Шартты сілекей бөлу рефлекстің қалыптастыруы - жануарға сілекей безіне фистула қояды - тәжірибені сауыққанан кейін жасайды; - жануарларды жеке камерада ұстайды. Жануарға тағам шартты рефлексін қалыптастыру үшін алдымен индифферентті (шартты) тітіркендіргішті (қоңырау, шам) қолданып, 4-5 секундтан кейін тағаммен (шартсыз тітіркендіргіш) нықтау керек. Егер біраз қайталанғаннан кейін жарыққа, сілекей бөлінсе, онда рефлекс қалыптасқан болып табылады. Қорғаныштық шартты рефлексті қалыптастыруда шартсыз тітіркендіргіш ретінде электрлік ток қолданылады.
№25. щартты және шартсыз тежелу. Қыртыстық тежелудің түрлері.
Шартты рефлекторлық әрекетті зерттей келе И.П. Павлов шартты және шартсыз тежелуді ашты.
1.Шартсыз тежелу бүкіл жүйке жүйесіне тән құбылыс. Ол тез пайдаболады да, оншаұзаққасозылмайды. ТежелудіңбұлтүрісыртқыТежелужәнешектеуболыпбөлінеді. Шарттытежелу ми қыртысынағанатәнқұбылыс. Олбіртіндепқалыптасады да, ұзаққасозылады. Оныңөшу, жіктеу, бөгеу, шарттытежелудегентүрлері бар. Шарттытежелу ми қыртысынтіршілікмаңызынжоғалтқаншартты рефлекстікбайланыстардан тазартады, организм көптегенмаңызытөменшарттырефлекстікреакцияларданарылады, сыртқы орта жағдайларынадәлірекбейімделеді, үлкен ми жарты шарларындаталдаужәнежинақтаупроцестерідәлжәненақтылыатқарылады.
2.Шарттытежелу біртебірте ми қыртысындағанапайдаболады. Оны кейде ішкітежелу дейді. Шарттытежелукезіндебұрынпайдаболғаншарттырефлекстержойылады. Шарттытежелудіңпайдаболуынашартты тітіркендіргіштердіңшартсызтітіркендіргіштерменкүшейтілмеуісебепболады. Мысалы, егердеиттежарықтыңәсеріненпайдаболғанрефлекстітамақберіпкүшейтпесе, шартты рефлекс бірте- біртежойылады. Табиғижағдайдаағзалардакүшейтілмегеншарттырефлекстержойылады. Олардыңорнынажаңатабиғижағдайларғасәйкесжаңарефлекстерпайдаболады. Шартты тежелудіңтағыбіртүрі - жіктелгентежелу. Егердетітіркендіргіштердіңбірішартсызтітіркендіргіштерменкүшейтілмесе, солтітіркендіргіштіңәсеріненшартты рефлекс түзіледі.
