Законопроект «О пробации»

19.10.2016

19 октября - день спасателей казахстана

Всего в сборе-семинаре приня-

ли участие 17 команд спасательных 

подразделений  КЧС  МВД  РК,  2 

команды воинских частей Нацгвар-

дии РК, Служба спасения «051», а 

также 4 команды юных спасателей 

из Астаны, Западно-Казахстанской, 

Карагандинской и Жамбылской об-

ластей.

Во  время  соревнований  спаса-

телям  предстояло  пройти  дистан-

ции,  содержащие  естественные  и 

искусственные  препятствия,  ха-

рактерные  для  чрезвычайных  си-

туаций природного и техногенного 

характера, выполнить специальные 

задания  по  поиску  условно  по-

страдавших,  деблокированию  их  с 

использованием  аварийно-спаса-

тельного  инструмента  и  штатно-

го  снаряжения,  оказанию  первой 

доврачебной  помощи  и  транспор-

тировки,  преодолению  водных, 

естественных  и  искусственных 

препятствий, выполнению силовых 

упражнений на перекладине и бега 

по пересеченной местности.

В первый день команды профес-

сиональных  спасателей  проходили 

дистанцию «Эстафета по среднепе-

ресеченной местности (кросс)», по 

итогам  которой  победителем  стала 

команда  оперативно-спасательного 

отряда  ДЧС  Жамбылской  области, 

набрав  наибольшее  количество 

баллов. Второе место заняла коман-

да воинской части 28237. Третьими 

на этой дистанции стали спасатели 

оперативно-спасательного  отряда 

ДЧС  Западно-Казахстанской  обла-

сти.

Вообще  же  соревнования  по 

спасательному  многоборью  состо-

яли  из  пяти  дистанций:  поиско-

во-спасательные работы в условиях 

техногенных  катастроф;  поиско-

во-спасательные работы на аквато-

рии;  поисково-спасательные  рабо-

ты  в  условиях  природной  среды; 

эстафета  по  среднепересеченной 

местности (кросс); комплексное си-

ловое упражнение на перекладине.

По  итогам  соревнования  по 

спасательному многоборью в обще-

командном  зачете  призовые  места 

заняли:  1  место  –  Западный  реги-

ональный  аэромобильный  опера-

тивно-спасательный  отряд  КЧС;  2 

место  –  Восточный  региональный 

аэромобильный  оперативно-спа-

сательный  отряд  КЧС;  3  место  – 

Северный  региональный  аэромо-

бильный  оперативно-спасательный 

отряд КЧС.

Воинские  части  Национальной 

гвардии  в  общекомандном  зачете 

заняли:  13  место  –  воинская  часть 

52859;  14  место  –  воинская  часть 

28237.

Далее к состязаниям приступи-

ли кинологические расчеты, сорев-

нования  которых  включили  в  себя 

прохождение  следующих  дистан-

ций и этапов: «Проверка послуша-

ния», «Поиск пострадавших в усло-

виях  техногенной  среды»,  «Поиск 

пострадавших  в  условиях  природ-

ной среды», «Командный поиск ус-

ловно-пострадавших  в  различных 

условиях». 

По  итогам  кинологических 

соревнований  места  распредели-

лись следующим образом: 1 место 

–  сборная  команда  Департаментов 

по ЧС ВКО и г. Актобе; 2 место – 

департамент  по  ЧС  Павлодарской 

области; 3 место – центральный ре-

гиональный  оперативно-спасатель-

ный отряд. 

Подобные соревнования прово-

дятся  с  целью  совершенствования 

навыков  проведения  поисково-спа-

сательных  и  аварийно-спасатель-

ных  работ,  овладения  передовыми 

методами  использования  аварий-

но-спасательного  инструмента  и 

техники,  обмена  опытом  проведе-

ния  аварийно-спасательных  работ 

структурами по работе с ЧС, совер-

шенствования  профессиональной 

подготовки  воинов-спасателей  и 

проверки физической подготовки.

Стоит  добавить,  что  в  этот  же 

период  по  инициативе  Главного 

командования  Национальной  гвар-

дии были проведены соревнования 

по военно-спасательному многобо-

рью  среди  воинских  частей  28237, 

52859.  Здесь  приняли  участие  5 

спасательных  команд  (2  –  офицер-

ские, 3-ВПК).

По итогам соревнований по во-

енно-спасательному  многоборью  в 

общекомандном  зачете  места  рас-

пределились:  1  место  –  команда 

офицеров  воинской  части  28237; 

2 место – команда офицеров воин-

ской части 52859; 3 место – коман-

да №2 ВПК воинской части 28237; 

4  место  –  команда  ВПК  воинской 

части 52859; 5 место – команда №1 

ВПК воинской части 28237.

На 

учебно-тренировочном 

полигоне  была  проведена  также 

выставка  новейших  образцов  спа-

сательной  техники,  средств  малой 

механизации,  оборудования  и  сна-

ряжения.

Рядовой 

Динара сугуРБАЕВА

Поборолись в спасательном 

многоборье

В период с 13 по 22 сентября на базе учебно-тренировочного поли-

гона «Скальный город – Астана» и участка «Тау-Самалы» РГКП «Каз-

селденқорғауқұрылыс» КЧС МВД (г. Капшагай) состоялся 21-й респуб-

ликанский сбор-семинар спасательных подразделений «Казспас-2016». 

Во  время  сбора  команды  профессиональных  аварийно-спасательных 

служб,  формирований  КЧС  и  спасательных  команд  воинских  частей 

28237, 52859 Национальной гвардии Республики Казахстан в течение 

10 дней состязались на сложнейших этапах спасательного многоборья 

и в кинологических соревнованиях.

Девятнадцатого октября Республика Казахстан отме-

чает профессиональный праздник - День спасателя. Исто-

рия  развития  Государственной  системы  предупреждения 

и  ликвидации  чрезвычайных  ситуаций  Республики  Казах-

стан, а именно развитие и создание спасательных сил, бе-

рет свое начало еще с прошлого века.

В  Советское  время  каждое  министерство,  ведомство, 

имея в своих руках все рычаги воздействия на подчиненные 

им предприятия и организации, сами организовывали и про-

водили меры по предупреждению ЧС и их ликвидации. Там 

существовали свои отраслевые службы ликвидации техноген-

ных аварий и катастроф. Так, в системах Минуглепрома, Мин-

цветмета,  Минчермета  существовали  свои  военизированные 

горноспасательные части. В составе Мингеологии, Миннефте-

газпрома находились отраслевые противофонтанные отряды. 

Министерства, ведомства самостоятельно, на основе внутри-

ведомственных распоряжений и инструкций контролировали 

службы технической безопасности на каждом предприятии.

В тех условиях в Казахстане не было профессиональных 

аварийно-спасательных  организаций,  обслуживающих  насе-

ление. Частично их роль играли (каждая в своей области дея-

тельности) службы коммунального хозяйства, аварийные бри-

гады энергетиков, связистов, газовиков. Пожарные, находясь в 

системе МВД, занимались лишь тушением пожаров, спасение 

людей  при  других  несчастных  случаях  в  их  обязанности  не 

входило.

Спасением людей занимались лишь туристские контроль-

но-спасательные службы ВЦСПС и альпинистские контроль-

но-спасательные посты Казспорткомитета. Они спасали людей 

только в горных условиях и состояли из любителей-альпини-

стов. Спасением людей из других опасных ситуаций приходи-

лось  заниматься  чаще  всего  милиции,  которая  не  имела  для 

этого ни спасательной техники и оборудования, ни специально 

обученных и экипированных профессионалов. 

На  республиканском  и  местном  уровнях  в  целях  ликви-

дации  последствий  аварий,  катастроф,  стихийных  бедствий, 

а  также  эпидемий  и  эпизоотий  создавались  чрезвычайные 

комиссии.  Их  деятельность  носила  непостоянный  характер, 

велась от случая к случаю и служила, фактически, лишь для 

координации  действий  при  ликвидации  уже  возникших  ЧС. 

Наиболее показательной была в этом отношении работа Про-

тивопаводковой  комиссии  при  Совете  Министров  КазССР  и 

аналогичных противопаводковых комиссий в областях респу-

блики.

С учетом уроков Чернобыльской катастрофы в 1988 году 

при Совете Министров СССР была создана Постоянная чрез-

вычайная комиссия СССР по ликвидации последствий аварий, 

катастроф  и  стихийных  бедствий.  Соответственно,  анало-

гичная  комиссия  появилась  и  Казахской  ССР  от  17  февраля 

1988 года. В ее состав входили руководители министерств и 

ведомств, крупных республиканских организаций. 24 октября 

1989  года  комиссия  была  преобразована  в  комиссию  Совета 

Министров Казахской ССР по чрезвычайным ситуациям».

Несмотря на это, работа комиссии по чрезвычайным ситу-

ациям  не  приобрела  систематического  и  постоянно  действу-

ющего характера. Поэтому из ее поля зрения выпадал такой 

важный аспект защиты населения как предупреждение ЧС, а 

именно – проведение мероприятий по предотвращению воз-

никновения  ЧС  и  по  максимально  возможному  снижению 

ущерба от них. Одной из главных причин этого было отсут-

ствие  у  комиссии  своего  постоянно  действующего  аппарата, 

незакрепленность ее статуса.

В целях преодоления этих недостатков в январе 1991 года 

начал формироваться постоянно действующий аппарат госко-

мисии по чрезвычайным ситуациям.

Необходимый  для  эффективной  работы  Государственной 

комиссии по чрезвычайным ситуациям статус был дан Указом 

Президента Казахской ССР от 21 августа 1991 года №403 «Об 

образовании  Совета  безопасности  Казахской  ССР».  В  соот-

ветствии  с  ним  защита  населения  и  территории  республики 

от аварий, катастроф и стихийных бедствий признана одним 

из факторов обеспечения национальной безопасности. Пред-

седатель ГКЧС был введен в Совет безопасности, а его долж-

ность приравнена к должности заместителя Председателя Со-

вета Министров. Этим Указом было утверждено Положение о 

ГКЧС. Это был переломный момент в деле создания эффек-

тивной системы предупреждения и ликвидации ЧС, причем он 

совпал по времени с периодом обретения Казахстаном неза-

висимости.

В  дальнейшем  в  ходе  преобразования  системы  государ-

ственного управления 19 октября 1995 года по решению Главы 

государства был создан Государственный комитет Республики 

Казахстан  по  чрезвычайным  ситуациям.  Комитет  объединил 

под  своим  началом  спасательные  службы  и  силы  Граждан-

ской обороны страны. Поэтому этот день по праву считается 

отправной точкой в истории структуры независимого Казах-

стана.

Постановлением  Правительства  Республики  Казахстан 

от  28  августа  1997  года  №1298  «О  Государственной  систе-

ме  предупреждения  и  ликвидации  чрезвычайных  ситуаций» 

определены  функции  министерств,  ведомств  и  организаций 

при  проведении  мероприятий  по  предупреждению  и  ликви-

дации  аварий,  катастроф  и  стихийных  бедствий.  А  Законом 

Республики Казахстан «О гражданской защите» от 11 апреля 

2014  года  №  188-V  была  создана  Государственная  система 

гражданской защиты, которая работает и по сей день.

В структуру Национальной гвардии Республики Казахстан 

также входят воинские части гражданской обороны, которые 

являются силами гражданской защиты. Задачи по участию в 

ликвидации чрезвычайных ситуаций и их последствий были 

закреплены  за  Национальной  гвардией  в  Законе  Республики 

Казахстан  «О  Национальной  гвардии»,  принятом  10  января 

2015 года. Если ранее участие подразделений Национальной 

гвардии  предусматривалось  при  ликвидации  чрезвычайных 

ситуаций  только  социально-политического  характера,  то  те-

перь  согласно  Закону  в  задачи  воинских  частей  включено 

участие в ликвидации чрезвычайных ситуаций природного и 

техногенного характера и их последствий.

Заместитель начальника управления по ликвидации Чс

полковник Ержан нуРсЕитОВ

Профессия сПасать и сохранять

19.10.2016

Шекара күзетінде

Үстіміздегі  жылдың  26  желтоқсанында  Қазақстан 

Республикасы  Ұлттық  қауіпсіздік  комитетінің  Шекара 

қызметі академиясына табаны күректей 85 жыл толады. 

Академия  –  еліміз  үшін  шекара  кадрларын  дайындайтын 

жалғыз әрі негізгі оқу орны.

Бүгінгі күні ҰҚК Шекара қызметіне 15 мың шақырымнан 

астам  мемлекеттік  шекараны  күзету  міндеттелген.  Мемле-

кеттік шекараны 5 өңірлік басқарма, 20-ның үстінде шекара 

отрядтары,  бірнеше  жүз  шекара  заставалары  мен  бекеттер 

күзетеді. Бұлардың бәрін білімді кадрлармен қамтамасыз ету 

оңай емес. Қазіргі кезде ҰҚК Шекара қызметінің академиясы 

алғы шепке кәсіби дайындықтан өткен, жаңа технологиялар-

ды меңгерген, құқықтық білімі бар, ой-өрісі кең, мемлекеттік 

шекараны күзетуге үлкен жауапкершілікпен бірден кірісетін 

сардарлар легін дайындауды жолға қойған. 

Академия  түлектері  шекара  бұзушылармен  бұлттардан 

биік шыңдарда, күйіп тұрған құмдарда шайқасты. Ұлы Отан 

соғысында  шекарашылар  ең  бірінші  болып  фашистердің 

соққысына  төтеп  берді,  Хасан,  Даманск  мен  Жалаңашкөл 

оқиғалары  кезінде  де  табандылық  көрсетіп,  өз  күштерімен 

шекара бұзушылардың бетін қайтарды. Ауғанстан тауларын-

да ТМД елдерінің сыртқы шекарасын күзетудегі міндеттерді 

атқаруда да сол кездегі Алматы шекара училищесінің түлек-

тері биіктен көрінді. Оқу орнының 45 түлегі Кеңес Одағының 

батыры, тағы 3-еуі Ресей батыры атағына ие болды. Әскери 

оқу орнындағы жаңа буын осы батырлардың рухында тәрби-

еленуде. Бүгінде посткеңестік кеңістіктегі көптеген елді ме-

кендерде көшеге, шекара заставаларына Алматыдағы Шекара 

қызметі  академиясын  бітірген  сардарлардың  есімі  берілген. 

Солардың бірі сол кездегі КСРО Мемлекеттік қауіпсіздік ко-

митетінің Шығыс шекара округының бұрынғы қолбасшысы 

және  Алматы  шекара  училищесінің  бастығы,  Кеңес  Одағы-

ның Батыры, генерал-лейтенант М.Меркуловтың әскери жо-

лын бүгінге дейін әрбір курсант өнеге тұтады. Қазір Шонжы 

шекара отрядындағы заставалардың бірі М.Меркулов-

тың атымен аталады.

Әскери оқу орнының мемлекет қауіпсіздігін қамта-

масыз  етудегі  сіңірген  еңбегін  марапаттарына  қарап 

білуге  болады.  Академияның  сәнін  келтіріп  тұрған 

Жауынгерлік тумен бірге Жауынгерлік Қызыл Ту және 

Октябрь революциясы ордендері осы оқу орнына қаты-

сы бар әрбір шекарашының ортақ мәртебесі. Алғашын-

да Ф.Дзержинскийдің атымен аталған Алматы шекара 

училищесі бұрынғы Кеңес Одағы аумағына, тіпті одан 

тыс  жерлерге  де  әйгілі.  Қай  кезде  болмасын  Алматы 

шекарашылар училищесіндегі білім беру, кадр дайын-

дау сапасы жоғары деңгейде болды. Мұнда мыңдаған 

шекара офицерлері оқыды, соның ішінде шетелдіктер 

де  дайындалды.  Бүгінде  оқу  орны  Қазақстан  Шека-

ра қызметі ғана емес, ТМД елдеріне, ал 2011 жылдан 

бастап  алыс  шетелдерге  де  офицер  кадрларды  жан-

жақты дайындайтын көпсалалы оқу орны. Қазір академияда 

қырғыз, тәжік, ауған азаматтары білім алуда. 

Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін шекарашылар жоға-

ры оқу орны бірнеше рет қайта құрылудан өтті. 1992 жылы 

Ф.Дзержинский атындағы ҰҚК Алматы Жоғары шекаралық 

командалық училищесі, 1993 жылы ҰҚК Әскери институты, 

1995  жылы  Шекара  әскерлерінің  Әскери  институты,  Қорға-

ныс  министрлігі  Шекара  әскерлерінің  Әскери  институты, 

содан кейін 1997 жылы Қарулы күштерінің Жоғары Шекара 

командалық училищесі, 1999 жылы ҰҚК Әскери институты 

болды. Ол өзінің ұзақ жылғы жетістіктерін, ескі дәстүрлерін 

жоғалтпай  жылдан-жылға  дамытып  келеді.  Қазіргі  заманғы 

қауіп-қатерлермен  күресе  білуге  лайықты,  мұндай  талапқа 

бейімделген  кадрларды  дайындауды  қамтамасыз  етуге  қа-

білеті  жоғары  оқу  орнының  тиімді  құрылымын  іздеу  нәти-

жесінде, өзінің 85 жылдық мерейтойы қарсаңында оқу орны 

Мемлекет басшысы Н.Назарбаевтың Жарлығымен ҰҚК Ше-

кара қызметінің академиясы болып қайта құрылды.

-  Біздің  оқу  орны  мәртебесінің  өзгеруі  -  заңды  процесс. 

Бұған  қазіргі  заман  талаптарына  сай  кәсіби  деңгейі  жоғары 

кадрларды даярлау жүйесін жасауға бағытталған іс-шаралар-

дың кешені негіз болды. Әрине, оқу процесінде түбегейлі өз-

герістер бола қойған жоқ. Бұл нәтижеге біз сатылап, жоспар-

лы түрде қол жеткіздік. 2002 жылы оперативтік-тактикалық 

факультеттің  базасында  оперативтік-тактикалық  буынның 

офицерлері – магистранттарды даярлау басталды. Бұл біздің 

оқу орнының тарихындағы маңызды кезең. Мұндай деңгейде-

гі мамандарды бұған дейін тек Ресейде дайындайтын еді және 

Шекара  қызметінің  қажеттілігін  қамтамасыз  етуде  осындай 

мамандардың  жетіспеушілігі  жиі  кездесетін.  Оқу  орнымыз-

дың даму тарихындағы келесі маңызды кезең 2010 жылы PhD 

докторантурасының ашылуы болды. Әскери ғалымдарды да-

ярлау басты міндеттеріміздің бірі және стратегиялық мақсат 

болып  табылады.  Сондықтан  Академия  мәртебесін  алу  жай 

ғана  сән  қуу  емес,  халықаралық  стандарттарға  сай  жоғары 

білікті мамандар даярлауда шын мәніндегі мүмкіндіктерімізді 

көрсету болып табылады, - дейді Шекара қызметі академия-

сының бастығы полковник Павел Поливанов.

Бүгінгі  таңда  тәуелсіз  Қазақстанның  мемлекеттік  шека-

расы тұтастай күзетілетін болды. Шекарашылар қызметінде 

атаның ізін баласы жалғастыратын әдемі дәстүр қалыптасқан. 

Қазіргі курсанттардың дені әкесінің, атасының жолын қуып, 

қасиетті туған жердің шекарасын күзету мамандығын жүре-

гімен қалап келгендер. Шекара қызметі академиясы Алматы-

ның әсем жеріне, Медеу шатқалына қарай Достық даңғылы-

ның  бойына  орналасқан.  Көк  шыршалармен  көмкерілген 

кішігірім  қалашықтағы  еңселі  ғимараттар,  саппен  жүретін 

алаңдар, жаңа технологиямен жабдықталған үлкен оқу, спорт 

залдары оқытушылар мен курсанттардың мақтанышы.

ҰҚК  Шекара  қызметінің  академиясы  жоғары  білім беру 

бағдарламасымен басқару саласы бойынша келесі мамандар-

ды дайындайды: шекара күзеті бөлімдерінің офицері, шека-

ра бақылау офицері, кинолог офицері, тәрбие және әлеумет-

тік-құқықтық дайындық офицері, жедел-барлау бөлімдерінің 

офицері.

Магистратураға Шекара қызметінде жүрген жоғары әске-

ри білімдері бар офицерлерді әскери педагогика, психология 

және басқару мамандықтары бойынша қабылдайды.

Жалпы алғанда, Шекара қызметі академиясы Тәуелсізді-

гіміздің 25 жылы ішінде 5000-ға жуық офицер дайындапты. 

Олай  болса,  ғасырға  жуық  тарихы  бар  шекарашылардың 

«қара  қазанынан  қайнап  шыққан»  шекарашы  офицерлердің 

Мемлекеттік шекараны көзінің қарашығындай қорғайтынын 

ҰҚК Шекара қызметі академиясының түлектеріне берген тәр-

биесінің нәтижесі деп айтсақ артық болмас.

Капитан Жанат ЖАБЫРБЕКОВ,

ҚР ҰҚК Шекара қызметі академиясының 

баспасөз хатшысы

ШЕКАРАШЫЛАРДЫҢ 

ҚАРАШАҢЫРАҒЫ

19.10.2016 

Генерал естеліГі

Қазақта «бір тумақ болса да, бірге жүр-

мек  жоқ»  деп  бірге  туғандарға  қаратыла 

айтылған аталы сөз бар. Рас сөз екен. Бір 

бұтақтан тарап, жайқалып, желең қағып 

жетілсең де, қанша туғаның болса да, бір 

отбасының әр баласы пешенесіне жазылға-

нын көріп, әркім өзінше тағдыр жолын ке-

шеді екен. «Қыз өріс». «Қыз жат қолдық» 

деген тағы бар, әрине. Әке отауында ер ба-

лалар қалса, нәзік жанды туғандар өрісті 

кеңейтіп,  жат  қолдыққа  ұшып,  барған 

жерінің  көсегесін  көгертетіні  тағдырдың 

жазғаны ғой.

Қазір  өткенді  ой  елегінен  өткізіп  отыр-

сам, мен әпкем Шарадан 30 жылдай көз жа-

зып, ажырап қалған екенмін. Ол қалай болды, 

соған  тоқталайын.  Әпкем  Шара  өткен  ғасы-

рдың  50-ші  жылдары  арман  қуып  асқаралы 

Алматыға аттанды. Онда өз білімімен Қазақ 

Мемлекеттік университетінің филология фа-

культетіне оқуға түсті. Тұлымшағы желбіре-

ген  титтей  қыз  –  асыл  әпкенің,  әрине,  бұл 

қадамын  сол  кездегі  бойындағы  өрлігінің 

арқасы  деп  білсек  те  жөн.  Кейін,  бес  жыл-

дан  соң  оқуын  сәтті  аяқтап,  менің  ақиық 

жездем  Тоғайбай  Кентаевпен  ақ  отауларын 

көтеріп,  Павлодардағы  Бекім  ақсақалдың 

құтты  шаңырағының  табалдырығын  келін 

болып  аттады.  Тоғай  жездем  де  Шара  апай-

ыммен жұптаса бір оқуды бітірді, екеуі бірге 

студенттік  өмірдің  ыстығы  мен  суығын  бір-

ге  көтерісіп,  думанды  жылдарды  жанұялық 

жыр-дастанға  айналдырғандары  нағыз  ма-

хаббаттың  шынайы  үлгісі  демеске  лаж  жоқ. 

Сонымен екі жас, жас маман қол ұстасып Ке-

рекуге аттанып, еңбекке білек сыбана кірісіп 

кетті. Мен әпкем оқып жүргенде де оны сирек 

көретінмін.  Өйткені,  жер  шалғай  болғаннан 

кейін ауылға тек каникул кездерінде келетін 

Шарамен жылына бірер мәрте ғана қауыша-

тынбыз. Сонда оның жетістіктеріне қуанып, 

аз-маз  жаңалығына  қанығып,  әңгіме-дүкен 

құрып,  кең  тыныстап  қалатын  едік.  Кейін 

әпкем  үйленгеннен  кейін  жездемді  тек  фо-

тосурет  арқылы  танып  білгенім  де  шындық 

болатын.

Кейін мен де әскери оқу ордасына оқуға 

түсіп,  Ленинградқа  аттандым.  Сонда  төрт 

жыл білім алып, офицерлік қызмет жолдама-

сымен  кең  байтақ  Кеңестер  Одағын  шарлап 

кеттік.  Бас-аяғы  30  жылдай  уақыт  Одақтың 

әр  қиырында,  Мәскеу,  Воронеж,  Орел  қала-

ларында,  елден  жырақта  қызмет  атқарып-

пын. Оның ішінде 15 жылдан астамын КСРО 

ІІМ  Ішкі  әскерлерінің  Мәскеу  округінде 

басшылық  қызметте  болдым.  Осы  кезеңде 

әпкеммен байланыс та күрт үзіліп қалды. Бү-

гінгідей ақпарат пен телефон байланысының 

дамыған  заманы  емес,  ол  заманда  хат-хабар 

алмасудың  өзі  қиямет-қайым  болатын.  Жыл 

он  екі  айда  бір  рет  берілетін  еңбек  демалы-

сымда ата-анама келген сәтімде Шара әпкем 

жайлы  естіп,  оның  Тоғай  жездеммен  бірге 

өнегелі отбасын құрып, абыройлы еңбек етіп, 

бір қыз, үш ұл өсіріп жатқанын естіп қуанып 

қалатын едім.

Тәуелсіздіктің  ақ  таңы  да  арайлап  атып, 

Қазақ  елінің  өз  билігі  өзіне  тигенде  сыртта 

жүрген біздер бұл хабарды үлкен қуанышпен 

қарсы алдық. Елбасының шақыртуымен мен 

де өзім сияқты көптеген офицерлердің құра-

мында  туған  елге  оралдым.  Қызметімді  сол 

кездегі  астанамыз  –  Алматыда  жалғастыру-

ды тағдыр маған бұйырды. Содан 1993 жыл-

дың қақаған қаңтарында, полковник шенінде 

Павлодарға  қызметтік  іс-сапарға  аттандым. 

Жолға шығып бара жатып Шара әпкемдікіне 

міндетті түрде барамын деп мақсат қойдым. 

Өйткені,  әпкемнің  осы  өңірде  өз  түтінін  тү-

тетіп,  Тоғай  жездеммен  тату-тәтті  ғұмыр 

кешіп  жатқанын  білетінмін.  Естуімше,  жез-

дем сол жердегі бір іргелі ауылдың әкімі бо-

латын. Содан Кереку қайдасың деп аттанып 

кеттік.

Павлодарға жеткен соң қаладан 25 шақы-

рым  қашықтықтағы  Заңғар  ауылына  қарай 

тарттым.  Бұрын  келіп  көрген  жерім  емес, 

бұл  жаққа  бірінші  мәрте  жолға  шыққаным. 

Апа-жездемнің үйін де білмеймін. Шоферіме 

«ауылдық  советтің  кеңсесіне  қарай  айда» 

дедім.  Сұрастыра  жүріп,  кеңсені  де  таптық. 

Айнала  қою  қараңғыланып,  іңір  түсіп  кетсе 

де  бір  азаматтардан  «әкім  әлі  өз  кабинетін-

де» дегенді естідік. Жездеммен алғашқы жо-

лығысуым,  бір  түрлі  қобалжулымын.  Іштей 

«жездем мені таныр ма екен, мені 8-10 жасар 

күнгі түбіт иекті бозбала күнімде көрген еді 

ғой.  Әй,  танымайтын  шығар»  деп  те  қоям. 

Сөйтіп, көңілімде бір күдік, бір үміт, кеңсенің 

табалдырығынан  аттап,  жездекемнің  каби-

нетінен  бірақ  шықтым.  Алдымда  үлкен  ка-

бинеттің  дәл  ортасында  ұзыннан  қойылған, 

кең  даладай  жайылып  жатқан  қызыл  үстел-

дің басында галстугін шетке қайыра, алдын-

дағы  қағазға  бірдеңелерді  жылдам  жазып, 

хатқа түсіріп жатқан жездемді көрдім. Көркі 

келісті,  қимылдары  нық-нық  іскер  азаматты 

тану  да  көп  қиындықты  тудырмайды  ғой. 

Тоғай  жездем  сондай  көріністі  көз  алдыма 

әкеліп  тұр.  Жанына  барып,  орындықтардың 

біріне жайғастым. Қағаздан көз алып, маған 

тура қараған сәтінде «таныдыңыз ба?», дедім. 

Жездемнің  сонда  қуанғанын,  жүзі  жайнап 

мейірленгенін  көрсеңіз  ғой.  «Қалиақпарсың 

ғой?», - деп орнынан атып тұрып, құшағына 

алма-кезек қысып, сағынышын басты. Содан 

әңгіме тетігі ағытылып жүре берді. Аман-сау-

лық  сұрасып,  емен-жарқын  сөйлесіп,  үйге 

бардық. Онда мені көрген әпкем көз жасына 

ерік  беріп,  қуанышын  жасырмай  құшағына 

алды.  Міне,  сол  сәттен  бастап  менің  әпкем 

мен  жездеммен  арадағы  байланысымыз  бір 

сәтке  де  үзілмей,  барыс-келісіміз  артып,  қа-

тынасымыз  тығыз  бола  бастады.  Жездем 

мен  әпкем  біздікінде,  мен  Қаншайым  еке-

уміз  олардікінде  талай  мәрте  қонақ  болып 

түстеніп, аунап-қунап қайтатын едік. Аға-әп-

кемнің  тамаша  өсіріп  тәрбиелеген  балалары 

Жанна,  Қанат,  Талғат,  Марат  және  олардан 

тараған  иін  бұтақ  –  немерелері  менің  бала, 

немерелеріммен  бірге  тел  өсіп,  жарастық, 

сыйластығымыз арта берді.

Мен  Аллаға  әпкем  Шараны  азаматтың 

азаматты,  асыл  жан  Тоғай  жездемдей  адам-

мен  жолықтырып,  өмірін  өрнекті  еткеніне 

ризамын.

Жездем  жайлы  айтқанда,  бір-екі  бетке 

оның адами келбетін кескіндеп, жазып шығу-

дың өзі мүмкін емес. Мінезі көркем, иман мен 

сауапты  терең  білетін,  жанынан  жақсылық 

нұры қашанда маңайына шашылып тұратын 

Тоғай  жездем  ізгілікті,  адамгершілікті  жан 

болатын.

Адам жүрген жері, араласқан азаматтары, 

ортасына қарай тәрбиеленіп, тұлға болып ке-

мелденетіні рас. Міне, соның жарқын үлгісі 

дейік,  ол  Тоғай  Бекімұлының  өмір  жолы. 

Мұндағы  айтпағым,  Тоғаның  айналасына, 

пешенесіне  жазылған  өмір-дастан  жолын-

да  кілең  қазақтың  бетке  ұстар  қаймақтары, 

классик деген нар атты бар дара тұлғалармен 

жүріп,  солармен  бірге  дос,  әріптес,  сыйлас 

жан  ретінде  ғұмыр  сүргендігінде  демекпін. 

Мәселен,  Тоғай  жездем  университеттің  қа-

бырғасында күні кеше өмірден озған бар қа-

зақтың мақтанышы, классик жазушы, кезінде 

Мемлекеттік  хатшы,  сенатор  болған  Әбіш 

Кекілбаевпен тонның ішкі бауындай сыйлас 

дос, бір факультетті бірге тәмамдаған курстас 

болғанын  біреу  білсе,  біреу  білмес.  Мұнан 

өзге Тоғаң атағы аспанмен таласқан жазушы-

лар  Мұхтар  Мағауин,  Нұрмахан  Оразбеков, 

Оразбек  Сәрсенбаев,  Сайын  Мұратбеков, 

Дулат  Исабеков,  Төлен  Әбдіков,  Дүкенбай 

Досжанов, Шарбану Құмарова, атақты ақын 

Марфуға  Айтқожина  және  тағы  басқа  да 

марқасқа азаматтармен бірге бір курста білім 

алып,  аралас-құралас  болды.  Қазақ  әдеби-

етінің  алтын  дәуірінің  тұлғалары  саналатын 

осы жазушы-ақындармен Тоғаңның қанаттас 

болғандығы да оның дара келбетті дарынды 

азамат,  озық  ойлы  жан  болғандығын  айт-

пай-ақ айғақтайды емес пе?!

Тоғай  аға  ел  игілігі  үшін  қызмет  етуді 

әуелгі  мұратына  айналдырып,  осы  жолда 

бойдағы  бар  қажыр-қайратын  сарп  етті.  40 

жылдан  артық  ұстаздық  жолының  30  жыл-

дам  астамында  мектеп  директоры  болды. 

Мыңдаған  шәкіртті  түлеп  ұшырып,  өмірі-

не  жолдама  берген  ұлағатты  ұстаз  атанды. 

Кейін  ел  басқарып  жүрген  кезде  де  «болыс 

болдым мінеки» деп қоңқар мінез көрсеткен 

атқамінер емес, елмен ибалы қарым-қатынас 

орнатып, ауыл-аймаққа іскер басшылығымен 

көл-көсір пайдасы тиген азамат болғаны аян 

еді. Өзіне сын көзімен қарап, қай уақытта да 

үлкенге ізетті, кішіге қамқор өнегесімен көрі-

не білетін жездем бір қарағанда қатал болып 

көрінсе  де,  әзілден  де  құр  алақан  емес  еді. 

Отырыстарда күлкіге қарық қылып, ән сала-

тын өнері де бар болатын. Айтпақшы, ағамыз 

халық  әні  «Ақ  бақайды»  нақышына  келтіре 

орындағанда, ән салған дауысы күйіш-құма-

рыңды  қандырып,  тыңдаған  жанды  бір  сер-

пілтіп тастайтын.

Тоғай  жезде  көпшіл  еді.  Әрине,  көпшіл, 

жақсы  адамның  жанында  жан  сырын 

бөліскен,  сертке  берік  достары  көп  болады. 

Жездемнің  де  сондай  сыралғы  достары  көп 

болды, сол достары оны аяғын жерге тигізбей 

сыйлайтын, сөзін жерде қалдырмайтын.

Сөз  қадірін,  елі  қадірін  терең  білетін, 

ділмар Тоғаңның және бір қыры ұлт мүддесі 

жолындағы күрескерлік тектілік танымы еді. 

Мұндағы  айтайын  дегеніміз  не.  Тоғай  жез-

демнің  сексеннің  сеңгіріне  шығып,  фәнилік 

болғанға  дейін  ел  алдындағы  азаматтық  па-

рызын адал орындап, тіл мәселесіне бей-жай 

қарамай Павлодардағы облыстық «Қазақ тілі» 

қоғамын  басқарғаны  болатын.  Осы  қоғам-

дық жұмыста жүріп ана тіліміздің солтүстік 

өңірде қанат жайып, кең дамуына жол ашып, 

ұлтжандылығын ісімен дәлелдей алған абзал 

азамат  еді.  Тоғаң  қастерлі  ана  тіліміз  құқай 

мен  титтей  жетімдік  көрсе,  не  атың  бар,  не 

лауазымың бар демей, «елдіктің негізгі тіре-

гі  –  тіл»  деп  бетке  айтып,  жалпақ  қазақтың 

қамы үшін жоны күдірейіп, атқа қонып шыға 

келетін. Ел мүддесі жолындағы бұл қызметі, 

әрине, оның асыл текті азамат ретінде, ұлтын 

сүйе білетін жан ретіндегі келбетін айшықтай 

түседі. Осындай, еңбекпен тел өсіп, елге қыз-

мет етуді жанына жақын тартқан жездем Ке-

рекудің қалың жұртының құрметіне бөленді. 

Павлодар қаласының құрметті азаматы атан-

ды,  есімі  «Құрмет  кітабына»  жазылды.  Біле 

білген  адамға  өнегелі  өмір  сүру  деген  осы. 

Тоға  өнегелі  өмір  сүрді,  артында  мәңгілік 

өлмес  мұра  қалдырды.  Өнеге  дегенде  мына 

бір  жайтқа  да  тоқталып  өткен  жөн  шығар. 

Ол жездем мен әпкемнің өздері ғана өнегелі 

өмір  сүріп  қана  қоймай,  жас  ұрпаққа  тәлім 

мен  тәрбиелік  мәні  зор  істерді  атқарғанын 

көзбен көргеніміз еді. Мәселен, осыдан біраз 

жыл бұрын жездем мен әпкем отасқандары-

ның  50  жылдығын  –  алтын  тойларын  дүр-

кіретіп тұрып  өткізді. Мұндағы  мән не.  Бұл 

құр тамақ ішіп, ыдыс босату емес, не болмаса 

жай  даңғазалық  көңіл  көтеру  емес.  Бұл  үл-

кен  тәрбиелік  мәні  бар  шара  болатын.  Олар 

өздерінің титтей де «шәй» деспей, тату-тәтті 

махаббаттың айдынында жүзген 50 жылдық 

өмірлерін  өскелең  ұрпаққа  жоғарыда  айтқа-

нымдай  өнеге  ету  мақсатында  жасалған  жа-

расымды дүниелері еді. Осы тойдан қаншама 

жас  тағылым  алды,  «осы  ата-әжелеріміздей 

болсақ  қой»  деген  қаншама  жақсы  ойлар 

туындады.  Сол  ұлан-асыр  тойда  Қаншайым 

екеуміз  де  болдық.  Тоғай  жездем  мен  Шара 

әпкем  мешітке  кіріп,  дұға  жасап  шыққан 

сәті болатын. Жас жұбайлардай киінген олар 

Алла  үйінің  биік  баспалдағынан  жарқырап 

түсіп  келе  жатты.  Қаншайым  екеуміз  алды-

ларынан  ел-жұрт  болып  қошеметтеп  тосып 

тұрдық.  Бір  сәтте  алдымда  тұрған  жастарға 

«барыңдар  ата  мен  әжеден  сіздердің  сыйла-

стыққа толы отбасылық өмірлеріңіз бізге де 

жұғысты  болсын  деп  баталарын  алыңдар» 

деп жөн сілтедім. Сол жапа-тармағай тұрған 

үлкенді-кішілі  жастар  жездем  мен  әпкемді 

қаумалап, «апа, ата біздерге де жұғысты бол-

сын» деп ниет етіп, құшақтарына алып қау-

малап жатқан сәті әлі көз алдымнан кетпей-

ді. Мінеки, өнеге, ата мен әженің ел сыйлап, 

құрметтеген,  халық  бас  иген  өнегелі  өмірі 

деген  осы.  Мұндай  ғұмырды  Алла  кез  кел-

генге нәсіп ете бермейді. Тек сүйген құлына 

ғана  екі  дүниенің  бақытын  бұйыртса  керек. 

Бұл тұрғыда алғанда Тоғай жездем мен Шара 

әпкем бақытты жандар.

Жылдар жылжып, уақыт сырғып ағып жа-

тыр. Тоғай жездеммен сырласып, әңгіме-дү-

кен  құратын  күндер  кеше  ғана  сияқты  еді. 

Ол да келмеске кетіпті. Мәңгілік ештеңе жоқ 

деген осы да. Әлі де сол күндерді зор ілтипат-

пен, аса бір ыстық ықыласпен еске аламын. 

Әлі  есімде  мерекелерде,  туған  күндері  бізге 

әпкем мен жездем таңғы алакеуім, сағат алты 

мен жетіден бастап хабарласып, ақ тілектерін 

жеткізетін. Қайран сол күндер-ай! Қаншайы-

мым  екеуміз  әпке-жездемнің  сол  құттықтау-

ларын  тыңдап  балаша  бір  қуанып  қалатын 

едік. «Жақсы адам - жан ырысы» дейді. Тоғай 

жездемдей адамның ақыл-кеңесін, тағылым-

ды әңгімесін естіп өскен, осы рухта тәрбие-

ленген  оның  ұрпағы  ата  атын  жоқтатпайты-

нына кәміл сенемін.

Тума талант, дарынды азамат, сүйікті ісіне 

аянбай қызмет еткен көрнекті тұлға Тоғайбай 

Бекімұлының ғасырларға жалғасатын екінші 

ғұмыры  енді  басталды.  Біртуар  азаматтың 

еңбектерін тәппіштеп зерделеп, зерттеу енді 

өскелең  ұрпақ  еншісінде.  Асыл  азаматтың 

рухы жаннатта, топырағы торқа, иманы сала-

уат болсын!                                            Балдызы 

жүктеу/скачать 9,78 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: