Замана кейіпкерлері
жүктеу/скачать 0,75 Mb. Pdf көрінісі
|
full
| ХХ ҒАСЫР БАСЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ
АҚЫНДАРЫ МЕН ЖАЗУШЫЛАРЫ ХХ ғасыр басындағы қазақ əдебиеті Шығыс, Батыс, оның ішінде орыс əдебиетінен үлгі ала дамыды. Бұл кезде түрлі жанрлар үлгісінде жазылған шығармалар – роман, поэма, драмалар туа бастайды. Мəдениеті, ақындық өрісі, шеберлігі арта түскен, халықтың арманын, бостандығын ойлаған, жырлаған ақын-жазушылар əдебиет, мəдениет майданынан көрнекті орын алады. Махамбет, Алтынсарин, Абай, Мұратқа жалғас шыққан бір топ қазақ ақындары мен жазушылары ішінде Ш.Құдайбердин, Нұржан Наушабаев, Əбубəкір Боранқұлұлы, М.Ж.Көпеев, Ақылбек бин Сабал, Мақыш Қалтаев, Т.Жомартбаев т.т. бар. Олардың ой-өрісі, ақындық шеберлігі бір дəрежеде демесек те, бұл ақын-жазушыларға бір ортақ ерекшелік: олар өздерінше қазақ халқының мəдениетін арттыруды ойлады, бостандыққа шақырды, төрелерді, ұлықтарды, жуандарды, парақорларды, жалақорларды сынады, шығыс сарындас қиссалар жазумен ғана шұғылданбай, қазақ өмірінің түрлі құбылыстарын шығармаларына арқау етті. Алдыңғы ақындықтан кейінгі ақындар пайдаланып, поэзиядағы халықтық ерекшелікті сақтау арқылы əдебиеттің ажарлана түсуі мүмкіндігін еске алсақ, өткен ғасырдағы көптеген ақындар қазақ əдебиетінің көркеюі ісіне көмегін тигізбеді дерсіз бе? Олар ақындыққа баулымады, өткен кездің ақын-жазушылары шығармашылығында бұл күнге керекті əдебиеттік нəр шамалы деп безіну сыңаржақтыққа апарар еді. Олар туындыларының керектісін елеусіз қалдырмай, ғылым қажетін өтеу заңды десек, осы заңдылықтан аталған ақын- жазушылардың, оның ішінде Н.Наушабаевтың тыс қаларлық реті жоқ. Н.Наушабаев ақындық ойын ортаға салды, заманындағы өмірді көрсетті, сынады, адал ниетін өзінше халыққа арнады, бұқараның сана-сезімін оятпақ болды. Елді бірлікке, білімге, өнерге шақырып, «өлеңді мен жазбаймын ермек үшін» деген Абай сөздері құлағына шалынған еді демесек те (Абай шығармалары – 1909 жылы, Нұржан шығармалары 1903 жылы басылып шықты), ол өзінше көпке ой са- лып, жалпыға арнап ғибратты сөздер жазуды құнттады. 201 М Ұ Р А Т Б Е К Б Ө Ж Е Е В Жад етіп, һəр уақыт жазам ғазал, Дертімді іште жатқан қозғалдырып. Һер кімдер оқып, ғибрат алмақ үшін Кетемін жүрген жерге сөз қалдырып 373 , – деп жырлаған Нұржан Наушабаев қазақ əдебиетіне «Манзумат қазақия» (1903), «Жұмбақ», «Нұржан мен Сапарғалидың жұмбақ айтысы» (1903) деген кітаптарымен мəлім. Ол мұсылманша оқығандығын еске алып, «ғылымның дариясынан іштім қанып» десе де, шынында ғылым-білім үйренерлік ғалым алдын көрмеген. Бұл арада Нұржан Құран, Мұқтасар сияқты кітаптарды тамамдағанын айтқан болар. Оның: Ұйқыңды аш, оян, Нұржан, көтер басың, Ғафыл боп мұнша өзіңе барма қасың 374 , – деген сөздерінен сана-сезімі көп уақыт көмескіленгендігі байқалады. Қазақ ССР Ғылым академиясының архивы мағлұматтары жəне Н.Наушабаевты білетін таныстары, жерлестері, əйелі Бибізараның айтуынша, Нұржан 63-те қайтыс болған, оның туып-өскен жері – Қостанай қаласының маңы, руы – Қыпшақ. Заманының сауықшыл сері ақыны Нұржан қасына жыршылар, ақындар, домбырашылар жинай- ды, талай өнерпаздармен қадірлес болады, кəрі құлақ даналар, шешен- дер сөзін құмарта тыңдайды. Файзолла Сатыбалдыұлының айтуынша: «Жазы-қысы Нұржанның думаны тарқамайтын кісі. Ойын-сауық соның үйінде болатын. Ержан, Есмағамбет, Күліке, Дегембай, Жүніс сияқты ақындары мен нөкерлері қасынан тараған емес» 375 . Наушабаев өмірінің осындай бір кезі оның шығармасынан да аңғарылғандай. Жігіт болдық бір кезде, Бар қызықты қолға ұстап. Бедеу мініп бүгілтіп, Жал құйрығын сүзілтіп... Неше буын əн шырқап, Сайрады ғой тіл деген 376 . Н.Наушабаевтың шығармаларын қолжазба күйінде тапсырғандар ішінде: Сегізбай Тұрғанбаев, Доскей Жасақұлы, Ахмет, Бүркітбай, Қали ақын, Нұржанның тəрбиесінде болған немере ағасының қызы Зурə, тағысын тағылар бар. Қолжазбалардан «Бозаман» (бітпеген дастан), «Тойбастар», «Жігіттің 13 түрі», «Нұржан мен Сырғаның 373 жүктеу/скачать 0,75 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|