Ютап жогары оку орындарынын студенттерше, магистрлерше, докторанттарына, эдебиеттанушы галымдарга, сондай-ак эдебиет суйер кепшшк кауымга арналган
§airleri, Abay’dan ba§layarak, feodalizm §airi olarak ilan edildi
жүктеу/скачать 31,36 Mb. Pdf көрінісі
|
Әдеби сын
§airleri, Abay’dan ba§layarak, feodalizm §airi olarak ilan edildi. Yeni donemi yani sosyalizmi kendi nesli §iirle§tirecek du§tincesiyle eskide yazilan turn eserleri tarihe gommek istediler. Sovyetler birliginin ilk yillannda edebiyat nedir, nasil geli§meli gibi konular etrafinda edebiyatin milli olmasi gerekir diyenlerle eski edebiyat uzerine bir sed ?izerek her §eyi sosyalizme uygun olarak yeniden yapmaliyiz diyenler arasmda biiytik bur tarti§ma meydana geldi. Komiinist partinin edebiyat alanindaki politikasim ger ideolojik yonden degerlendirdigi i?in Kazak edebiyatinm biiytik §ahsiyetlerini stirmekle ugrajti. Edebi tenkid 30. yillarda edebiyatin turn ttirlerinde geli^erek edebiyat tiirlerinin geli§mesine sebep oldu. Edebi tenkidin geli§mesine 1934 yilmda yapilan Kazakistan Yazarlar Birliginin ilk kon- gresinden sonra gerfekle^tirilen degi§ik faaliyetler, «Kazak edebiyati» gazetesinin yayina ba§lamasi sebep oldu. Bu donemlerde Kazak edebi ele§tirisi ttim turlerde hizli geli§erek, gorevini tist dtizeyde ger^ekle^tirdi. Folklor ve milli mirasimiz tizerinde de 90 k ?ali§malar yapildi. Gene de bu donemde edebi tenkid prensip olarak sosyalist realizm teorisinin gemberinde faaliyet gosterdi. Edebi eserleri edebi yontiyle degil, toplumsal meselelerini konu etmesi yontiyle incelemeleri sonucu 1937 yilindaki faciaya sebep oldu. Edebi eserlerden milliyetfiligin izini arayan solcu sosyalistlerin ele§tirileri yazar- lara siyasi suglamalarda bulunacak ideolojik kurala donti§tti. Kazak edebiyatinm tinlii §ahsiyetlerini edebiyattan uzakla§tirmakla halki milli ruh bakimmdan besleyen edebiyattan zorla ayirmasi tarihe kara harflerle yazildi. 1941-1945 yillannda devam eden sava§ §artlannm zorluklanna ragmen edebi tenkid zayif kaldi ama ya§amini yitirmedi. Halk §airlerinin §iirleri, kahramanlik ve tarihi destanlarla ilgili yazilan yazilar fa§istlerle sava§makta olan askerlerin ve halkin moralini yukseltmeye hizmet etti. Bu donemdeki onemli olaylardan biri de Muhtar Auezov’un «Abay yolu » romanmin birinci cildinin basilmasi idi. Muhtar’in bu eserini edebi tenkid takdire deger buldular. Sava§tan sonra ideolojik baski artmaya ba^ladi. Direk edebiyatla ilgili birkaf karar onaylandi ve edebiyatin parti prensiplerine uymasi talep edildi. Ozellikle E.Bekmahanov’un Kenesan ba§kaldirmasiyla ilgili yaptigi ara§tirmalan sonucu Komunist Partinin Kazak aydinlanm milliyet^ilikle suglamasi yaygin hale geldi. Bu zor donemde edebi tenkid aydinlara siyasi sug atma konusunda alet olarak kullamldi. Stirgunler 1953 yilinda Эдеби сын тарихы 575 I.V.Stalin oldiikten sonda durakladi ve halkm milli, manevi hayatinda bir «ihklik» meydana geldi. Siiriilen Kazak aydmlannm edebiyata yeniden donmeleriyle beraber edebi ele§tiri de saptigi yoldan geri dontip canlihk kazandi. «Galip sosyalizm», «Kemale ermi§ sosyalizm», «Yeniden yapilandmna» gibi 60.70.80. Yillardaki donemlerde edebi tenkid biiyuk ba§anlara imza atti. Gazete ve dergilerde edebiyatla ilgili degi§ik konularda tarti§malar meydana geldi. Ele?tiri ve edebiyat alanmdaki ara§tirmalar sayesinde 1960-1967 yillar arasmda alti kitaptan meydana gelen U 9 ciltli «Kazak edebiyatmin tarihi» adli kitap basildi. 1972 yilinda merkez komitenin edebi tenkid ile ilgili kararlan biiyiik imkanlara yol a 5 ti. Gazete ve dergilerde edebi tenkidlere biiyiik onem verildi. Kazak edebiyatmm ele§tirisine ve ara§tirilmasma onem verilerek «Zaman ve yazar», «Gentler hakkinda» gibi yayinlar sistemli bir §ekilde basildi. Ele§tirmenlerin 9 ah§malan sik sik gazete ve dergilerde yayinlanmaya ba§ladi. Ele§tiri alanmda tecriibe edinmemi§ M.Karataev, S.Kirabayev, R.Berdibay’lann birka? ciltli eserleri yaymlandi. Ele§tirmenlerin 9 ali§malan takdir edilerek devlet odiillerini kazandilar. 80. yilm ikinci yansmda ba§layan «yeni yapilandirma» sistemi edebiyata biiyiik yenilikler getirdi. Vakti zamamnda degi?ik siyasi suflamalarla idam edilen A.Baytursunov, M.Dulatov, M.Gumabayev, C.Aymautov gibi yazarlann eserlerine halki yeniden kavu§tu. Onlann eserlerini giiniimiiz acisindan degerlendirme, halka tamtma ve yayma adma edebi tenkid biiyuk i§ler yapti. 90. yillann ba§inda Rusya imparatorlugu yikildi. U? asirboyunca Ruslarm esiri olan Kazak halki bagimsizhgma kavu§tu. Kazak edebiyati asirlardir uzerinde olan baskidan kurtularak milli degerler dogrultusunda geli§meye ba^ladi. Kazak halkmin milli degerlerini ta§iyan edebi eserlerini tekrar ele alip degerlendirdiler. Bu gorevi de edebi tenkid iistlendi. En biiyiik milli degerimiz dilimiz oldugu i?in aydmlan en 90 k dii^iindiiren de bu mesele oldu. Hizli yayilmakta olan kiireselle§me ve edebiyatin degerinin kaybolmaya ba§lamasi aydmlann gazete ve dergilerde bu konuya egilmelerine sebep oldu. Edebiyat nasil bir metod uygulamah sorusuna edebiyat ele§tirmenleri cevap aradi. Demokratik sisteme giten toplunun da toplumsal meseleleri giindemden dii§medi. Bu yillarda edebiyat nedir, hangi yonde geli§meli, kureselle§me durumunda edebiyatin durumu nasil olur, post- modemizm ve Kazak edebiyati gibi asnn sundugu problemler tenkid alanmda tarti§malar olu§turdu. Gtintimuzdeki ele?tirmenler cesur ve htirdiir. Bu durum bazen a^mliklara ve dolayisiyla da tarti§malara sebep oluyor. Gene de bagimsizlik kazandiktan sonraki edebi tenkid bazi aksakliklara ragmen gorevini yerine getiriyor. Ele§tiri ve ara§tirma alanmdaki 9 ali§malar sonucu basilan iki ciltli «Kazak edebiyatmi ara§tirmanm tarihi» (2005-2009), on ciltli «Kazak edebiyatmm tarihi» (2004-2008,) gibi gapli ^ah^malann meydana gelmesi guniimiizdeki edebi ele^tirinin onemini vurgular. |