Ўзбекистон республикаси
-как ( эркак, хуркак, жиккак ), -ғай
жүктеу/скачать 3,07 Mb. Pdf көрінісі
|
9690089a-e551-4f56-b4a9-9a2e62630397
| -как
( эркак, хуркак, жиккак ), -ғай ( қудағай ), -к ( ойнак ), -чин ( барчин ) кичрайтириш қўшимчаси эканлигини аниқлаш учун диахроник кузатиш олиб бориш талаб қилинади. Ҳозирги ўзбек тилида кичрайтириш маъносини ифодаловчи -ак қўшимчаси ҳам бор. У, бир томондан, тожик тилидан қабул қилинган мўйчинак, гаштак, даштак каби сўзда, иккинчи томондан, соф туркий- ўзбекча канизак, қирмизак, тугунак, шаршарак каби сўз таркибида ҳам учрайди. Тарихан жуда каммаҳсул, аммо кичрайтириш оттенкасига эга бўлган бир неча кўрсаткич борки, унга ҳозирги ўзбек тилидан айрим мисол келтириш билан чекланамиз. -ка қўшимчаси: Лекин,-деди кулиб,-ўриснинг яхшиси энди келибди: йўлкада тўқнаш келиб қолсанг, четланиб йўл беради (А.Қаҳ.). -кай қўшимчаси: Онанг омонми, хотининг, болакайинг қалай, дудрустми? (Назармат). Илгари кенг қўлланишда бўлиб, кичрайтириш, эркалаш, ҳурматлаш маъноси учун хизмат қилган қўшимча борки, у ҳозирги замон ўзбек тилида деярли учрамайди. Масалан, -(а)ч қўшимчаси «Девону луғотит турк»да қуйидаги маънога эга: ўғулич (улич) -ўғилча, атач ўғул (ўзини катта кишидек кўрсатувчи ўғил), анач (она қиз, яъни ўзининг зийраклиги, ақли 1 М.Кошғарий. Девони луғотит турк. 3- том, –Т.:ФА нашри. 1963. 246- б. 250 билан барчанинг онасидек ҳисобланувчи ёш қиз), экач (зийрак қиз), бекач (шаҳзода). Бекач «юқори табақага мансуб бўлган аёл» маъносида бека сўзидан ясалган бўлиб, «севикли, ҳурматли қиз» маъносини англатган: бекач арслан тегин каби. 1 Ишкқи, бўлса ёмону яхшидин, эй кўнгул, Йўқ тафовут гар бекач бўлса ва ёхуд гар мирак (Навоий). Хулоса қилиб айтганда, шахсий муносабат маъносини ифодаловчи шакл ва унинг маъно доираси ўзбек тили тараққиёти давомида ўзгариб борди, унинг кўпчилиги ҳозирги тилмизда истеъмолда эмас, баъзиси давр оша лексик асос таркибида синтезлашиб, унинг ажралмас қисмига айланиб қолган. жүктеу/скачать 3,07 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|