Ўзбекистон республикаси
жүктеу/скачать 3,07 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- -жон, -бой, -бек, -қул, -хон, -ой, -гул, -бону, -бека, - биби, -нисо, -пошшо
| -гина, -кина, -қина
шаклида кичрайтириш билан бирга эркалаш маъноси ҳам мужассамлашган. Кичрайтириш маъносидаги –гина ҳамда эркалаш маъносидаги – гина шаклининг фарқини унинг морфологик шакл валентлигидан ҳам билса бўлади. Чунончи, болагина, қизгина, энликкина, кичиккина сўзида -гина кичрайтириш маъносини ҳосил қилиб, унинг миқдор ифодаловчи айрим сон билан бирикишини таъминлайди: икки энликкина, уч қизгина, тўрт болагина. Аммо эркалаш оттенкали -гина шаклида бундай бирикиш чекланган бўлиб, ўзидан кейин эгалик шаклининг бирида қўлланилишга хосланган: болагинам, қўзичоққинам, қизгинам . Илиқ муносабатни ифодаловчи субъектив баҳо шакли сифатида талқин этиладиган ва -жон, -бой, -бек, -қул, -хон, -ой, -гул, -бону, -бека, - биби, -нисо, -пошшо компонентли ҳосила ҳам эркалаш шакли сифатида манбада қайд қилинган 1 . Юқорида қайд қилинган шакл илиқ муносабатни ифодалашда хизмат қилганлиги учун сўзга қўшилганда унинг лексик- семантик валентлигини ижобий маъноли сўз, ҳис-ҳаяжонли сўз, ундов билан кенгайтиришга мойиллиги билан ажралиб туради: 1. Эрбўта нуқул:”Тоғажон, айланай тоғажон!” – деб йиғлар эди (М.И.). 2. Такрор-такрор шивирлайман озурдажон Отгинангдан айланайин,Бухорожон (Ш.Сулаймон). Юқоридаги баёндан кўриниб турибдики, “ясама” субъектив баҳо шаклининг валентлиги асос шаклдан шакл ясовчи қўшимча маъно- сига (кичрайтириш, эркалаш, ижобий муносабат) зид бўлган сўз билан бирикишни чеклайди, унинг маъносига мувофиқ бўлган сўз билан бирикишни нейтралликдан имкониятли, мақбуллик, зарурийлик даражасига кўтаради. Бошқача қилиб айтганда, луғавий асос семантик- синтактик валентлигига миқдорий эмас, сифатий ўзгариш беради. 1 Турсунов У., Мухторов Ж., Раҳматуллаев Ш. Ҳозирги ўзбек адабий тили. –Т.: Ўзбекистон, 1992. 295-б.; Rahmatullayev Sh. Hozirgi adabiy o`zbek tili. –T., 2006. 149- б.; Кононов А.Н. Грамматика узбекского языка. –Т., 1948. -с. 98 |