З. Е. Кабылдинов тарих ғылымының докторы, профессор

– 161 –
выбран  Тюлябий,  в  средней  –  Казбек,  в  меньшей  –  Итка  (Айтеке 
–  З.К.).  Здесь  видна  древность  выборного  начала  у  киргизов.  Это 
время было эпохою наибольшей славы ханов киргизских, царство-
вавших в Туркестане»[2]. 
Внутреннее  единство  позволило  удерживать  огромную  терри-
торию. Казахи занимали земли на севере – до российского города 
Тары  и  до  Ташкента  –  на  юге,  от    Жаика  (Урала)  –  на  западе  и 
Среднего Прииртышья – на востоке. 
Тауке хан был известен в истории и как правитель, создавший 
свод  законов  «Жеты  Жаргы».  При  нем  активно  функционировал 
Совет  из  числа  авторитетнейших  степных  мудрецов  –  биев 
Толе, 
Казыбека и Айтеке. С их личностями ассоциировалось единство и 
сплоченность  всего  казахского  народа  и  Казахского  ханства.  При 
Тауке хане ежегодно созывался съезд лучших представителей трех 
жузов,  который  проходил  на  территории  Южного  Казахстана  в 
местности 
Култобе:  «Чтобы  в  каждой  народной  части  с  лучшим 
порядком  управлять  общественными  делами,  старики,  по  совету 
Тявки-хана, выбрали трех старейшин, препоруча им смотрение за 
правосудием биев, или судей, каждого аула и возложа при том на 
них непосредственную ответственность за все могущие случиться в 
родах  беспорядки  хану…  Для  предупреждаения  споров  в  паствах, 
Тявка, по добровольному согласию, назначил каждому роду места 
зимних и летних кочевий, рапределил аулы и начальствующих ста-
рейшин  над  оными,  ограничил  своевластие    родоначальников  по-
становлением кратких законов… и повелел затверживать их детям 
с  самого  младенчества,  дабы  через  то  только  могли  сохранить  их 
потомству, передавая изустно» [3].
Ставкой знаменитого хана был определен священный город 
Тур-
кестан. Только в бассейне реки Сырдарья казахи управляли 32 го-
родами. 
Не  случайно  время  нахождения  у  власти  Тауке  хана  исследо-
ватели связывают с «золотым веком» Казахского ханства. Извест-
ный  российский  исследователь  А.И.  Левшин  писал  о  нем  следую-
щее: «Он успокоил их после гибельных междуусобий, он остановил 
кровопролития,  продолжавшиеся  несколько  лет  от  распрей  одних 
племен  с  другими,  он  убедил  всех  умом  и  справедливостью  пови-
новаться себе, он соединил слабые роды вместе  для сопротивления  
сильным, а сильные усмирил, и дал всем вообще законы, по кото-
рым судил их» [4].
С  целью  обеспечения  единства  ханства  и  безопасности  его  гра-

– 162 –
ниц Тауке проводил действенную внешнюю политику. Ему удалось 
заключить военный союз с киргизами и каракалпаками. Эта мера 
несколько приостановила набеги джунгар на  территорию Казахско-
го ханства.
Деятельность хана Тауке была направлена на обеспечение добрых 
отношений с соседними народами и обеспечение защиты казахских 
земель  от    внешних  врагов.  Известны  случаи  направления  им  по-
сольств  в  Россию,  среднеазиатские  ханства.  Основная  их  миссия 
состояла в том, чтобы заключить военный союз  с северным соседом 
в борьбе с внешними врагами. 
Тауке  хан  в  своем  распоряжении  имел  около  80  тысяч  вои-
нов-ополченцев,  которые  могли  быстро  собраться  в  относительно 
короткое  время.  Эта  была  серьезная  сила,  способная  остановить 
вторжения иноземцев. За выдающиеся заслуги  в военном деле, за 
проявленную храбрость  в сражениях Тауке хан приобрел почетный 
титул батыра [5].
В  1715  году  умер  Тауке  хан.  Его  преемник  хан  Каип  не  смог 
сохранить  былое  величие  Казахского  государства.  Приход  нового 
правителя сопровождался недовольством тех султанских группиро-
вок,  которым  не  удалось  оказаться  у  власти.  Началась  борьба  за 
верховную власть в степи.
Это привело  к кризису традиционное казахское  общество. За-
метно  ослабли  связи  между  родами,  племенами  и  жузами.  Возоб-
новились прежние  междусобицы. Заметно усилился региональный 
сепаратизм султанов. Во всех казахских жузах один за другим ста-
ли появляться так называемые келте ханы («мелкие ханы»). Так, 
процесс  ослабления  центральной  власти  сопровождался  заметным 
укреплением позиции Абулхаира – в Младшем, Болата, Самеке, Ку-
шика – в Среднем, Жолбарыса, Имана – в Старшем жузах.  
Помимо этих ханов серьезным авторитетом в степи пользовались 
такие султаны как Барак, Абулмамбет, Батыр, Султанбет и другие. 
В частности, Султанбет через своих многочисленных  сыновей  пра-
вил прииртышскими казахами. Он пользовался огромным влияни-
ем  как  у    местного  казахского  населения,  так  и  у  приграничных 
российских властей.  
В начале XVIII века в условиях внутреннего разлада Казахстан 
становится объектом особого интереса со стороны крупных мировых 
держав, а также соседних государств. Это было временем активного 
захвата  колониальными  державами  новых  колоний.  Если  на  тер-
ритории Индии продолжалась колониальная экспансия Англии, то 

– 163 –
Российская империя после окончания военных действий со Швеци-
ей обращает свое взор в сторону Казахстана и Средней Азии. 
Китай и Российская империя были заинтересованы в ослаблении 
кочевых государств – Казахского ханства и Джунгарии. 
Основная  деятельность  Российской  империи  в  приграничных 
регионах  Казахстана  была  направлена  на  форсирование  диплома-
тических и проведение военно-разведывательных акций. Эти меры 
сопровождались  и  строительством  линии  военных  укреплений  на 
границе казахских кочевий. Так, в период с 1716-1720 годы на пра-
вобережье  Иртыша  была  построена  цепь  военных  крепостей:  Ом-
ская,  Черлакская,  Железинская,  Ямышевская,  Семипалатинская, 
Усть-Каменогорская  и  другие.  Позднее  между  ними  стали  возво-
диться небольшие укрепления – редуты и форпосты. 
В это время казахи испытывали периодические набеги со сторо-
ны волжских калмыков, башкир, уральских и сибирских казаков. 
Все они были подданными царского правительства. С юга казахов 
теснили и правители  среднеазиатских ханств, с юга-востока – во-
инственные джунгары. В целом на границе Казахского государства 
сложилась непростая  ситуация.
А фактическая угроза над Казахстаном нависла со стороны могу-
щественного кочевого джунгарского государства. Джунгарские хун-
тайджи  предпринимали активные попытки захвата территории Ка-
захстана. Борьба между казахскими и джунгарскими владетелями 
продолжалась более одного столетия. Поэтому казахи не случайно 
называли  джунгар  «ата  жау»  (враг  моих  предков).  В  основе  кон-
фликтов между двумя кочевыми государствами лежало соперниче-
ство из-за пастбищных угодий.
В 1697 году во  главе Джунгарского  ханства  встал молодой и 
энергичный  правитель  Цэван – Рабдан (1670-1723 гг.).  За корот-
кое время он укрепил  военно-политическую мощь своего ханства. 
Начало своего правления он ознаменовал крупным вторжением на 
территорию Казахстана. Так, в 1698 году 40-тысячная джунгарская 
армия совершила опустошительный набег на кочевья Старшего ка-
захского жуза. Джунгары  предпринимали военные походы  на ко-
чевья казахов и в последующие годы.  
Но наиболее крупные  вторжения  джунгарских войск в пределы 
Казахстана  произошли в 1710 и 1717 годах.  Благодаря численно-
му  и  военно-техническому  превосходству  джунгарские  войска  ок-
купировали часть Семиречья. Джунгарское  ханство превратилось  
в сильное государство и опасного  врага не только для Казахского 

– 164 –
ханства,  но  и  для  государств  Средней  Азии.  Она  представляла  и 
некоторую угрозу  и для таких крупных стран как Российская им-
перия и Китай. 
Для  того,  чтобы  противостоять  внешним  врагам  необходимо 
было объединить  усилия  всех трех жузов. С этой целью  осенью 
1710 года  было созвано собрание  представителей казахского наро-
да. Первый  курултай казахской знати состоялся в Каракуме, где 
было решено  создать  всеказахское ополчение  во главе  с батыром  
Богенбаем.  В условиях нараставшей джунгарской угрозы  курултай 
избрал  Абулхаира  ханом  Младшего  жуза.  Ему  же  народ  доверил 
общее  руководство ополчением. 
В  1717  году  происходят    ожесточенные  сражения  казахских  
войск  с  джунгарами.  Из-за  отсутствия  единства  в  руководстве  ка-
захское ополчение потерпело поражение. Джунгарские войска про-
двинулись  в глубь южных районов  Казахстана. Весной 1718 года  
джунгарские  отряды совершили новый поход из Семиречья  к ре-
кам Арысь, Бугун, Чаян и вплотную подошли к столице Казахского 
государства г. Туркестану. В этих сложных условиях казахи смогли 
собрать войско общей численностью в 30 тысяч человек. Им удалось  
вытеснить джунгар  из значительной  части  Южного  Казахстана. 
Но,  к  сожаленью,  угроза  новых  вторжений  джунгар  в  Казахстан 
сохранилась.  
Список использованной литературы
1. Аристов Н.А. Заметки об этническом составе тюркских племен и на-
родностей и сведения об их численности.- Спб., 1897.- С. 76.   
2. Мейер Л. Материалы для географии и статистики России, собранные 
офицерами  Генерального  штаба.  Киргизская  степь  Оренбургского  ведом-
ства.- Спб., 1865.- С.4-5.
3.  Гавердовский  Я.П.  Обозрение  Киргиз-кайсацкой  степи  (часть  2-ая), 
или описание страны и народа киргиз-кайсакского  // История Казахстана 
в  русских  источниках  XVI-XX  веков.-Алматы,  2006.-  Т.VII  том.-  С.433- 
436. 
4. Левшин А.И. Описание киргиз-казацких, или киргиз-кайсацких, орд 
и степей.- Алматы: «Санат», 1996.- 165-167. 
5.  Кабульдинов  З.Е.  История  Казахстана.-Алматы:  Атамура,  2012.-.С. 
23-26.

– 165 –
ХаСЕНОВ Қ. Қ.,
Бәйімбет батырдың ұрпағы, Қазақстанның еңбек сіңірген
қайраткері, зейнеткер
БүГІНГІ БӘЙІМБЕТ БаТыРДыҢ ұРпаҚТаРы
                                                                    
Ассаламұғалайкум  Бәйімбет  батыр  бабамызға  арналған  конфе-
ренцияға келген ағайындар, бауырлар! «Өлі риза болмай тірі бай-
ымайды» – дегенн нақыл сөз бар. Алла сіздерге разы болсын! Қа-
дамдарыңыз сауаптан болсын!
Сіздердің  және  өз  атымнан  бүгінгі  конференцияға  Бәйімбет 
бабамызға  арнап  баяндама  жасаған  барлық  ғалымдарға  үлкен 
рахметімізді  айтамыз.  Бұл  баяндамалар  сіздердің  көп  жылғы 
ізденістеріңіздің нәтижесі екенін біз білеміз. Әрдәйім еңбектеріңіз 
жана берсін, табыстан табысқа жете беріңіздер!
Сіздерді тыңдай отырып, тағы да халық даналығы: «Өткеніңізді 
білмесеңіз  бүгінгіңізді  бағалай  алмайсыз»  деген  сөздер  неткен  да-
налық, неткен данышпандық демекпіз! Алдымызда зор мазмұнды, 
ұлы мағыналы баяндамалармен біздің бабамыз туралы мағлұматта-
рымызды молайтқандарыңыз үшін, зыялы қауым сіздерге тағы да 
мың да бір рахмет айтамыз!
Бала  кезімізде  еліміздің  дана  ақсақалдары  айтып  отырғанда-
рынан  есте  қалғандарын  сіздерге  баяндайын.  Бәйімбет  батыр  ба-
бамызды киелі Түркістанға апарып Қожа Ахмет Яссауи кесенесіне 
жерлеген екен. Құлпытасына мынадай сөздер жазыпты:
«Батыр едің алдыңа жан салмаған,
Ұлт намысын арқалаудан талмаған.
Қабанбай, Бөгенбай Қарасайлардың ерлігін,
Әр қазаққа өсиет қып жалғаған».
Бабамыздың фәниден бақилыққа кеткеніне де 225 жылдай уақыт 
өтті. Одан бері көп өзгерістер болды. Қожа Ахмет Яссауи кесенесі 
бірнеше рет жөнделді. Біздің батыр бабамыздың басына орнатылған 
құлпытас  та  із-түзсіз  жоқ  болған.  Марқұм  Сатыбалды  молланың 
баласы Жүсіп қажы бабамыздың нақты Яссауи кесенесінде жерлен-
генін тауып, оның есімін кесенедегі мемориалдық тақтаға жазғызу 
мақсатын қойған еді. Енді сол ауқымды істі талмай, қажымай із-
деністің арқасында жүзеге асырған сол Сатыбалды молланың неме-
ресі – Жүсіп қажының баласы Ғалымжан бауырымыз. Ғалымжан, 
саған алдымен бабамыздың аруағы риза, қала берді ел, ағайын-ба-
уыр, Бәйімбет батырдың барлық ұрпағы жақсылық тілеп:

– 166 –
Қолдасын аруағы бабалардың,
Ала бер үлкендердің баталарын.
Өмірің ұзақ болып өрлей берсін,
Тамсанып қарай берсін қатарларың.
2010 жылдың 17 қыркүйекте бабамыздың ұрпақтарынан дәм-тұз 
тартқан 70-80 адам барып, бабамыздың есімін Қожа Ахмет Яссауи 
кесенесіндегі мемориалдық тақтаға жазғызып, сол жерде кіші-гірім 
той  жасаған.  Ал  келесі  жылы,  яғни  2011  жылдың  2  шілдесінде 
өзінің атымен аталатын Ресейдің Омбы облысы, Называй ауданы-
ның Бәйімбет ауылында Бәйімбет батырға арналған ұлан-ғасыр ас 
беріліп,  дұға  бағышталған.  Бұл  ауқымды    тойға  батырдың  Қаа-
зақстанның әр түпкірінде, сол сыяқты Ресейдің көп өлкесінен 1000 
–нан артық ұрпақтары қатынасқан еді.
Айту керек, сол тойда да және бүгінгі конференцияда да батыр 
бабамыздың  ұрпақтарының  жүректерін  мақтаныш  сезім  билеуде. 
Бәріміздің айтарымыз:
Бабам менің, данам менің дарасың,
Жалғастырдың Түркістан мен Сары-Арқаның арасын.
Арқасында егеменді елімнің,
Дуылдатып, атойлатып барасың!
Жоғарыда 2011 жылы бабамызға арналған тойдың жалғасы Ре-
сей  жерінде  өзінің  атымен  аталған  ауылда  өтті  дегенге  кішкене 
түсініктеме бере кетейін.
Ата-баба  қонысымыз  –  қазіргі  Солтүстік  Қазақстан  облысы, 
бұрынғы Қызылту (қазыргі Ақжар) ауданындағы Кіші және Үлкен 
Қарой  деген  жер  болатын.  Тарихи  деректерге  сүйенсек,  1925-
1933  жылдары  Қазақстанды  басқаруға  Мәскеуден  келген  Федор 
Голощекин  қазақ  жерінде  қолдан  ашаршылық  ұйымдастырды. 
Қазақстанды  ол  басқарған  сегіз  жылға  тарта  уақытта  және  оның 
алдындағы қанды кезеңді қоса есептегенде, 4 миллион 100 мыңға 
жуық қазақ аштан қырылған екен. Голощекин «Қазақстанда Кеңес 
өкіметі  әлі  орнаған  жоқ,  сондықтан  Кіші  Қазан  төңкерісі  қажет» 
деген сылтаумен өз күнін әзер көріп отырған қарапайым шаруаға 
арнап  16  түрлі  салық  ойлап  шығарады.  Ол  Мәскеуге  жағыну 
мақсатында  колхоздандыру  науқанын  да  Ресейден  бірнеше  жыл 
бұрын  бастайды.  Бай,  орта  шаруаларды  кәмпескелеумен  қатар, 
молла, хазырет, қажыларды да «халық жауы» деп есептеп, қуғын-
сүргінге салған.
Міне осындай жағдайда елімізді айрандай ұйытып, елдің бірлігін, 
тәртібін, инабаттылығын сақтап отырған бабаларымыз бірауыздан 

– 167 –
шешімге  келіп,  бір-ақ  түнде  екі  ауыл  Бәйімбет  елі  –  өздерінің 
жайлауы болған Ресейдің Омбы облысы, Назыбай ауданынан бірақ 
шыққан.  Аллаға  шүкіршілік,  егерде  осындай  шұғыл  шешімге 
келіп,  оны  іске  асырмағанда,  кім  білсін,  Бәйімбет  бабамыздың 
бүгінгі ұрпақтары болар ма еді, болмас па еді. Тәуба-дей отырып, 
осыған  ұйытқы  болған,  қолдарында  Құраны,  ауыздарында  иманы 
болған бабаларымыздың аттарын атап кету орынды сыяқты. Олар: 
Әльжапар қажы, Жапар қажы, Қыдырма, Қабыл, Кенжетай қажылар 
және Темірғали, Құсайын, Сатыбалды, Әбілмәжін моллалар еді.
Жоғарыдағы  шараны  іске  асырудың  арқасында  аштықтан  қы-
рылудан  аман  қалғанмен,  1937  жылғы  репрессияның  салқыны 
біздің бабаларымызды шалып кетті. Оның құрбаны болған екі ба-
бамыз  –  Әутәліп  Қармысұлы  және  Әбен  Бешкеұлы.  Алла  оларды 
жұмақи қылғай!
Ұлылардың сөзін жоғарыда тілге тиек еттік. Тағы да солардың 
сөзіне  сүйенейік.  Халық  даналығында:  «Тектіден  текті  туады, 
тектілік тұқым қуады» – деген екен. Олай болса – Елім – Бәйімбетім 
– қырандар мекені. Сондықтан оның даңқы алысқа кетеді демекпін 
Бұл  ойды  жалғастырсам:  «Қарғадан  қарға  туар  қарқылдаған, 
сұңқардан  сұңқар  туар  жарқылдаған»  –  депті  ғой  ұлыларымыз. 
Жаңа  ғана  айтып  кеттім  ғой  –  еліміздің  екі  арысы  –  Әутәліп 
Қармысұлы  және  Әбен  Бешкеұлы  1937  жылы  репрессияға  ілініп, 
жазықтан  жазықсыз  «халық  жауы»  –  деген  желеумен  10  жылға 
сотталып, ажалдары белгісіз жерде келген.
Енді  соғыстан  кейінгі  бейбітшілік  өмірде  ел  басқарған  ағала-
рымыздың  есімдерін  де  мақтанышпен  айта  аламыз.  Солардың 
алдыңғы  қатарында  ерекше  тұлға  болып,  бір  мойын  алда  десем, 
басқа ағаларымыз өкпе айта қоймас. Бұл жолы мезгеп, тіліме тиек 
етіп  отырғаным,  ол  –  қадірменді  ағамыз  Әутәліпұлы  Мұқамет-
жан,  яғни  Мұқатай  ағамыз.  Соғыстың  алдында  не  бәрі  17  жаста 
қолхоздың  есеп-қисабын  жүргізген  ол,  талай  қырғын-қиындықты 
көріп  ысылған,  есейген,  кемелденген  екі  ауылдың  біріккен  шару-
ашылығын ұршықша иіріп қана қоймай, қырандарға сай – алысқа 
қараудың арқасында Омбы қаласының ең ірі құрылыс мекемесінің 
бас  жабдықтаушысы  болған.  Сый-құрметке  бөленген,  марапаттың 
талайына ие болған азамат. Ең қысқасы – Омбыдай 1,5 млн. халқы 
бар қаланың «Құрметті Азаматы» деген атаққа ие. Осылай қыран 
ағамыз Ресейдің бел баласы – орыстардың кемде-кеміне ғана көр-
сетілетін  құрметіне  ие  болды.  Жарайсың  қажы  аға!  Алла  деніңе 
саулық бере берсін!

– 168 –
Соғыстан кейін 30-40 жылдай қатар, үзеңгілес еңбек етіп, Бәй-
імбеттен  шыққан  зиялы  ұрпақтың  ірге  тасын  қалаған  екі  ағамыз 
–  Қабыш  Мұқанұлы  мен  Шәмшиден  Сәрсенбайұлының  еңбектері-
не елдің қариялары мынадай баға берді. «Атың тарихта бір жылға 
қалсын десең – егін ек, он жылға қалсын десең – ағаш өсір, ал жүз 
жылға немесе одан да көпке қалсын десең – бала тәрбиеле!», – деп 
айтқан екен. Солай болғанына бүгінде көзіміз жетіп отыр. Бақилық 
болған,  марқұм  Қабыш  Мұқанұлын  елдің  жасы  да,  кәрісі  де  тек 
қана ілтипатпен, құрметпен «ағатайы» – деп отырады.
Ал  Шәмшиден  ағамызды  кәрілік  пен  аурудан  бетер,  62  жыл 
жолдас болған жұбайы – Күлзада Темірғалиқызының дүниеден өт-
кені жанына қатты батып, күйзелтіп тастаған. Бұл тәрізді жағдай 
Мұқатай қажы ағамыздың басында да бар. Ол кісі де бүгінгі таңда 
жұбайсыз.  Бұл  Шәмшиден  ағамызды  қырандар  қатарына  қосуға 
мынандай себеп бар. Еліміз Солтүстік Қазақстан облысы Үлкен Қа-
рой жерінен Ресейге келіп қоныстанғалы бабамыздың атын жоғал-
тып, № 6 ауыл атанып кеткен. Осы жағдай Шәмшиден ағамыздың 
жанына қатты бататын, не істесем деп ойлайтын, күйзелетін. Ақы-
ры іс-қимылға көшіп, Ресей үкіметіне арызданып, архивтік құжат-
тармен  дәлелдеп,  елімізге  ардақты  бабамыздың  атын  алып  берді. 
Бәйімбет бабамыздың атын қоюға қарсы болған – ол Регида еді. Бұл 
адам уақытында аса зор абыройға ие болатын. Ол Совет Үкіметінің 
Жоғарғы Советінің депутаты, 22 партсъездің делегаты, Омбы обла-
сы компартиясының бюро мүшесі болатын. Сондықтан ол не айтса, 
сол болатын. Оған қарсы шығуға, пікір айтуға ешкімнің дәті бар-
майтын.  Оның  пікірінше  біздің  ауылға  не  Жамбыл,  не  Абайдың 
аты  берілуі  керек  екен.  Региданың  осы  пікіріне  қарсы  Шәкең  өз 
дәлелін,  архивтік  құжаттарды  алға  тартып,  әділеттік  пен  ағамыз-
дың  табандылығы,  қажыр-қайраты  жеңіп,  тарих  бетіне  қайтадан 
Бәйімбет батыр бабамыздың аты өзінің тиісті орнын алған болатын. 
Шәмшиден  ағамыз  қыран  болмаса,  қылышынан  қаны  тамып,  ау-
зынан  от  жалындаған  Регидаға  қарсы  шығар  ма  еді?  Шәмшиден 
ағамыз қарсы шықты да, өз мақсатына жетіп, бабамызды ұрпақта-
рына қайта тірілткендей болды. Осындай қыран ағамыздың бүгінгі 
таңдағы көңіл-күйін жоғарыда бір сөйлеммен жеткізгенмін.
Осы екі қыран ағаларымызға сіздердің аттарыңыздан:
«Қуатың кемілмесін асыл аға,
Қырандар езіле ме, басыла ма?!
Аман болып жүре беріңіздер арамызда,
Өздерің бай шежіре, ғасырнама!»

– 169 –
Бұл екі ағамыз ел ішінде, Омбының маңында бейбіт еңбекте өз-
дерін батыр бабаларының мақтанарлық ұрпағы екендерін дәлелде-
гендей.
Ал  елімізден  жырақ,  алыс  кетіп  те  баба  атына  дақ  түсірмей, 
кілең ұлы халық – орыстарды – Заң шеңберінде оңға, солға бұлжыт-
пай тура ұстаған ағамыз – ол марқұм Негметжан Хамзеұлы Аше-
нов.  Қараңыздаршы,  қандай  өжеттілік  –  ауылдың  жеті  жылдық 
білімімен Иркутск, Новосібір қалаларына барып, орта және жоғары 
оқу орындарын бітіріп, көп жылдар бойы Алтай өлкесінде проку-
рор болған. Ал ата қонысы – Қазақстанға қызмет бабымен қоныс 
аударар алдында Таулы Алтай өлкесінің Қосағаш ауданының атқа-
ру қомитетінің басқармасы қызметін абыроймен атқарған. Неғмет-
жан ағамыз пәниден бақилыққа, Алланың жазуы солай болған да, 
не  бәрі  52  –  қыршын  жасында  аттанды.  Қайтар  алдында  ағамыз 
Қазақстанның үш облысының – Павлодар, Семей және Шығыс Қа-
зақстанның  көлік  прокуроры  еді.  Ол  кісінің  артындағы  ұрпақта-
ры – үш ұлы мен жұбайы Тұрсын Төкешқызы ағамыздың өсиетін 
орындап, сүйегін Омбыға әкеп жерледі. Оған да шүкірлік!
Біздің  елдің  халқына  ертеректе  Қазақстан  алыс  өлке,  әсіресе 
Алматы,  солай  болып  көрініп  тұратын.  Өткен  ғасырдың  50-ші 
жылдардың аяқ шегінде екі ағаларымыз – Мұхамед Дүйсенбайұлы 
мен Хайролла Сатыбалдыұлы бірінші болып Алматыға барған еді. 
Біріншісі білім іздеп барса, екіншісі қызметке. Мұхамед бауырымыз 
1964  жылы  КазГУ-дың  журналистика  факультетін  бітірген  бетте-
ақ  Алматы  облысының  облисполкомына  қызметке  орналасады. 
Мұнысының  өзі  сол  кезде  батырлық  деп  саналатын.  Неге  дейсіз 
ғой? Біздің елдің халқы сонау Сібір өлкесінде жатса да, Қазақстанда 
болып  жатқан  жәйіттерге  қанық  еді.  Атақты  Жамбыл  ақыннан: 
«Немісті  жеңдік!»  –  деп  сүйінші  сұраған  көрінеді.  Сонда  Жәкең: 
«Ой,  тәйір-ай!  Арғынды  жеңген  екен  десем,  немістерді  жеңгеніңе 
сүйінші  сұраған  екенсің  ғой»  –  деп  айтқаны  халыққа  жайылып 
кеткен  еді.  Міне  сондықтан  да,  Мұқаңның  алдыңғы  қадамының 
өзі  –  қыранның  өжеттілігін  көрсеткендей.  Шынында  Мұхамед 
бауырымыз қыран екен: ол қызмет бабында сатылап-сатылап барып, 
зейнеткерлікке  Қазақстан  Республикасының  радио-телевидение 
Комитетінің орынбасарлығынан бірақ шыққан болатын. Айта кету 
керек,  елден  бірінші  болып  2004  жылы  Мұхамед  Мезгілбайтегі 
«Бәйімбет» атты кітап шығарды.
Мұхамедпен  бірге  қол  ұстасып  барған  досы,  жолдасы  Хайрол-
ла  Сатыбалдыұлының  да  еңбектегі  табысы  айтарлықтай.  Сауда 

– 170 –
саласындағы  еңбегінің  жанғаны  деп  бағалауымызға  болады.  Ол 
бауырымызға  Коммунисттік  Партияның  Саяси  Бюросының  мүше-
сі  –  Дінмұхаммед  Қонаев  –  Москваның  өзінде  жоқ,  тек  Алматы-
да бірінші болып ашылған «Океан» атты дүкеннің бастығы болуды 
ұсынған. Бұл дүкенде мұхиттарда ғана болатын асыл тұқымды ба-
лықты алушыларға тірідей  ұсынылатын. Дінмұхаммед Ахмедұлы 
дүкеннің  ашылу  рәсіміне  үлкен  мән  беріп,  қатысып,  оның  лента-
сын  қиып,  Хайролла  бауырымыздың  қолын  ілтипатпен  қысқан 
болатын. Досым Хайролла уақытында біздерге: «Мен оң қолымды 
көрінгенге ұсына бермеймін, өйткені бұл қолды – Дінмұхаммед Ах-
медұлы – ұстады емес пе?», – деп әзілдейтін.
Бұл екі бауырымыз Алматыда өз елі Бәйімбеттей сайран құрса, 
Төрехан  қажы  Өміртасұлы  да  тап  сондай  жағдайда  Солтүстік  Қа-
зақстан облысында, сауда саласында, қатардағы есепшіден Возвы-
шен, Булаев, Ленин аудандарының тұтынушылар аудандық Одағы-
ның төрағасы және облыстық әмбебап сауда базасының директоры 
қызметтерін атқарып зейнеткерлікке шыққан еді.
Еркебай Сарсембайұлы Солтүстік Қазақстан облысының Жамбыл 
ауданында мектепке мұғалімдік қызметке кіреді. Өзінің білімінің, 
ұйымдастыру қабылетінің арқасында оқу ісін ұйымдастырушысы, 
директордың орынбасары, 8-жылдық, 10-жылдық мектептердің ди-
ректоры  қызметтерін  атқарды  Ол  1970-1987  жылға  дейін  Көкше-
тау облысының Жамбыл ауданының білім беру орталығын басқар-
ды. Қажырлы, табысты еңбек атқарған Еркебай Сәрсембайұлының 
есімі  де  мақтанарлықтай.  Оның  алдынан  талай  жас  мұғалімдер 
тәлім-тәрбие  алып,  облыстың  түкпір-түкпіріне  директорлық  қыз-
метке барғандарының саны көптеп саналады.
Қазақстанның енді бір облысы – Павлодар жерінде табысты ең-
бегімен  көзге  түсіп,  қатардағы  мал  дәрігерінен  совхоз  директоры, 
одақтық  ауыл  шаруашылық  басқармасының  бастығы  қызметінен 
дербес  зейнеткерлікке  шыққан  бауырымыз  марқұм  Зикен  Асқа-
пұлын мақтаумен айтуға лайық қой.
Көп  жылдар  бойы  Омбы  қаласындағы  әуе  лайнерларын  жасай-
тын алып заводтың құрастыру цехын басқарған Қапкен Мәнтаұлы 
да біздің мақтанышымыз емес пе!
Кезінде  бүкіл  Совет  елінің  мақтанышы  болған  Еспол  балуан 
Есенбайұлы  да  (марқұм)  кеудемізі  керіп  айтуға  тұрарлық  ағамыз 
еді.  Олай  дейтініміз:  «Еспол  ағамыз  Германияда  әскери  қызметін 
атқарған кезде талай-талай күрес жарыстарында алдына жан сал-
майды,  жамбасы  жерге  тимесе  керек.  Қандай  жарыс  болмасын, 

– 171 –
бірінші  орын,  пьедесталдың  ең  биігі  біздің  бауырымыз  Есполдікі 
болып отырған. Оны заңдылық деп есептеген екен».
Солтүстік  Қазақстан  облысының  халқы  Бәйімбет  бабамыздың 
ұрпақтарының  облыстың  өсіп,  өркендеуіне  қосқан  үлесіне  риза 
шығар. Бұл жерде табысты еңбек атқарғандардың қатарында болған 
Қайыртай  Кенжебайұлы,  Ғұмар  Әдиенбекұлы,  Қабдолла  Жанапи-
яұлы. Бұл күнде зейнеткер бола тұра, Қайырмолла Әбілмәжінұлы 
денсаулығына қарамастан, Қызылжар қаласының қасындағы Бәй-
терек елінде Алла үйі – мешіт салуды қолға алып, бірталай жұмыс 
атқарып тастады. Сол мешіт тез арада ашылып, халықтың игілігі-
не, Алла жолында жастарды тәрбиелеуге үлесін қоса беруге тілек-
теспін!
Ағайын-бауырлар! Сіздер сияқты маған да ауылдың әрбір жаны 
өте қымбат.
«Бақи болып, өмірден өткені де,
Алыстап, жатқа-шетке кеткені де.
Кеше ғана балдырған балалардың,
Бүгінде есейіп, ер жеткені де», – 
дей тұра сіздерден әлі де көп қырандарымыздың аттары аталмаға-
нына кешірім сұраймын, оны уақыттың шектеулігінен деп түсінер-
сіздер.
Жиналысымыз Бәйімбет батыр бабамызға арналған соң:
«Бабам менің, орындапсың елдің талай тілегін,
Халқың үшін соққан екен жүрегің.
Ұлы бабам, соның бәрі біз үшін,
Сондықтан да басымды мен мың да бір иемін.
Ата жұртқа ат басын арнап бұрам,
Арасында жыл салмай барып тұрам.
Алланың нұры жаусын, Иман тілеп,
Аруақтарға арнайық дұға-құран! Әумин!»
Осы  конференцияны  ұйымдастыруға,  өтуіне  көп  уақыт  бөліп, 
күш-жігерін жұмсаған Ғалымжан бауырыма:
«Өмірге де, өнерге де ғашықсың,
Ата-бабаларға арнап кітап жазыпсың.
Сенің адал жүрегіңе нұр құйсын,
Алла мәңгі мерейіңді тасытсын», –
 деп сөзімді аяқтамақпын.
Бәріңізге  көп  рахмет,  назар  қойып  тыңдағандарыңызға.  Осы 
жиынға  қатысқан  бәріміздің  қадамдарымызға  Алладан  сауап 
болғай!

– 172 –

жүктеу/скачать 3,77 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: