Ўзбекистон республикаси

420 
тегишли жойи йўқ. Бу ҳам бошқа категория зотий моҳиятининг келаси 
замон умумий грамматик маъносидаги тажаллиси. 
Келаси замон замон категорияси умумий грамматик маъносини «нутқ 
моментидан кейин юз берувчи ҳаракатни ифодалаш» тарзида 
хусусийлаштиради. Бу замон а) 
-а, -й;
(
Ўзбек қизи севигисини 
айтмайди
, 
бир умр пинҳон 
тутади
. (Сайёр) 
Боланг уч-тўрт 
қийналади
, кейин 
ўрганиб кетади.
(А.Қаҳ.); б) 
-(а)р/ мас
(
Балки завод қуриш учун овора 
бўлишга 
тўғри келмас
.
(Ойб.) 
Шу атрофда юргандир, 
келиб қолар.
(С.Ан.)) аффикси орқали ифодаланади. (Шу ўринда айтиб ўтиш лозимки, 
дарсликда замон шакли саналганда, ундан кейин албатта шахс-сон шакли 
келиши таъкидланади. Биз бу ўринда ЗК кесимликнинг диалектик 
боғланган бир таркибий қисми бўлганлиги учун ҳадеб замон шаклидан 
кейин шахс-сон шакли бўлишини таъкидлаб ўтиришни ортиқча деб 
билдик. Чунки улар ажралмас.) 
Келаси замон феълининг 
экан, эмиш
тўлиқсиз феъли билан ясалган 
эшитилганлик, кейин билганлик маъносини ифодаловчи шакли гумон 
маъносини ифодаламаслиги таъкидланади: 
ишлар экан, келар экан; ишлар 
эмиш, келар эмиш 
каби. Бунда тўлиқсиз феълда замон маъноси йўқ. Замон 
шаклнинг -
ар
қисми орқали ифодаланади. 
Умуман олганда, тўлиқсиз феъл феълдан бошқа сўз кесим вазифасида 
келганда унга замон ва модал маънони биргаликда беради. Феълни 
шакллантирганда эса синтетик-аналитик шаклнинг аффикс қисми замон 
ифодалаб, тўлиқсиз феъл зиммасига модал муносабат ифодалашгина 
юклатилади. Қиёсланг: 
ишчи экан – ишчи бўлган экан, ўқиган эмиш
. 
Кейинги икки мисолда 
–ган 
шакли замон, тўлиқсиз феъл модал муносабат 
ифодалаган. 
Келаси замон шакли кесимнинг пайт валентлигини келаси замон 
маъноли ҳол вазифасидаги сўзшакл билан тўлдиради: 
эртага, келаси йил, 
келажакда
каби.
Аффикс кўчма маънода ишлатилиши ҳам мумкин.
Ҳозир қоронғида 
қаёққа

жүктеу/скачать 3,07 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: