Ютап жогары оку орындарынын студенттерше, магистрлерше, докторанттарына, эдебиеттанушы галымдарга, сондай-ак эдебиет суйер кепшшк кауымга арналган
жүктеу/скачать 31,36 Mb. Pdf көрінісі
|
Әдеби сын
| K,a3ipri
кауым ка зак тарихын Есенберлин романдары аркьшы танып бшд 1 » - деген жолдар 1лияс шыгармала- рыныц, тарихи романдарыныц мэш мен мацызын айкындап тур. Журнал «Кешпендшердщ» екшпй ютабы «Жанталас» романыныц ютап болып шыгу тагдырын керсететш деректерд1 каз-калпында усынган. Роман 1972 жьшы 8 желтоксан ку- Hi «Жазушы» баспасы проза редакциясыныц Kinii редакцияльщ кецесшде талкьшанган. Ал дымен, баяндама жасаган К.Жумэдшов роман жайлы айта келш, «Корыта келгенде, 1лияс Есенберлиннщ бул романы - окушы кауымга халкымыздыц еткен ем1ршен кеп мэл1мет бе- рет1н, совет жастарын отаншылдыкка, ерлкке баулытып, халыктар достыгыныц тамыры те- ренде жатканын эйгшейтш кунды шыгарма» деп багалаган. Талкылауда Жубан Молдагалиев кыска да нуска, Kecin айтыпты: «Эдебиет тарихында ул кен 6ip окига боларльщтай ецбек аякталды. Есенберлиннщ тарихи уш романы - хальщ та рихын танытуда, елдщ елдптн танытуда улкен жетютк. Жазушы езш1ц халкыныц алдында улкен ерл1к жасайды». Шыгып сейлеген М.Дузенов, 1.Жарылгапов, С.Бакбергенов, Р.Токта- ров, А.Байтанов - барлыгы да романньщ елеум табыс екенш айтып, колдаган. Осьшайша баспага усынылган «Жанталас» тоталитарлык когамныц турл1 тоскауыдцарына ушырайды. Романда тарихтыц, онда да казак халкыныц XV II-X V III гасырларда жоцгар шапкыншылыгына карсы улт-азаттык курес1н1ц, бас кешпкерлер рет1нде хандардыц су- реттелушен сескенген м е м л е к е т к идеологиялык аппараттыц бюрократтары турл1 «кем- шш1ктер» тауып, итаптыц шыгуын шегере берген. Осындай эуре-сарсацга душар болган «Жанталас» романы 1972 жылы баспага усынылганына карамастан туцгыш рет 1974 жьшы гана жарыкка шыккан. Осы 6ip окигага байланысты «Жулдыз» журналы жариялаган турл1 мэжшсхаттардан, катынас кагаздарынан тоталитарлык жуйенщ эдебиет саласында журпз- ген китуркы саясатыныц астары ашык кер1нген. Жазушы Д.Досжанов «Казакстан Жазушылар Одагыныц IX съез1 карсацында» сез алып, сексен1нш1 жылдардагы казак прозасына, оныц ш ш д е роман жанрыньщ жай-кушне кез ж1берген. Автордыц пшршше, «Казактыц 80-mi жылдар прозасы кеп ескен. Децгей дэрежес1, куш-куаты Kepmi жаткан республика каламгерлер1нен 6ip мыскал да кем емес; кайта кеп жагдайда бел алып, басым тусш жатады» (Д.Досжанов. Улкен жанр жауапкершшп. «Казак эдебиет!», 29.11.1985). Дукенбай сексешшш жылдарда ешмда ецбек еткен прозашылар Э.Таразидыц, М.Магауиннщ, К-Жумэдшовт1ц, К-Найманбаевтыц, Б.Нуржекеевт1ц, С.Елубаевтыц, Д.Исабековт1ц, Б.Му- каевтыц, Ж.Туменбаевтын шыгармашылык табыстарына токтальш, олардыц эркайсысыныц жекелеген жепстктерш саралайды; езш дк енерпаздык ерекшелктерш айкындайды. Сонымен 6ipre казак прозасында эл1 кунге дешн «жасандылык, риторика, жылауык, жалган пафос, кей1пкерд1ц ез тш м ен сейлемеу1 6ipa3 жазушылардыц шыгармаларында жш ушырасады... Эдеби тш1м1зд1н нормасын быт-шыт кып бузып, эбден шубарлап, кика-шикасын шыгарып, будц1р1п жургендер - эдебиетке кездейсок келген азаматтар... Ka3ipri жазушьшар арасында казак тш1н1ц байыргы калыптаскан пркестерш бузып колдану жш ушырасады» (сонда). Эдеби сын тарихы 361 Автор осы пш рлерш е Н.Телендиевтщ, С.Габбасовтьщ, Д. Нурмуханбетовтщ, Т.Момбеков- тщ, К.Жиенбаевтын, Д.Жанботаевтьщ прозалык шыгармаларынан мысалдар келнредь О.Бекеев «Белеске беттеген бес ж ш т» - Д.Исабековтщ, Б.Нуржекеевтщ, Т.Эбдшовтщ, А.Сейд1мбековтщ, К.Сепзбаевтыц шыгармашылыктары жайлы niKip бшдгршть Оралхан эрштестершщ енерпаздык ерекшел 1 ктерше уцш п, каламгерлш колтацбаларын аша тускен: «Дулат прозасы - iniKi mpiM flepi терец, айтар ойын лакылдатып теге бермей, айшыкты жетюзуге тырысатын астарлы да кыртысты проза»; «Бексултан прозасындагы тацбабасты ерекшелк - киыннан киыстырылмайтын карапайымдылыгы, окырманын ез1мен 6ipre же- телей же не лет iH кызгылыкты баяндалуы, улпа сез1м мен эмоциясы эсерл1 бояуды дэл, 3pi орынды жершде пайдалануы»; «Телен прозасындагы мен ацгарган ерекш елк - идеясыныц терецщп мен философиялык ойыныц аукымдылыгы», «Тепнде Акселеу - эцпмешш де жа зушы. Кез-келген, мейл1 усак, мейл1 узак шыгармасын окымацыз, буйдалап алып кетер эдем 1 эсер1мен кещнен толгап, байыппен бастар сыршылдьнымен, кандай такырыпка калам тартса да бш п, эбден зерттеп барып жазатын мукияттылыгымен дараланады»; «Кэд1рбек - эдебиетке дабыра ащай-шусыз келд1 де майда коцыр прозасымен окушы журтшылыктьщ кеншне б1ртшдеп уялай бастады. Tinre ете укыпты карайтын автордыц окига дамытудагы жэне шыгарманыц композициялык тутастьнын сактаудагы шеберлш кызыктырады» (О.Бе кеев. Белеске беттеген бес жйтг. «Казак эдебией», 25.02.1983). F.MycipenoB « E d Мухтар» атты макала жазып, прозашы Магауин мен акын Шаханов жайлы шынайы niKip бищ рш й. Ага жазушы эл1 де жас жазушылардыц катарында журген ею Мухтардыц шыгармашылыктарынан кен тынысты байкап, олардыц болашагына улкен сен1ммен карайды. Екеушщ енерпаздык кьфларын аша ту сед i. «Мухтар Магауин ана т ш - шздщ байлыгын, оралымды, астарлы, 3pi от-жалынды, 3pi н эзк те биязы бояу-сырларьш ал гашкы адымдарынан бастап-ак мецгерш алганын керсетедь Тшм1здщ оралымдылыгын терендетуге коскан yiieci де аз емес. Еркек, эйел бейнелер1 кандай сом!.. Магауин шыгар ма желкш тартуга шебер... Адам мшездерш оцашалап алып карасак, 6api де таныс-бей- таныстар... «Аласапыран» - казак совет эдебиетшщ улкен мактанышы» - дей отырып, оныц шыгармаларындагы кейб!р «эттеген-айлардан» атгап кете алмайды. Ал еюнпп Мухтар Шаханов туралы «Дарын танылды. Адал куш танылды. Ар-намыс танылды. Ортке айналар от, кемеш шайкай алар мухит танылды... Мухтар поэзиясыныц 9p6ip жолында ойландыратын салмак бар...Мухтар Шаханов - кец шиырлы, эр кьфкага i3 тастап келе жаткан акын. 03i айткан уш елшемнщ ушеушде де - б и к т к , терецдк, кендк - акын isflepi осы кезшде-ак кемесю емес, айкын. Е рлк, езд к, жкер-махаббат, енеге-гибрат, ар-намыс такырыптарыныц бэр! де еткен куцш кызыктау емес, ертецп кун талаптарыныц бшгшен толганады» (F.MycipenoB. Ею Мухтар. «Казак эдебиеп», 27.07.1984) - депп. Кезшде казак эдебиепнщ аксакалы Габит MycipenoB жас толкынньщ шпнен шыгармашылык шабысьшьщ узакка баратындыгын байкап, улкен умилен аталык ак батасын берген ею Мухтар сешм удесшен шыгып, 6ipi прозаныц, ещй 6ipi поэзияныц айтулы кайраткерлерше айналды. Шыгармашьшыгын F.MycipenoB e3i жогары багалаган М.Магауин туралы одан терт жыл бурын А.Егеубаев «Турлк, стильдак 1зденю жагынан Мухтар Магауиннщ 6ipKaTap шыгарма ларын атауга болар ед1 Шыгармаларын тугастай карастырганда байкаганымыз - М.Магауин такырып, стиль жагынан эр алуан жазатын жазушы. Кей эцпме-повестершдеп философиялык толгамдар, екшнп 6ip шыгармаларьшдагы сентиментальдык саздар, тагы 6ip туындыларындагы баяндаулар мен журналистикага тэн деректш к оныц 1здешс арналарыныц 1здерш байкатса керек» (А.Егеубаев. Адамды жырлау - асьш муратымыз. «Жулдыз», 1980, №1) - деп жазыпты. Сол кезде казак эдебиетшдеп тарихи такырып ТЕсенберлиннщ «КешпендшерЬ хакын да А.Егеубаевтыц мына 6ip пшрлер1 назар аударуга турарлык. «Тарихи такырып дегенде, карама-кайшы пш рлердщ нак ортасында келе жатса да ец- беккер жазушымыз 1лияс Есенберлиннщ творчествосы тутастай кубылыс деуге турарлык.. Жазушыныц «Кешпендшер» трилогиясы - халкымыз ушш аса багалы ецбек. Тарих - шын- дыктьщ анасы. Тарихты жазу - каламгерге сын, халык алдындагы парыз. Тарихи шеж1ре, тарихи шындык халыктыц элемдк тарих аясындагы ез орнын тусшуге септесед!... 1лияс Есенберлин нщ «Кешпендшерт - роман-хроника. Роман-хроника репнде халкымыздыц басындагы кесек кезецдерд1 суреттеп берген. Казак халкыныц басынан еткен алуан окигалармен, тарихи 362 Дандай ЫСК,АК,¥ЛЫ тулгалармен танысамыз» (сонда) - деп, тарихи такырыптыц, тарихи шыгарманьщ езш дк ерекшшпктерше назар аударган. Осы кездерде жарияланган К-Б1скаковтыц «Бугш п жүктеу/скачать 31,36 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|