тек орыс Tini аркьшы келген сездерге гана одырая, оскырына карайтын сиякты. Егер 
ейтпей, «бетен сездердщ» казак тш н е жалпы араласуына жаны киналса, макаласыныц эр 
жершде «орыс сездерЬ> дей берудщ орнына баска тодерден келш жаткан орынсыз сездер 
туралы да кынжылуын бщщрер еда гой. Бодаубаев ол туралы жумган да аузьш ашпайды» - деп, 
саяси кырагьшьщ танытады. Керкем шыгарма тш в д е орынсыз колданган орыс сездерш1ц 
сыналуынан орыс халкына деген карсьшыкты керед1. «Орыс тшшен жаксьшыктан баска не 
керд1, казак халкы», «Осынша жаксьшык жасаган тшге немкурайды карауга бола ма?» - дей 
келш, «казактардыц казак тш м ен 6ipre орыс тш1н суюге ein6ip бегет жасамауы керек» - деп, 
орыс тш не араша туседь
Автордьщ непзп ойлары темендепше туйшделген: «Кайталап айтайын, жолдас Бодаубаев, 
Мустафин мен Нуртазиннщ казак тш1нде телеу1 бар кейб1р сездердщ орнына, кажетс1з жаг-

Эдеби сын тарихы
263
дайда орыс сездерш орынсыз колдануын сынауыцыз дурыс. Сейте тура, ci3 макалацызда 
казак тш н е бар пэле орыс т ш аркылы гана келед1 деген угым тудырасыз. Оны кубыжык 
керсетес1з, «орыс сездер!» дегеннщ устше бомбалаган самолеттей туйш п-ап жан-жагынан 
аткылайсыз!.. Inrei ойьщыз олай болмауы мумкш, 6ipaK макаланыздагы объективтк логика 
ci3fli осыган ершлз экеп прейди Онымен келгсуге болмайды, ейткеш, ец алдымен орыс т ш
6i3re бетен тш емес, ол б1здщ ана тшм1збен катар, сушп колданатьш тшм1з. Оган коса, орыс 
т ш - букш ецбекпп адам баласына бакыт кйггш ашкан ленинизмнщ тш » . Бул сездерге тусь 
шктер 6epin жатудыц еш кажеп жок. Тек ескерте кететш 6ip жэйт - бул коммунист С.Мука­
новтыц гана емес, сол кезде б и л к жасап отырган компартияныц да улт тш н е деген, орыс 
тш не деген саяси кезкарасы да болатын.
Макаланыц соцында «Редакциядан» бершген. Онда мынандай жолдарды окимыз: «Ленин­
шш жас» газетшщ редакциясы осы жьшгы 9 июльдеп санында КазГУ-дщ студент! Б.Бо- 
даубаевтыц «Бетен сезбен былганса, сез арасы» деген макаласын жариялап, елеут кателк 
ж1бердь Муны Казакстан ЛКСМ Орталык Комитетшщ бюросы атап корсета. Бугш редакция 
езшщ кателшн тузету максатымен жазушы-академик С.Мукановтыц макаласын жариялап 
отыр». Бул жолдар Сталин кайтыс болган соц когамда орнай бастаган «жылымыктыц» езш ­
де де отаршыл-коммунистк саясаттыц езгермей сол кушнде калганын, баскаша турде жа- 
салып жатканын, саяси кырагылыктыц сак турганын ацгартса керек.
F. 
Мустафин керкем тщдвд керкем эдебиеттеп аса мацыздылыгына арнап «Ой мен тш» 
(«Казак эдебиет!», 1959, 27 караша) макаласын жазды. Fабиден шын ш еберлк кыска жазуда 
деп бшген. 

жүктеу/скачать 31,36 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: