1. 10 Ұйымдардағы міндеттемелер есебі

Міндеттемелер кәсіпорында жасалынған әр түрлі келісімдердің нәтижесінде туындайды және алынған тауарлы-материалдық құндылықтар немесе пайдаланылған қызметтер үшін келешекте жасалынатын төлемдердің заңды негізі болып табылады.

Міндеттемелер төмендегі үш белгісі бойынша анықталады:

• 
  кәсіпорында міндеттемені туындатушы оқиға орын алуға тиісті;
  
• 
  міндеттеме тек активті немесе қызметтерді басқа кәсіпорынға аудару жолымен реттеледі;
  
• 
  міндеттеме даусыз (анық) болуға тиісті.
  

• 
  ұзақ мерзімді міндеттемелер
  
• 
  қысқа мерзімді міндеттемелер
  

1. 
   қысқа мерзімді несиелер және овердрафт;
   
2. 
   ұзақ мерзімді несиелердің ағымдағы бөлігі;
   
3. 
   кредиторлық борыштар:
   

• 
  төленуге тиісті шоттар мен вексельдер;
  
• 
  сатып алушылар мен тапсырыс берушілерден алынған аванстар;
  
• 
  салық міндеттемелері;
  
• 
  төленуге тиісті дивидендтер;
  
• 
  негізгі шаруашылық серіктестігі мен оның еншілес серіктестіктері арасындағы борыштар;
  
• 
  акционерлік қоғамның лауазымды тұлғаларына борыштары;
  
• 
  өзге де кредиторлық борыштар;
  

4. 
   төленуге тиісті есептелінген шығыстар;
   
5. 
   алдағы кезең табыстары;
   
6. 
   күтпеген жағдайлар бойынша есептелінген төлемдер.
   

Төленуге тиісті шоттар тауарды жөнелтушіге, қызмет көрсетушіге кәсіпорынның қысқа мерзімді міндеттемелері болып табылады. Олардың сомасы, әдетте, аналитикалық есеп регистрлерінде тіркелген төленуге тиісті шоттармен дәлелденеді.

Жабдықтаушылар және мердігерлермен есеп айырысу есебі 3310 «Жабдықтаушылар мен мердігерлерге қысқа мерзімді кредиторлық борыш» және 4110 «Жабдықтаушылар мен мердігерлерге ұзақ мерзімді кредиторлық борыш» шоты қарастырылған.

Кейбір жағдайларда кредиторлық борышты қамтамасыз ету мақсатында кредиторға вексель берілуі мүмкін. Қысқа мерзімді төленуге тиісті вексельдер деп заңнамалық нысанда бекітілген бір тараптың (эмитент, вексель берушінің) екінші тарапқа (вексельді ұстаушыға) берген шартсыз жазбаша борыштық ақшалай міндеттемесі. Төленуге тиісті вексель пайыздық және пайыздық емес болуы мүмкін. Пайыздық вексельде пайыздық ставка көрсетіледі. Бұл ставка бекітілген пайыздық ставка деп аталады. Пайызсыз вексельдерде нақты пайыз көрсетілмейді, оның орнына жанама түрде шынайы пайыздық ставка немесе пайыздық кіріс деп аталатын пайыз нормасы көрсетіледі.

Ұйымдар «Салық және бюджетке төленетін басқадай төлемдер» туралы Қазақстан Республикасының Кодексімен реттелетін салықтардың және алымдардың түрлерін төлеу мақсатында бюджетпен есеп айырысу операцияларын жүзеге асырады.

Салық міндеттемелері есептелген немесе жиналған, бірақ әлі бюджетке аударылмаған салықтар бойынша туындайды.

Салықтар тікелей және жанама болып бөлінеді.

Тікелей салықтарға: корпорациялық табыс салығы, жеке тұлғаларға салынатын табыс салығы, әлеуметтік салық, жер асты байлықтарын пайдаланушыларға салынатын салық, жер салығы, көлік құралдарына салық, мүлік салығы жатады.

Жанама салықтарға қосылған құнға салынатын салық және акциздер жатады.

Кәсіпорынның бюджетпен есеп айырысу операцияларының есебін жүргізу үшін Бухгалтерлік есеп шоттарының жұмыс жоспарында 3100 «Салықтар бойынша міндеттемелер» бөлімшесінің тиісті шоттары және өзге де міндетті және ерікті төлемдер бойынша міндеттемелерді есепке алу үшін 3200 бөлімше шоттары қаралған.

Дивиденд бойынша борыштар. Дивидендтер кәсіпорынның бөліп таратылатын таза табысының (пайдасының) бір бөлігі. Дивиденд төлеу туралы шешім акционерлердің жалпы жиналысында (директорлар кеңесінде) қабылданады. Директорлар Кеңесінде жарияланғаннан кейін, егер де дивидендтерді, ағымдық жыл немесе бір операциялық айналым ішінде төлеу қажет болса, онда бұл дивидендтер ағымдық міндеттеме ретінде танылуы тиіс. Өйткені, дивидендтің хабарланған мерзімі мен оны заңды төлеу мерзімінің арасында біраз уақыт өтеді. Сондықтан дивидендтер жарияланғанда келесі бухгалтерлік өткізбе құрылады:

Дебет «Есепті жылдың пайдасы (шығыны)»

Кредит «Қатысушылардың дивидендтері мен кірістері бойынша қысқа мерзімді кредиторлық берешек»

Алдағы кезең табыстар деп – тапсырыс берушілер мен сатып алушылардан алған аванстардың есебінен жүзеге асырылуға тиісті кәсіпорынның тауарларды жөнелту, жұмыстарды орындау, қызмет көрсету бойынша міндеттемелерін айтады. Алдағы кезең табыстары 3520 «Алдағы кезең кірістері» шотында есепке алынады.

Банк несиесі мерзімдік, қайтарымдылық, төлену шарттарымен коммерциялық және келісім-шарт негізінде беріледі Несиелердің есебін жүргізу үшін Бухгалтерлік есеп шоттарының жұмыс жоспарында 3000 «Қысқа мерзімді қаржылық міндеттемелер» және 4000 «Ұзақ мерзімді қаржылық міндеттемелер» бөлімшелерінінің тиісті шоттары қаралған.