Әдебиеттер
1 Аймағанбетова Қ. Бастауыш сыныптарда дүниетануды оқытудың теориялық
негізі. – Алматы: Балауса, 2003. – 144 б.
2 Молдыбекова Қ.С. Тіршіліктану – экологиялық білім беру мен тәрбиелеудің
негізі. – Алматы, 2003. – 41 б.
3 Садыков Е.Б. Экологиялық білім, тәрбие және мәдениет проблемалары,
оларды шешу жолдары. – Алматы, 2003. – 317 б.
4 Сүлейменов С.Қ. Қалдықсыз технология экология қызметіне. – Алматы, 1991.
– 128 б.
5 Жәкеева А.С. Тәрбие сағаты. Экологиялық тәрбие беру мақсатында. –
Алматы: Атамекен. – 1990. - №5. – 45-47 б.
Резюме
В этой статье даны работы по развитю и воспитанию экологических знаний, по
охране окружающей среды на уроках познания мира в начальных классах.
Материалы взяты из собственного опыта.
Summary
In this article are given works on development and education of ecological
knowiedge, on the guard of environment on the lessons to cognition of the word in primary
classes. These materials are taken from own experience.
Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher ISSN 2307-0153
№№7-12(99-104), шілде-желтоқсан, июль-декабрь, July-December, 2014
______________________________________________________________
68
«ЗЕРТТЕУШІ» РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ҒЫЛЫМИ-БІЛІМ БЕРУ ОРТАЛЫҒЫ
ҰЙЫМДАСТЫРҒАН «БАЛАЛАР БАҚШАСЫ ҚЫЗМЕТКЕРІНІҢ ҮЗДІК
ӘДІСТЕМЕЛІК ЖҰМЫСЫ» АТТЫ ҒЫЛЫМИ, ҒЫЛЫМИ-ӘДІСТЕМЕЛІК
ЖӘНЕ ӘДІСТЕМЕЛІК ЖҰМЫСТАР КОНКУРСЫНА ТҮСКЕН ЖҰМЫСТАР
АҚТАЙЛАҚОВА Алтынгүл Питербаевна, «Қазақ тілі» пәнінің мұғалімі,
САЙКЕНЕВА Гүлбану Кайнулдиевна, педагог-психолог,
«Қапшағай қаласы әкімдігінің «Балдәурен» балабақшасы» МҚК,
Қапшағай қаласы, Алматы облысы, Қазақстан Республикасы
МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ СӨЗДІК ҚОРЫН,
СӨЙЛЕУ МӘДЕНИЕТІН ДАМЫТУ
Егемен еліміздің талабына сай мемлекеттік тілді меңгеру, оқыту, қазіргі
заманға сай білімді де, тәрбиелі ұрпақ тәрбиелеу – педагогтар еншісінде. Мектепке
дейінгі балаларға тәрбие мен білім беру жұмыстарын ұйымдастыруда олардың
сөйлеу, тілін дамыту, байланыстырып сөйлеу мәдениетін жетілдіруге, құрастыра
сөйлеуге, сөздік қорының молаюына баса көңіл бөлген жөн. Сәбилердің
дүниетанымын кеңейтіп, ойын өрістетіп, тіл байлығын жетілдіруде көркем
әдебиеттің алатын орны ерекше.
Балабақшада балаларды дұрыс сөйлей білу мәдениетіне айнала қоршаған
ортамен, сондай-ақ көркем әдебиетпен теңестіру арқылы жүзеге асыруға болады.
Әрбір ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде дидактикалық ойындарды қолдану
арқылы балалардың қиялын шарықтатып, ойлау қабілетін ұштауға болады.
Дидактикалық материалдармен балалар жаттыққан сайын олардың зейіні,
тапқырлығы, ынталылығы, өзіндік ойлау жұмысы дами түседі. Балаға әңгімелеп
айтуға, оқып тыңдауға, жаттауға арналған материалдар олардың даму деңгейіне, жас
шамаларына лайықты болу қажет.
Ертегі сахналау арқылы балаларды рөлге бөліп беру, әр кейіпкердің
дауыстарын келтіріп айтуға машықтандыру қажет. Шығармаларды оқыған кезде іс-
әрекеттерге байланысты жаңа сөздердің мән-мағынасын түсіндіріп отырған жөн.
Дыбыстарды анық дұрыс айта білуге жаңылтпаштардың да орны ерекше. Ал жұмбақ
баланың сөйлеу қабілетін дамытады.
Жұмбақтың шешуін табу арқылы заттардың, жан-жануарлардың, киім-кешек
аттарын есте сақтау қабілеті күшейеді. Бала тілін дамытуда мақал-мәтелдердің де
алатын орны ерекше. Қазақтың мақал-мәтелдерінің көбісі елдікті, ынтымақты,
жақсы мен жаманды ажыратуға мүмкіндік береді.
Баланың бойында адамгершілік қасиеттердің негізі отбасында қалыптасады.
Ата-ананың аялы алақаны, туған үйдің жылуы оның көкірегінде өмір бойы
сақталып, мәңгі есінде қалады. Отбасындағы адамдармен қарым-қатынаста бала
мәдениетті үйренеді, жеке адамға тән ар-ұят, ақыл-ой адамгершілік қасиеттерде
қалыптасады.
Адамның өзге тіршілік иесінен айырмашылығының бірі – дүниеге перзент
әкелген соң оның болашағын ойлау, яғни қандай тағдыры бар, кім болар екен деп,
сол жолда ата-аналық борышын атқарады. Осыған орай кез келген бүлдіршін үшін
бала
бақша
тәрбиесі
ата-анадан
тәлім-тәрбиені
одан
әрі
жалғастырып,
жандандырары сөзсіз. Дер кезінде алынған мектепке дейінгі білімнің әр бүлдіршін
үшін маңызы зор.
Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher ISSN 2307-0153
№№7-12(99-104), шілде-желтоқсан, июль-декабрь, July-December, 2014
______________________________________________________________
69
Бала бақшаның ең басты мақсаты мемлекеттік білім беру бағдарламасына сай
мектеп жасына дейінгі бүлдіршіннің жан-жақты эстетикалық дамуын қамтамасыз
етеді. Кішкентай бүлдіршіндердің алғашқы даму кезеңінде білім мен тәрбие беру
жұмысы жан-жақты болуы – заман талабы.
Елбасымыз Н.Ә. Назарбаев өзінің «Қазақстан болашағы – қоғамның идеялық
бірлігінде» атты еңбегінде: «Ұлттық мәдениетке, ана тілге еркіндік беру, оны тәлім-
тәрбие құрылымына айналдыру, тәрбие мәселесінде ұлттық ізгілік пен өркениетті
әлемдік имандылық үрдісінің ортақ мүддесін жаппай сезіну және оны кіріктіре
пайдалану арқылы іске асыру керек», - деп атап өткен. Мұндай тәрбие жұмысын
әдетте мектепке дейінгі тәрбиеден, яғни балабақшадан бастаған дұрыс.
Әдетте адамның жеке басының қасиеттері бес жасқа дейін қалыптасады екен.
Сондықтан баланың жан-жақты қалыптасуы үшін мектеп жасына дейінгі
бүлдіршіндердің бойына жақсы, жағымды қасиеттерді сіңіре білу керек.
Бала әр нәрсеге құмар, қызыққыш, ол өзінің айналасында болып жатқан
өзгерісті, тамаша құбылыстарды сезінуге тырысады. Оның жан-жақты дамып, жеке
тұлға болып тәрбиеленуіне, тілінің дамуына ең алдымен ата-анасы міндетті.
Мектепке дейінгі ұйымдарда тәрбиелеу мен білім беруді ұйымдастыруда
ұстанатын принциптер: балалардың жас ерекшеліктерін ескеру, қызығушылығына
сүйену, тәрбие мен оқыту міндеттерін бірлікте шешу, баланың еркін де дербес
дамуын қамтамасыз ететін табиғи, емін-еркін жағдай туғызу, әрекет етуге үйрету,
үйренгенін бойына дағды қылып сіңіру.
Педогогикалық үдеріс белгілі бір құралдар мен әдістер көмегімен жүзеге
асырылады. Балабақшадағы тәрбие – қазақы ұлттық сана, ұлттық психология
қалыптасқан парасатты, адамгершілік қадір-қасиеті мол, физикалық және моральдық
жоғары белсенді жеке адамды қалыптастырып шығару үдерісі болып табылады.
Ойнау, еңбек ету және оқу барысында ақыл-ой, адамгершілік, физикалық және
көркем тәрбие, даму үдерісі қатар жүреді. Бала осы кезде белгілі дәрежеде білім
алады, іскерлікке үйренеді, өзін қоршаған ортамен қарым-қатынас жасауға,
қоғамдық өмірдің әдет-дағдыларын игеруге бейімделеді.
Іс-әрекеттің осы түрлерін ғана дамыту арқылы тәрбиелеу білім беру
міндеттерін шешуге, бала дамуын дұрыс жолмен бағыттап отыруға мүмкіндік туады.
Осы аталып өткен іс-әрекеттің әрқайсысы бала дамуына өзіндік, өзіне тән үлесін
қосады.
Бала өзін-өзі көрсетсе, ойын, оқуда адамгершілікке тәрбиеленеді деген сөз.
Осылар арқылы біз балаларға белгілі бір тұрғыда ықпал жасай аламыз. Біз іс-
әрекеттер ойын, еңбек, оқыту өзара ұштасқан жағдайда ғана баланың жеке басын
дамытуда толық нәтижеге жете аламыз. Осыларды негізге ала отырып ата-аналар
мен тәрбиешілер баланы тәрбиелеуде ертегілер мен қойылымдардың және сахналау
рөлінің айрықша екенін ұмытпау керек.
Сөйлесу қызметі – белсенді әрі мақсатты үрдіс. Бұл қызмет түрі серіктестіктің
болуын талап етеді, онда бірі сұрақ қойса, екіншісі жауап береді. Мектеп жасына
дейінгі мекемелердің басты мақсаты – бүлдіршіндердің диалогтық қарым-қатынасы
болып табылады. Балалар өз құрбыларымен сөйлесу арқылы сөйлеу тілдерін
дамытады. Сонымен қатар өзімен серіктесінің қимыл-қозғалысын келісу мен
бақылау дағдысы қалыптасады.
Балалардың тілін дамытуда, сөйлеу мәдениеті мен ой-өрісін, дүние танымын
жетілдіруде рөлдік ойындар тиімді нәтиже береді. Рөлді ойнап тұрған бала өзін сол
кейіпкерге теңеп, кейіпкердің жақсы қасиеттерін бойына сіңіреді. Мақал-мәтелдерді
пайдалану барысында әдеби сөйлеуге дағдыланып, сөз қоры молаяды. Халқымыздың
Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher ISSN 2307-0153
№№7-12(99-104), шілде-желтоқсан, июль-декабрь, July-December, 2014
______________________________________________________________
70
асыл маржанын меңгереді. Сондай-ақ ойын әдісі мен әрекеттерінің қолдануы балада
жағымды эмоция, жоғары қызығушылық туғызады. Атап айтқанда, балабақшада
тәрбие мен оқытудың негізгі және жетекші формасы бұл – жалпы топпен, шағын
топпен және арнайы ұйымдастырылатын сабақтар, экскурсиялар, серуендер,
ертеңгіліктер, ойындар.
Балабақшада балалар өздігінен оқи алмайтыны белгілі, сондықтан тексті оқуға,
әңгімелеп айтуға үйрету, көркем сөздермен таныстыру жұмысы бағдарлама
талабына сәйкес тақырыптық принциптерге негізделеді. Ол принциптер –
айналадағы дүниемен, қоғам өмірімен, табиғатпен таныстыру, дүниетанымын, ой-
өрісін жетілдіру, зейінін, қабылдауын бағдарлай білу, қаблеттерін дамыту болып
табылады.
Шығарма оқу, тіл дамыту жұмысында естиярлар мен ересектер тобында
шығарманы
тыңдай отырып, оның
мазмұнын
жүйелі әңгімелей
білуге,
кейіпкерлердің іс-әрекеттерін түсініп, өзінше талдап, ойын қорытындылай білуге,
кейбір үзінділерді жатқа айтуға, мазмұнға сай әңгіме құрауға, бейнелі сөздерді дәл
тауып айтуға, өздігінен салыстыра сипаттай білуге үйренуге тиісті.
Еліміздің бүгінгі таңдағы ең басты мақсаты жан-жақты әлемдік білім
кеністігінен орын алу болып табылады. Бүгінде қоғамды дамыту факторы ретінде
білім беру жүйесін қайта құру, балабақшаларда білім сапасын жақсарту мәселесі
қолға алына бастады. Тіліміздің мәртебеге ие болуы, қазақ балабақшаларының
көбеюі халымыздың ұлттық мәдениетінің еркін дамуына септігін тигізуде.
Бүгінгі жас ұрпақ – еліміздің болашағы, халық тағдырын шешетін азамат.
Өскелен ұрпақтың тілді дұрыс пайдалануы, оның сөздік қорына тікелей байланысты
екенін көреміз.
Қазіргі кезде бастауыш мектеп оқушыларының сөздік қоры жылдам қарқынмен
дамып келе жатыр. Балалар білім негіздерін бастауыштан алатыны белгілі.
Сондықтан балабақшада тілді оқыту жұмыстарына ерекше көңіл бөлінеді. Тіл
арқылы балаға барлық ғылым негіздері үйретіледі.
Бала саусағын ойната отырып, тілін дамытайық. Саусақ ойыны – бұл
ұрпақтан ұрпаққа жалғасын тауып келе жатқан, әрі үлкен мәні бар мәдени
шығармашылық. Саусақ ойыны – саусақтардың көмегімен қандай да болмасын
ертегіні немесе өлең-тақпақ шумағын сахналау болып табылады.
Саусақ ойыны арқылы баланың сөйлеуге деген талпынысы, қабілеті дамып,
ынтасы артады және шығармашылық әрекетіне жол ашылады.
Саусақ ойынын ойнай отырып, балалар қоршаған ортадағы заттар мен
құбылыстарды, жан-жануарларды, құстарды және ағаштарды бейнелей алады.
Саусақтарының қозғалыс-қимылына қарап, бала қуанады, шаттанады, сөзді айтуға
тырысады және өлеңдегі үйренген сөз шумақтарын қайталап айта отырып, есінде
сақтайтын болады.
Сонымен қатар балалар екі қолын қимылдата отырып, оң, сол, жоғары, төмен
т.б. түсініктерді бағдарлай алуды үйренеді.
Ал тіл кемістігі кездесетін балалардың жалпы қимылдары, соның ішінде саусақ
бұлшық етінің қимылдары жеткілікті деңгейде дамымайды. Сөйлеу тілі мүшелері
әрекетінің қозғалуларының дамуы қол саусақтарының нәзік қимылдарының
дамуымен тығыз байланыста болғандықтан, бала қолының ептілігін толық
жетілдіру, түзету – тәрбие жұмысын жүйелі жүргізуді қалайды. Саусақ ойыны
балабақшада және үй жағдайында әсерлі, көңілді түрде ұйымдастыруға болады.
Алдымен балаларға саусақ ойыны түсіндіріледі, әр қимылы көрсетіледі.
Мысалы: «Саусақтар сәлемдеседі» ойынын алайық. Мұнда бас бармақ ұшы әр
Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher ISSN 2307-0153
№№7-12(99-104), шілде-желтоқсан, июль-декабрь, July-December, 2014
______________________________________________________________
71
саусақтың ұшымен кезекпен түйіседі. «Адамдар келеді». Оң қолдың сұқ саусағы мен
ортаңғы саусақтарын жүгірген тәрізді етіп қимылдатады.
Сонымен бірге халық арасында кеңінен тарап жүрген «Қуырмаш» ойыны да
саусақтардың нәзік қимылын жетілдіруге бағытталған. Балалар осындай саусақ
ойынын ойнай отырып, өлең шумағын қызыға айтады. Мысалы, «Моншақ»:
Қызыл-сары көк моншақ,
Мен жасаймын көп моншақ.
Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher ISSN 2307-0153
№№7-12(99-104), шілде-желтоқсан, июль-декабрь, July-December, 2014
______________________________________________________________
72
Мұнда қатар екі қолдың бармағымен сұқ саусақтарының ұшын түйістіре
отырып, моншақ тәрізді бейнелейді, әрі оларды тізбектеп, қатарға тізе бастайды.
Қимылмен моншақ пішінін жасайды. Екі қолмен қатар жасай отырып, саусақтарды
тізбектейді. Сонымен қатар қол саусақтары қимылын жетілдіру үшін ұсақ
таяқшалардан, жемістердің дәндерінен, түймелерден әр түрлі бейнелерді тізбектеп
жасау балалар үшін өте қызықты әрекет, әрі қол бұлшық етін дамытуға үлкен
көмегін тигізеді.
Сонымен саусақ ойындарын жүргізу арқылы балалардың саусақтарының нәзік
қимылдары мен бұлшық еттерінің жетілуімен бірге, олардың сөйлеу тілі мен ойлау
қабілеттері дамитын болады және кейін жазу шеберлігін ойдағыдай меңгеруіне
дайындайды.
Төмендегі көрсетіліп отырылған саусақ ойындарын балалар ақындарының
өлең-тақпақтарымен байланыстырып, ұсынуға болады.
Саусақ ойыны
Бас бармағым – әкем,
Балаң үйрек – анам.
Ортаң терек – ағам,
Шылдыр шүмек – мен.
Кішкене бөбек – сен,
Бір үйде біз нешеуміз?
Бір үйде біз бесеуміз.
Бас бармақ – бұл атам,
Сұқ саусақ – бұл әжем.
Ортан қол – әкем,
Аты жоқ – анашым.
Шынашақ – бұл МЕН.
Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher ISSN 2307-0153
№№7-12(99-104), шілде-желтоқсан, июль-декабрь, July-December, 2014
______________________________________________________________
73
«Түлкі мен ешкі» ертегісін арнайы бағыттар арқылы айту
Әдебиеттер
1 Ажикова Ф.А. Баланың дұрыс сөйлей білу дағдысын қалыптастыру // Отбасы
және балабақша. – 2013. – №4.
2 Мектепке дейінгі ұйымдардағы инновациялық технологиялар. Әдістемелік
ұсыным. – Астана, 2013. – 21 б.
3 Тукенова Ш.К. Инновациялық тенхонологиялар арқылы оқу іс-әрекетінде
ойын элементтерін пайдалану // Қызықты психология. – 2012. – №10. – 26-29 бб.
АМИРОВА Газал Атамовна,
БАКТЫБАЕВА Роза Ережепбаевна,
воспитатели ГККП «Детский сад «Искорка» государственного учреждения
«Отдел образования города Капшагай», город Капшагай, Алматинская область,
Республика Казахстан
РАЗВИТИЕ ИНТЕЛЛЕКТУАЛЬНЫХ СПОСОБНОСТЕЙ ДЕТЕЙ
ЧЕРЕЗ ПОЗНАВАТЕЛЬНО-МАТЕМАТИЧЕСКУЮ ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ
С ПРИМЕНЕНИЕМ ИГРОВОЙ ТЕХНОЛОГИИ
Современная дошкольная педагогическая наука и практика ставят задачи
создания наиболее эффективных условий для улучшения закономерности развития
творчества в дошкольном возрасте. Особое значение приобретают вопросы
формирования интеллектуальных умений и творческого воображения. Цель
современного личностно-ориентированного образования – оказать педагогическую
поддержку каждому ребенку на пути его саморазвития, самоутверждения и
самопознания. Образование призвано помогать ребенку устанавливать свои
отношения с обществом, культурой человечества, в которых он станет субъектом
собственного развития. В основе ценностных оснований личности лежат знания о
Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher ISSN 2307-0153
№№7-12(99-104), шілде-желтоқсан, июль-декабрь, July-December, 2014
______________________________________________________________
74
мире, природе, человеке, как составляющей этого мира, о взаимоотношениях между
ними. Овладение детьми знаниями обеспечивает определенный уровень их
интеллектуального развития.
В нашем дошкольном учреждении много лет используются современные
передовые педагогические технологии: педагогика сотрудничества, здоровье
сберегающие технологии, технологии экологического воспитания и другие. Но
сколько бы новейших технологий не использовали педагоги, происходящие
изменения в обществе, а это и: расширение человеческих контактов, поток
информации, развитие многообразных форм массовой культуры, рост темпа жизни,
оказывают влияние и на развитие детей, активно включившихся в водоворот нашей
бурной жизни. Происходящие изменения в обществе выдвинули новые требования к
системе образования. Дошкольное учреждение призвано создать условия для
интеллектуально-творческого, эмоционального, физического развития ребенка и
осуществить его подготовку к школе. Для реализации этих целей я работаю по теме
«Развитие
интеллектуальных
способностей
детей
через
познавательно-
математическую деятельность с применением игровой технологии».
Интеллектуальное развитие рассматривается в качестве главного условия
сохранения индивидуального в детях, так как именно разум и воображение
позволяют им строить осмысленную картину мира и осознавать своё место в нём. В
условиях быстро меняющейся жизни от человека требуется не только владение
знаниями, но и в первую очередь умение добывать эти знания самому и оперировать
ими, мыслить самостоятельно и творчески. Уже с младшего возраста главной
задачей мы ставим интеллектуальное развитие и сохранение индивидуального в
ребёнке.
Решающее значение в этом процессе мы отводим моделированию скрытых
связей и отношений в форме наглядных образов, отражающих общее в единичном.
Образное отражение позволяет малышам воспринимать мир в целостности и
осваивать жизненное пространство. Обучение детей организую в форме игры и
связанных с ней деятельностей, обеспечивающих эмоциональное взаимодействие и
общение со взрослым. Создаем условия для свободного выбора ребёнком
содержания деятельности и возникновения взаимообучения детей. Основное место
занимает содержание взаимодействия и общение взрослого с детьми, основанное на
понимании того, что каждый ребёнок обладает неповторимой индивидуальностью и
ценностью, способен к непрерывному развитию.
Учитываем особенность периода от 3-7 лет, отличающую его от других,
последующих этапов развития: он обеспечивает именно общее развитие, служащее
фундаментом для приобретения в дальнейшем любых специальных знаний и
навыков усвоения различных видов деятельности. Формируем такие качества и
свойства психики детей, которые определяют собой общий характер поведения
ребенка, его отношение ко всему окружающему и представляют собой «заделы» на
будущее, так как в дошкольном детстве складывается потенциал для дальнейшего
познавательного, волевого и эмоционального развития ребёнка.
Цель нашей работы – создание условий и содействие интеллектуальному
развитию детей.
Основными задачами нашей работы являются:
1. Формирование приемов умственных операций дошкольников (анализ,
синтез, сравнение, обобщение, классификация, аналогия), умения обдумывать и
планировать свои действия.
Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher ISSN 2307-0153
№№7-12(99-104), шілде-желтоқсан, июль-декабрь, July-December, 2014
______________________________________________________________
75
2. Развитие у детей вариативного мышления, фантазии, творческих
способностей, умения аргументировать свои высказывания, строить простейшие
умозаключения.
3. Выработка умения детей целенаправленно владеть волевыми усилиями,
устанавливать правильные отношения со сверстниками и взрослыми, видеть себя
глазами окружающих.
Эти задачи решаются в процессе ознакомления детей с разными областями
математической действительности: с количеством и счетом, измерением и
сравнением величин, пространственными и временными ориентировками. В
дошкольном возрасте эмоции играют едва ли не самую важную роль в развитии
личности. Поэтому необходимым условием организации занятий с детьми считаю
атмосферу доброжелательности, создание для каждого ребенка ситуации успеха. Это
важно не только для интеллектуального развития детей, но и для сохранения и
поддержки их здоровья.
Таким образом, основой организации работы с детьми на наших занятиях
является следующая система дидактических принципов:
-
создается
образовательная
среда,
обеспечивающая
снятие
всех
стрессообразующих факторов учебного процесса (принцип психологической
Достарыңызбен бөлісу: |