Ўзбекистон республикаси
жүктеу/скачать 3,07 Mb. Pdf көрінісі
|
| 2-ҳолати
сўзшакл валентлигининг лексема валентлигига нисбатан актант миқдорини эмас, сифатини (турини) ўзгартириши. Шундай хусусиятни биргалик нисбатида ҳам кўриш мумкин: Бувисига кир ювди –Бувисига кир ювишди. Бошқа турдаги 3-ҳолат ни кўриб ўтайлик: Моҳигул қўл-бетини ювди→Моҳигул ювинди. Бу ҳолатда ювинмоқ феъли воситасиз тўлдирувчи билан бирикиш қобилиятини тамоман йўқотади ва ўтимсиз феълга орттирма нисбат шакли қўшилганда содир бўладиган ҳолатнинг аксини кўрамиз. Моҳигул ўқиди ва ёзди → Моҳигул ўқиб ёзди ( 4-ҳолат ). Ўқиб сўзшакли ўқимоқ сўзидан фарқли равишда бошқа бир феълга тобеланиш, боғланиш [З Г ]га эга. Бундай валентлик ўқимоқ шаклининг ўзида йўқ эди. Морфологик шакл валентлиги лексема моҳиятида мавжуд бўлган имкониятни қўзғатди. Юқорида лексеманинг лисоний лексик-семантик валентлигига грамматик шаклнинг таъсири устида тўхталиб, келтирилган айрим мисол 122 асосида унинг валентликка таъсири кўринишини ажратиш асосида қуйидаги ҳолат кузатилди: 1)морфологик шакл валентлиги сўзнинг лексик-семантик валентлигини актант ҳисобида оширади ( Салимнинг китоби ). 2)морфологик шакл валентлиги лексема валентлигига нисбатан актант миқдорини эмас, сифатини ўзгартиради ( Салим хатни ёзди → Хат Салим томонидан ёзилди ). 3)морфологик шакл валентлиги лексема валентлигига нисбатан актант миқдорини камайтиради ( Ўнта китоб … китоблар ). 4)морфологик шакл валентлиги лексема зотида (моҳиятида) мавжуд бўлган имкониятни «қўзғатади» ( Салим ўқиди ва ёзди → Салим ўқиб ёзди ). Қуйида айрим шаклнинг сўз валентлигига таъсири кўриб ўтилади. жүктеу/скачать 3,07 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|