Ўзбекистон республикаси
кўрсатмоқчи . (А.Мух.) Домланинг ер олгани рост, буни Саидийга билдирмоқчи эмас
жүктеу/скачать 3,07 Mb. Pdf көрінісі
|
9690089a-e551-4f56-b4a9-9a2e62630397
| кўрсатмоқчи
. (А.Мух.) Домланинг ер олгани рост, буни Саидийга билдирмоқчи эмас эди . (А.Қаҳ.) 1. Замон категорияси . «Пайт валентлигига таъсир этиш орқали кесимни шакллантиришда иштирок этиш ва ундан англашилган воқеликнинг нутқ моментига муносабатини ифодалаш» замон категорияси (қисқ. ЗК) нинг умумий грамматик маъноси. Феълда бу умумий грамматик маънодаги воқелик узви ҳаракат тарзи кўринишида хусусийлашади. Воқеликнинг нутқ моментига муносабатига қараб уч хил замон фарқланади: а) нутқ моментигача бўлган воқелик – ўтган замон ; б) нутқ моментидаги воқелик – ҳозирги замон ; в) нутқ моментидан кейин бўладиган воқелик – келаси замон . Шу боисдан замон умумий грамматик маъносининг учта хусусий кўриниши фарқланади: 1) ўтган замон ; 2) ҳозирги замон ; 3) келаси замон . Уни ифодаловчи шакл ҳам шунга мувофиқ уч гуруҳга ажратилади. 418 Ўтган замон . Ҳозирги ўзбек адабий тилида ўтган замон феъли бир неча хил шакл ёрдамида ифодаланади: -ди (ўқидим, ўқидинг, ўқиди); -ган (ўқиганман, ўқигансан, ўқиган); -(и)б- (ўқибман, ўқибсан, ўқибди); -эди/экан/эмиш (ёзган эдим, ишлаётган эди, ишлаган эдинг, ишлар эдилар, ишламоқчи эдим); Мазкур шаклни қабул қилган феъл турли хил маънони ифодалайди. Масалан: а) -ди: «сўзловчи кўрган, билган ҳаракатнинг нутқ моментигача бажарилганини аниқ, қатъий тарзда ифодалаш»: Барно йўқ экан, бир оз кутди , келавермагач, ўтиришга сабри чидамай, идорадан чиқди . (О. Ёқ.); б) -ган : «сўзловчи ва тингловчи ўзаро суҳбатлашиб турган пайтда бўлмаган ҳаракатни ифодалаш»: Капалагини учириб юборган . (Ҳ.Наз.); «ҳаракатнинг бажарилганлиги ва унинг ҳозир ҳам мавжудлиги»: Ўринда ҳам гаплашаверамиз, сен жуда чарчагансан. (И.Раҳ.); в) -(и)б- : «ҳаракатни бевосита кузатмаганлик, ундан кейин хабардор бўлганлик»: Ўзим кўрдим, тош чап елкасига жүктеу/скачать 3,07 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|