Салим, Карим ва Ҳалимни кўрдим (белгисиз ТК)
. Опаларим ва акаларимнинг дардлари бир дунё (белгисиз ҚК).
На сада дарахтлари ости, на мачитлар, на доим базм қизийдиган гавжумда бирор шарпа эшитасиз (белгисиз ЎПК).
(Ж.Абд.)
Жўналиш келишиги . Жўналиш келишиги кўрсаткичи
-га . жўналиш
келишиги семантикасига йўналганлик, хослик, тенглаштириш каби маъно
тури хос. Бу маъно бирикувчи сўзнинг хусусиятидан келиб чиқиб ўзгариб
кетаверади:
укамга олмоқ, мактабга бормоқ . Биринчи бирикмада
«аталганлик» маъноси
ука ва
ол , иккинчи бирикмада «йўналганлик»
маъноси
мактаб ва
бормоқ сўзининг луғавий ва грамматик маъносига
боғлиқ. Жўналиш келишиги умумий грамматик маънодаги категориал
маъно эса «олдингги сўзни кейинги сўзга ҳол ва тўлдирувчи вазифасида
боғлаш».
Ўрин-пайт келишиги . Ўрин-пайт келишиги кўрсаткичи
-да . Ўрин-
пайт келишиги келишик категорияси умумий грамматик маъносини
«олдингги сўзни кейинги сўзга ҳол ва тўлдирувчи вазифасида боғлаш»
тарзида хусусийлаштиради. Ўрин-пайт келишиги ва жўналиш келишиги
«йўналганлик» ва «ўринлашганлик» ёндош маъноси билан фарқланади.
Ўрин-пайт келишигининг бош келишик билан ўрин алмашишига
мисол:
Ситора 1998 йил (да) туғилди . Бундай алмашиш кам учрайди.
Ўрин-пайт келишиги қўлланишида сўзда макон, замон, объект, восита
каби маъно юзага чиқади: 1.
Мунира компьютер да ёзди (восита).
2.
Водийларни яёв кезган да , Бир ажиб ҳис бор эди менда (пайт). (Ҳ.Олим.)
Ҳаммаси муқаддас китоблар
