Ўзбекистон республикаси

Шахсий муносабат категорияси тадқиқи тарихидан

жүктеу/скачать 3,07 Mb.

Pdf көрінісі

бет	124/303
Дата	03.12.2023
өлшемі	3,07 Mb.
	#133510
түрі	Монография

1 ... 120 121 122 123 124 125 126 127 ... 303

Байланысты:
9690089a-e551-4f56-b4a9-9a2e62630397

Шахсий муносабат категорияси тадқиқи тарихидан
. Шахсий
муносабат категриясига оид морфологик шакл қадимги туркий (V–VII
аср), эски туркий (XI–XIV асрнинг 1- ярми) даврига оид ёзма ёдгорлик
тилида ҳам мавжуд бўлган. Масалан, Ғ.Абдураҳмонов, А.Рустамовнинг
«Қадимги туркий тил» (Т., 1982) китобида қадимги туркий тилда
-ақ (-ак),
-қи (-ки), -чиқ (чик), -ч
каби кучайтириш ва эркалаш қўшимчаси:
йўл-
йўлак («сўқмоқ»), ўғлан-ўғланчиқ («йигитча»), ата-атақи («отажон»),
ата-атач («отагина»)
каби шакл мавжудлиги кўрсатилади.
Ўзбек тили тарихида «Эски ўзбек адабий тили» (XIV асрнинг 2-ярми -
XIX асрнинг 2-ярми) даври шахсий муносабат категориясини ташкил
этувчи шаклнинг ранг-баранглиги ва маъно кўламининг кенглиги билан
ажралиб туради.
-қина (-ғина, -гина)
қўшимчаси. Маҳмуд Кошғарийнинг «Девони
луғотит турк» асарида
-қина (-ғина, -гина)
қўшимчасида кичрайтириш
билан бирга эркалаш маъно қирраси ҳам ифодаланиши айтилади. Эски
туркий тил (XI аср) да бу қўшимчанинг
-қина (-кина)
шаклда қўлланиши
ҳам учрайди. Масалан:
ўғулқийа (ўғилча), қизқийа (қизча), аркийа (кичкина
киши), еркийа (кичкина ер)
1
.
Шу замон тилида эркалашни билдирувчи
-қи
қўшимчаси ҳам мавжуд
эди. Масалан,
отоқи (отагина), опоқи (опагина, суюкли опа)
каби. Бу
қўшимча ҳозирги тилда қўшимчалик ҳолатини йўқотган бўлиб, Тошкент
шевасидаги
опоқи
сўзи яқинлик, қариндошик билдирувчи туб сўз (тарихан
ясама сўз) тарзида тасаввур этилади.
1
М.Кошғарий. Девони луғотит турк. 3- том. 184–185- бетлар.

247
-қина (-ғина, -гина)
қўшимчасининг отга қўшилиб кичрайтириш,
эркалаш шаклини ҳосил қилиши ҳақида Абулғози Баҳодурхоннинг
«Шажараи турк» асарида берилган қуйидаги изоҳ эътиборни тортади:
«Лафзи жон араб тили турур. Тожик хуш дер ва ўзбак тан теюр. Ул
«кичиккина» маънисина бўлур. Ўзбак ани -ғина теюр, гоҳи -гина (-кина)
теюр, нечукким, кичик атни атғина, ва кичик кишини кишигина теюр».
Мазкур қўшимчанинг қадимги ва эски туркий тилдаги шакли
(кўрсаткичи), унинг грамматик ва семантик хусусияти ҳақида қисқа, лекин
ҳамма белгисини қамраб олган фикрни профессор А.Ғуломов айтган: «

жүктеу/скачать 3,07 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 120 121 122 123 124 125 126 127 ... 303