Ўзбекистон республикаси


Салимларга  ёрдам ғишт қуйиб бердим (Салим ва у билан  боғлиқ оила аъзосига).  Мақсудалар



Pdf көрінісі
бет118/303
Дата03.12.2023
өлшемі3,07 Mb.
#133510
түріМонография
1   ...   114   115   116   117   118   119   120   121   ...   303
Байланысты:
9690089a-e551-4f56-b4a9-9a2e62630397

Салимларга 
ёрдам ғишт қуйиб бердим
(Салим ва у билан 
боғлиқ оила аъзосига). 
Мақсудалар
 ўқишни ҳам тамомлашди.
(Мақсудага 
ўхшаганлар). Бу гапларда қўлланган сўзшакл, юқоридагидан фарқли 
равишда, атоқлилик хусусиятини сақлаган. Бир умумийлик остида 
бирлашган бу икки маъно атоқли/турдошлик хусусияти билан нутқий 
зиддияли муносабатга киришади. Демак, кўринадики, кўплик сон 
шаклининг «боғликлик ва ўхшашликка асосланган кўплик» маъносининг 
хусусий кўриниши ўзаро кўплик сон қўшимчасини қабул қилувчи сўзнинг 
луғавий маъноси – лексик омил асосида фарқланади. 
Тахмин ифодалаш
. Кўплик сон шаклининг «тахмин» маъноси 
воқеланиши учун боғлиқ қуршов талаб қилинади – у вақтни тахмин билан 
ифодаловчи сўзга бирикканда намоён бўлади. Мисол: 1.
Талабалар анча 
тинчиб қолишган, тепасида тик туришган 
ўрта ёшлардаги
одамларни 
кўрмасликка олиб, энди ташқарига қараб туришарди.
(Н.Эшонқул). 2. 
Қирқ ёшлардан 
ошган бу йигит Бобурнинг Ҳиндистонга қилган аввалги 
юришида кўп хасорат кўрсатган эди.
(П.Қодиров.) 3. 
Оллоёр асли
Самарқанддан бўлди, Каттақўрғоннинг Минглар қишлоғидан бўлди. 
XVII-


238 
XVIII асрларда
яшаб ўтди.
(Т.Мурод) 4

Бундай онларда
она-боланинг 
йиғлаб кўришмоғи айб саналмайди, биров ажабланмайди ҳам
. (Т.Малик). 
5. – 
Суратларингизни кўрсам бўладими
? Йигирманчи йиллардаги
 
суратингизни?
(Н.Эшонқул). 6. 
Боболаримизнинг айтишича, 
қайси бир 
замонларда
 
Навоий бобомиз Самарқанддан Бухорога анна шу 
Қўнғиртовни ошиб ўтган эмишлар
. (А.Орип.).
Бу маъно аниқ бир пайтни эмас, балки кўп вақтни қамраб 
олаётганлиги билан кўплик сон шакли умумий грамматик маъносига 
дахлдор бўлади. Кўплик сон шаклининг бу маъно тури воқеланиши учун 
боғлиқ қуршовнинг талаб қилиниши – грамматик маъно юзага чиқишида
синтактик омилнинг ҳамкорлигидан далолат беради. Шу билан 
биргаликда, «тахмин» маъносини ифодаловчи мазкур грамматик шаклни 
бириктирувчи сўз (
ёш, пайт, йил, он
каби) нинг ҳам вақт-пайт и эканлиги
бу вазиятда лексик омил – сўзнинг луғавий маъноси ҳам бефарқ 
эмаслигини кўрсатади. Демак, кўплик сон шаклининг «тахмин» грамматик 
маъноси воқеланиши учун синтактик (боғлиқ қуршов) ва лексик омил 
(кўплик шаклини олувчи сўзнинг луғавий маъноси) ўзаро ҳамкорлик 
қилади. 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   114   115   116   117   118   119   120   121   ...   303




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет