Ўзбекистон республикаси
жүктеу/скачать 3,07 Mb. Pdf көрінісі
|
9690089a-e551-4f56-b4a9-9a2e62630397
| и
, сенинг қариш инг . 3. «Аниқланмишни аниқловчига боғлаш»: қовун бозор и , гўшт дўкон и . Бу оралиқ грамматик маънонинг ҳар бири боғланаётган сўзнинг хусусиятига боғлиқ равишда қатор хусусий грамматик маънода юзага чиқиши мумкин: боланинг ота си , гулнинг барг и , Моҳигулнинг китоб и , қизларнинг битта си . Масалан, бола ва ота орасида қариндошлик муносабати бўлганлиги сабабли унинг ифодаловчиси бўлган бола ва ота сўзи эгалик шакли билан боғланганда хусусий грамматик маъно «қариндошлик» бўлади. Илҳомнинг китоб и бирикувида уч хил хусусий грамматик маъно юзага чиқади: «Илҳом ёзган китоб», «Илҳомга қарашли китоб», «Илҳом ҳақидаги китоб». Эгалик категорияси нинг иккинчи оралиқ грамматик маъноси боғлиқ қуршовда – аниқланмиш вазифасида ҳаракат номи, сифатдош, баъзан феълдан ясалган от келган сўз бирикмасида воқеланади. Бундай бирикмада аниқланмиш ҳаракат-ҳолат маъносида, қаратқичли аниқловчи эса фоил/субъект маъносига эга бўлади: Ситоранинг келиш и , Муниранинг айтган и каби. Эгалик категориясининг учинчи оралиқ грамматик маъноси сўз бирикмаси тузиш, сўзаро синтактик алоқани ўрнатиш учун хизмат қилади. 389 Мисол: Астрободнинг бир кун и бир йилга тенг . (Ойб.) Ойгулнинг йўқлиг и дан бўлди . Эгалик категорияси шаклининг синтактик вазифа бажариши – отли бирикма ҳосил қилиш вазифаси асосида тадқиқотчи туркий тил сўз бирикмаси тизимида ҳам, гап қурилишида ҳам алоҳида қурилиш – поссесив (қарашлилик) қурилиши мавжудлигини қайд этади ва поссесив қурилиш номинатив қурилишга қарама-қарши қўйилади. Ҳақиқатан ҳам, истаган турдаги гап қаратувчи бирикма вариантига эга бўлиши мумкин: қизлардан битта – қизларнинг битта жүктеу/скачать 3,07 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|